Mamy dobre wuměnjenja
Rěčne kubłanje w pěstowarnjach běše tema konferency „Zhromadnje 2025“ w awstriskim Celovecu (Klagenfurt). Tam je wědomostna sobudźěłaćerka Rěčneho centruma WITAJ Jadwiga Kaulfürstowa přednošowała. Milenka Rječcyna je so z njej rozmołwjała.
Što běše zaměr konferency a što wobsah Wašeje prezentacije?
J. Kaulfürstowa: Zaměr zarjadowanja běše, zo sej na přikładźe słowjenšćiny w Korutanskej wažnosć dwurěčneho kubłanja wuwědomimy. A to wosebje w zwisku ze skrućenjom a aktiwnym nałožowanjom maćeršćiny w elementarnym kubłanskim wotrězku. Tohodla bě zarjadowarjam wažne, zo so wo tym wuměnja, kak druhe mjeńšiny na tutym polu dźěłaja. Sama sym předstajiła, kak kubłanje w našich serbskich pěstowarnjach organizujemy, kotre wuměnjenja, prawniske rjadowanja, kotre rozdźěle w kubłanišćach mamy a po kotrej metodice dźěłamy. Wo situaciji Ladinjanow na sewjeru Italskeje je něhdyša nawodnica šulskeho zarjada w Ladinskej Edith Ploner přednošowała.
Štó je hišće přednošował?
Sym dobyćerka přewróta
Što by było, njeby-li so Němska demokratiska republika před 35 lětami Zwjazkowej republice Němskej přizamknyła? Što bych dźensa była? Hdźe bych dźěłała? Kak bych bydliła? Kotru hudźbu bych słuchała, kotre knihi čitała, na kotre wašnje a kajki swět dožiwjała?
W lěće 1990 běch šulerka Serbskeje rozšěrjeneje wyšeje šule Budyšin, dźensnišeho serbskeho gymnazija. Słušach k prěnim, kiž mějachu so za wukonowe kursy rozsudźić. Běch mjez prěnimi, za kotrychž bě jeničce abiturna znamka rozsudna, hač smědźa studować. Bych-li tehdy zmužićiša była, bych lěto w Americe abo Jendźelskej abo hdźežkuli přebywała, kaž su to někotři sobušulerjo činili. Wrota do swěta běchu so nam lěto do toho šěroko wotewrěli.
Awantgarda a klasika: Premjera z prapremjeromaj
Budyšin (SN/bn). Serbski ludowy ansambl hotuje so na prapremjeru inscenacije „Dalina – Neuland“. Dwójne předstajenje wopřijima spěwohru „Die Fischerin“ a hudźbnu grotesku „Ptačk architektki“. Prěni, dobru hodźinku dołhi dźěl je z pjera Johanna Wolfganga von Goetheho, zhudźbnjeny wot Emilie Meyer. Partitura, kotruž bě komponistka najskerje w zažnych 1840tych lětach napisała, njebu wozjewjena; jeje wersija za orchester, chór a třoch spěwnych solistow zaklinči potajkim přichodnu sobotu prěni raz na zjawnym jewišću. Druhi, tohorunja dotal njepokazany dźěl je trochu krótši a po formje melodram. Libreto Róže Domašcyneje je Budyski komponist Christian Mietke do notow přełožił. Cyłkowny wuměłstwowy nawod wukonja intendant SLA Tomas Kreibich-Nawka, režiju a dirigentstwo zamołwjejtej Maria Chagina resp. Katharina Dickopf. Jako hosćo agěruja Lisa Trentmann, Martin Enger Holm a Friedo Henken kaž tež Božena Bjaršec. Předstajenja pokazuja so w originalnymaj rěčomaj ze serbskimi a z němskimi nadtitulemi.
