M. Stangec-Fiedlerjowa
póndźela, 14. decembera 2015
spisane wot: Manfred Laduš
Wuběrna serbska spěwarka Mathilda Stangec narodźi so 10. decembra 1840 swójbje Čornochołmčanskeho fararja. Hižo jako dwacećilětna zanošowaše hudźbnje jara nadarjena solistka na serbskich spěwanskich swjedźenjach we Wojerecach a Budyšinje kaž tež na koncertach Budyskeje Bjesady mjez druhim twórby Kocora a Zejlerja. Dale wustupowaše wona solistisce z chórom Lumir pod nawodom gymnazialneho wučerja a komponista Korle Awgusta Fiedlerja po Hornjej Łužicy a w Drježdźanach. Stangec a Fiedler so zalubowaštaj. Serbske Nowiny wotćišćachu jeje lubosćinske pěsnje. Fiedler spisa za nju tohorunja tójšto basnjow, kotrež je literarny časopis Łužičan pod pseudonymom Pětrowič wozjewił. 1869 wuda so Stangec na Fiedlerja. Jako wosebita lóštna kwasna nowina wuńdźe „Budysko-Čornochołmčanski Łužičan“, do kotrejež Zejler, Smoler, Kocor, Hórnik a Hendrich Jordan dopisowachu. Młoda mandźelska zemrě 30. junija 1871. Ota Wićaz wěnowaše 1922 lubosćinskemu porej rady čitane powědančko „Wutrobine nalěćo Mathildy Stangec a Korle A. Fiedlerja“. M. Laduš
Serbski gymnazij
pjatk, 04. decembera 2015
spisane wot: Mikławš Krawc
1. decembra 1945 su w Českej Lípje „připrawnišćo łužiskoserbskeho realneho gymnazija“ wotewrěli. Bě to wuslědk jednanjow delegacije Domowiny w čěskim ministerstwje kubłanja z čěskej šulskej Maćicu (ÚMŠ) a z Towarstwom přećelow Serbow (SPL). 30. nowembra bě wosebity bus 30 serbskich holcow a hólcow přiwjezł, kotřiž tworjachu prěnju rjadownju. Spočatk 1946 rozrosće ličba šulerjow na 59 w dwěmaj rjadownjomaj. 15. měrca potom rozrjadowachu mjeztym 61 wuknjacych na tři rjadownje. Třećina gymnaziastow běchu holcy. 34 šulerjow bydleše w internaće, tamni běchu hosćo čěskich swójbow. Wučba bě njedosahaceho městna dla zwjetša popołdnju. Na proze 1946/1947 přećahnychu wučerjo a šulerjo do Varnsdorfa, jeničce třo wostachu w Českej Lípje na měšćanskim gymnaziju. We Varnsdorfje wuwučowachu na to 82 šulerjow w štyrjoch rjadownjach. Na woběmaj městnomaj běchu tući serbscy wučerjo: kantor J. Šołta, J. Wuješ, prof. M. Krječmarj, B. Rachel, A. Skopa, M. Zoba, F. Hajna, dr. H. Šleca, P. Wowčerk, M. Janca, M. Wirtec, F. Jakubaš, R. Jenč a farar Michał Rab. Mikławš Krawc
Čěsko-serbski zwjazk
póndźela, 30. nowembera 2015
spisane wot: Mikławš Krawc
28. nowembra 1990 załoži skupina młodych Čechow w Praze Towaršnosć čěsko-serbskeje młodźiny (Společnost česko-lužické mládeže). Nowe towarstwo chcyše po somoćanej rewoluciji w kraju zaměrne styki ze serbskimi młodostnymi rozwić. Na hłownej zhromadźiznje Domowiny nalěto 1993 bu towarstwo do třěšneho zwjazka přiwzate. Jako organ wuchadźeše bórze Rozprawnik čěsko-serbskeje młodźiny (Zpravodaj česko-lužické mládeže). Hač do kónca 1991 bě to sydom hektografowanych čisłow, po tym wuchadźeše měsačnik w ćišćanej formje pod nowym mjenom Čěsko-serbski powěstnik (Česko-lužický věstník). Wo wysoku kwalitu časopisa bě so wuznamnje Jiří Mudra starał. Towaršnosć da sej na to nowe mjeno Zjednoćenstwo čěsko-serbske (Spolek česko-lužický). W lěće 2002 přeńdźe wone do dawno hižo wobstejaceho towarstwa z čěskim mjenom Společnost přátel Lužice (SPL). Jeho korektne serbske pomjenowanje je Towaršnosć přećelow Serbow. Wokolnik SPL Česko-lužický věstník wuchadźa nětko hižo jubilejne 25. lěto. Mikławš Krawc