„Haj“ k lubosći prajić
Čłowjek ženje njepřestanje wuknyć – wšojedne, kak stary abo kak přeswědčeny wo swójskich nahladach je. Runje tohodla je přewšo wažne, přeco zaso wěcy do prašenja stajeć, připosłuchać a so z hinašimi perspektiwami rozestajeć. Serija „Against All Gods“ je mje w poslednich tydźenjach k tomu pohnuła. Sym sebi samej wjele prašenjow stajiła, kiž běch dotal snano ignorowała, dokelž zdachu so mi wone přejara napinace.
Kak poprawom lěćo klinči?
Rady dopominam so na lětušu Nóc tysac swěčkow w juliju na zahrodźe klóštra Marijina hwězda w Pančicach-Kukowje. Prjedy hač tam něhdźe 8 000 do najwšelakorišich pisanych wobrazow zestajanych swěčkow zaswěćichu, předstaji spěwar Felix Räuber někotre spěwy ze swojeho projekta „Kak klinči domizna“. Mjeztym drje je lěćo nimale nimo. Hdyž pak na miłym wječoru doma na terasy sedźu, so druhdy prašam, kak pola nas poprawom lěćo klinči?
Jako prěnje myslu potom na trawusyčaki, kotrež mi we wobstajnych wotstawkach ze susodnych zahrodow do wušow brinča. Tež hdyž ličba trawu syčacych roboterow mjeztym přiběra, zwostanje tola dosć róžkow, w kotrychž dyrbja ludźo zeleń hišće po zwučenym wašnju syc. Někotre z tychle mašinow móžu mjeztym samo po jich zwuku rozeznawać. Tak wěm, kotry ze susodow runje na swojej zahrodźe dźěła.
Za „dobru formu“ mytowany
Ägidiusa Brězana z Ralbic su jako najlěpšeho blidarja Budyskeho rjemjeslniskeho zjednoćenstwa wuznamjenili. Wo zakónčacym dźěle a što młodźencej to woznamjenja, je so Lisa-Maria Cyžec z rjemjeslnikom rozmołwjała.
Sy we wubědźowanju w kategoriji „dobra forma“ wuznamjenjeny. Što ći to woznamjenja?
Ä. Brězan: Nominowanje bě za mnje cyle wosebity wokomik. Sym so přewšo wjeselił a běch jara hordy na swójski wukon. To je mi pokazało, zo sym prawe powołanje za sebje wolił, a je mje na swojim puću jako blidar posylniło.
Twoje zakónčace dźěło je kamor z njewšědnym powjerchom. Kak je ideja nastała?
Ä. Brězan: Hižo zahe wědźach, zo chcych něšto pod hesłom „hońtwa“ zhotowić. Rohizna jelenja jako material su mje wot wšeho spočatka fascinowali. Zdobom wotpowěduje geometriske wuhotowanje derje mojemu stilej, wšako dźěłam rady z jasnymi, grafiskimi formami. Nimo toho chcych při tutym dźěle naročnu techniku wuspytać, štož bě za mnje napjate wužadanje.
Blidarnja Mariana Wjenka je će wukubłała. Što sy tam wosebiteho nawuknył?
Zmysłapołne dźěło našoł
Wot spočatka awgusta maja w Radworskim serbskim eksperiMINT campusu noweho projektoweho sobudźěłaćerja: Raima Stirnera. Milan Pawlik je so z 48lětnym Budyšanom, kotryž je w Nowych Boranecach wotrostł, rozmołwjał.
Što je Was pohnuło, so w serbskim eksperiMINT campusu požadać?
R. Stirner: Jako nan dweju dźěsći wěm, kak spomóžny a wažny tajki kubłanski a rěčny projekt kaž Radworski eksperiMINT campus je. Nimo toho sym za zmysłapołnym dźěłowym městnom pytał – za městnom, na kotrymž móžu na dobro zhromadnosće, na dobro towaršnosće skutkować. Na poskitk je mje Budyska znata skedźbniła. Jako sej online-wupisanje potom přečitach, běch přeswědčeny, zo so derje ke mni hodźi. Hladajo na serbšćinu je to za mnje wosobinski eksperiment. Sym serbsku šulu w Radworju a Serbski gymnazij w Budyšinje wopytał, doma pak smy němsce rěčeli. Po wjele lětach přebytka w němskorěčnej wokolinje so do serbskorěčneho swěta nawróću a swoje znajomosće serbšćiny takrjec reaktiwěruju.