Jan Kósk
štwórtk, 26. nowembera 2015
spisane wot: Sieghard Kozel
W serbskim kulturnym žiwjenju je Jan Kósk, rodźeny 4. nowembra 1930 jako syn ćěsle w Chrósćicach, wažnu rólu hrał. Wot lěta 1945 do 1948 bě wón chowanc Serbskeho gymnazija we Varnsdorfje a 1953 zakónči na Serbskim wučerskim wustawje w Radworju a Małym Wjelkowje. Slědowaše dalokostudij stawiznow na Pedagogiskej wysokej šuli w Podstupimje a pedagogiki a psychologije na Berlinskej Humboldtowej uniwersiće. Lětdźesatki skutkowaše jako sektorownik w ministerstwje kultury NDR. Jako zamołwity za serbsku kulturu zasadźowaše so wobhladniwje za spěchowanje kulturneho byća Serbow. Koncipowaše, organizowaše a inspirěrowaše serbske kulturne žiwjenje. Tež po towaršnostnym přewróće je sobu na tym dźěłał, serbske kulturne kubło pod nowymi wuměnjenjemi zachować. Bu na studijneho radu pomjenowany a mjez druhim tež z Mytom Ćišinskeho wuznamjenjeny. Je so tohorunja jako awtor lyriki a wědomostneje literatury pjera jimał. Jan Kósk zemrě 24. februara 1997 w Barće. Sieghard Kozel
Jan Hanski
srjeda, 25. nowembera 2015
spisane wot: Sieghard Kozel
Wčera před 90 lětami narodźi so w Njebjelčicach Jan Hanski, jedyn z najznaćišich serbskich grafikarjow. Syn serbskeju staršeju nawukny po šuli powołanje molerja, dyrbješe wot lěta 1943 do 1947 do wójny a jatby, doniž njemóžeše so wot 1952 do 1955 na Fachowej šuli za nałožowane wuměłstwo w Podstupimje na grafikarja wukubłać dać. 1955 nastupi w Eisenhüttenstadće městno we wabjenskim wotrjedźe tamnišeje woclownje. Hač do swojeje smjerće w juniju 2004 bydleše w měsće nad Wódru a je jeho wuměłske wobličo sobu postajał. Wot lěta 1963 skutkowaše jako swobodny wuměłc, jako grafikar a moler. Wot lěta 1962 bě čłon Koła serbskich tworjacych wuměłcow, pozdźišo Zwjazka serbskich wuměłcow a wusko ze serbskim wuměłstwom zwjazany. 1967 zdoby sej z plakatom wo Serbskim ludowym ansamblu samo predikat „Najlěpši plakat lěta“ NDR. Jako předsyda wobwodneho zwjazka tworjacych wuměłcow w Frankfurće nad Wódru (1973–1988) je so tež towaršnostnje za spěchowanje wuměłstwa bjez wobmjezowanjow zasadźał.Sieghard Kozel
Pawoł Wićaz
wutora, 24. nowembera 2015
spisane wot: Ludwig Zahrodnik
22. nowembra 1900 narodźi so we Wulkich Zdźarach wučer, lektor a kulturny historikar Pawoł Wićaz. Zdobom bě tomu połsta lět, zo wón w Budyšinje zemrě. Wot lěta 1923 do 1939 bě Wićaz wučer na wšelakich městnach Hornjeje Łužicy. Wot 1939 do 1945 dyrbješe we wójsku słužić. Po wójnje dźěłaše na serbskim zarjedźe a jako redaktor Noweje doby. Po załoženju Ludoweho nakładnistwa Domowina 1958 dźěłaše tam hač do swojeje smjerće jako lektor za stawizny a geografiju. Jako młody čłowjek je wjele pućował. Tak je 1923 nimale cyłu Europu přepućował a w 1930tych lětach je so ze skupinu wučerjow na wjacetydźensku jězbu do USA podał. Pawoł Wićaz bě wědomy Serb. Wo wosud serbskeho luda je so cyłe žiwjenje starosćił. Zo bychu serbscy šulerjo wjace wo swójskich stawiznach zhonili, za to je so wón stajnje zasadźował. W slědźerskim dźěle je sej nahromadźił encyklopedisku wědu wo stawiznach Serbow a wo wuznamnych serbskich wosobinach. Wo tym swědča tež mnohe biografiske portrety a publicistiske přinoški z jeho pjera. Ludwig Zahrodnik