Što słuša k Wašim nadawkam na nowym městnje?
Mjez strachom a dowěru
Kóžde dźesać lět pasion znowa syły přihladowarjow fascinuje. Lisa-Maria Cyžec je so z Fabianom Hejdušku, kotryž Jězusa předstaja, rozmołwjała.
Što róla Jězusa za tebje wosobinsce woznamjenja?
F. Hejduška: Je mi wulka česć, Jězusa hrać směć. Přiwšěm woznamjenja to za mnje tež wulku zamołwitosć. Kóždy ma swójsku předstawu wo tym, kajki je Jězus był. Sym so nadźijał, zo moje zwobraznjenje mnohim tak derje kaž móžno wotpowěduje. Mi bě wažne, zo njemóža přihladowarjo stawiznu jenož zrozumić, ale ju tež začuwać. Pasion je za mnje najwjetša stawizna, kotraž eksistuje. Zo směm w njej tajku wosebitu rólu hrać, napjelnja mje z dźakownosću.
Kak sy so sam wot prěnjeje proby hač k poslednjemu předstajenju změnił?
Wulki wuznam Małeho Wjelkowa
„Kulturne herbstwo zwjazuje a twori“ je hesło mjezynarodneho sympozija, kotryž město Budyšin wot wčerawšeho do jutřišeho w Małowjelkowskej sotrowni wuhotuje. Mjez wobdźělnikami je Lubina Malinkowa ze Serbskeho instituta, kotraž poda zawodny přednošk. Bosćan Nawka je so z njej rozmołwjał.
Knjeni Malinkowa, kak byšće zaměr sympozija zjimała?
L. Malinkowa: Mam zarjadowanje za prěni pospyt, stawiznisce wulki wuznam Małeho Wjelkowa za Łužicu runje tak kaž na mjezynarodnej runinje fachowje wobswětlować. Zdobom zmóžnja so šěrši wid na loni do lisćiny swětoweho namrěwstwa UNESCO přiwzate sydlišća Ochranowskeje bratrowskeje jednoty a z nich wurostłe kontakty do cyłeho swěta. Sydlišća kaž Mały Wjelkow abo Niska pokazaja, zo njesteji Ochranow sam. Wšitke tři bratrowske sydlišća tworjachu sylny nabožny centrum we Łužicy a wobwliwowachu Łužiske stawizny bytostnje.
Titul Wašeho přednoška bě „Mały Wjelkow jako kulturne křižnišćo – serbske stawizny w lokalnym a globalnym konteksće“ . Chceće nam tónle kontekst skrótka rozłožić?
Nadal serbsce nakupować
Rady wotboču wot zwjazkoweje dróhi B 96 ducy do Berlina skrótka do Njeswačidła, zo bych sej hišće raz serbske nakupowanske dožiwjenje popřał. Nic jenož dobra kołbasa Smolic dwora w Nuknicy abo zelowy twarožk Krabatoweho mlokoweho swěta mje wabitej. Wodźeny wot serbskich napisow a ze serbskimi rozmołwami druhich nakupowacych we wušomaj čuju so prosće kaž doma. Tež tej abo tamnej předawarce při kasy móžu serbske słowčko popřeć. W rozmołwje z Larsom Gottschlingom, jednym z dweju wobhospodarjow REWE-kupnicy, zhonich, zo trjeba něhdźe tři lěta, doniž njeje so nowy wobchod etablěrował a hospodarsce stabilizował. Situacija w nowembrje 2023 wotewrjeneho předawanišća je potajkim tež tuchwilu hospodarsce sensibelna. Projekt noweje bydlenskeje štwórće z wulkim swójskim nakupowanišćom, kotryž chcedźa w pjeć kilometrow zdalenych Rakecach zwoprawdźić, přichod Njeswačanskeje „serbskeje“ kupnicy přidatnje wohrožuje.