Hanka Fascyna
pjatk, 20. nowembera 2015
spisane wot: Manfred Laduš
Zasłužbna diplomowa slawistka, ludowě- dnica a direktorka Budyskeho Serbskeho muzeja Hanka Fascyna by 16. nowembra swoje 80. narodniny swjećiła, njeby-li po dołhej ćežkej chorosćí 15. apryla 2002 zemrěła. Narodźiła bě so Hanka Elic swójbje blidarja w Komorowje pola Rakec. Po wopyće gymnazijow w Českej Lípje a we Varnsdorfje maturowaše 1953 na Budyskej Serbskej wyšej šuli. Studowaše slawistiku a ludowědu pola prof. Pawoła Neda w Lipsku kaž tež w Praze. Zahorita rejwarka běše pjeć lět wědomostna sobudźěłaćerka Domu za serbske ludowe wuměłstwo za rejwanske skupiny, za kotrež bě tež material zestajała. W Instituće za serbski ludospyt slědźeše 17 lět na polu ludowědy a dźěłaše sobu na Serbskej bibliografiji. Tójšto ludowědnych přinoškow bě w Lětopisu a druhdźe wozjewiła. Z jeje pjera su kniha LND „Serbske nałožki“ a teksty za dźewjeć paslenskich łopjenow wo našej narodnej drasće. Najwjetšu zasłužbu zdoby sej Hanka Fascyna jako nawodnica Serbskeho muzeja při jeho dalšim wutwarje na narodny muzej a na puću do samostatnosće. M. Laduš
Dr. dr. Józef Jakubaš
štwórtk, 19. nowembera 2015
spisane wot: Mikławš Krawc
15. nazymnika 1890 narodźi so w Bójs- wecach (Kleinpostwitz) Józef Jakubaš, starši bratr wučerja, słownikarja, Sokoła Filipa Jakubaša. Po ludowej šuli w Budestecach wjedźeše jeho puć do Budyšina na tachantsku šulu a dale na Katolski wučerski seminar. 1904 bu chowanc Praskeho Serbskeho seminara. W lěće 1910 zahaji studij teologije, 1916 promowowaše na doktora teologije. Po studiju cyrkwinskeho prawa wot lěta 1923 w Romje spožčichu jemu druhi doktorski titul. Jako duchowny skutkowaše wot 1918 w Drježdźanach – jako kapłan Dwórskeje cyrkwje a jako farar w Lubitowje (Löbtau). 1939 nastupi krótku słužbu w Budyskej Serbskej cyrkwi, na to dyrbješe jako wojerski duchowny do wójny. 1945 přewza znowa Budysku serbsku wosadu. Józef Jakubaš je hižo jako student na narodnym polu skutkował: Bě předsyda Serbowki, dopisowaše do Kwětkow, wozjewješe basnje a powědančka, redigowaše protyku Krajan, wuda knižce „Serbski kraj, krasny raj“ a „Wo serbskim studentstwje“ a přełoži Molièrowu wjeselohru „Skupy“. 68lětny zemrě 13. februara we Worklecach. M. Krawc
Sokoljo swjećili
pjatk, 13. nowembera 2015
spisane wot: Mikławš Krawc
13. nazymnika 1990 zetkachu so w Budyskim Serbskim domje něhdyši čłonojo Serbskeho Sokoła, zo bychu 70. róčnicu załoženja sportoweho towarstwa woswjećili. Hač běchu to Bukečan Pawoł Grojlich w powitanskich słowach, swjedźenski rěčnik Hinc Cuška z centrale Domowiny abo čestny hósć Čěskeho sokołskeho zwjazka, starosta Bořívoj Petrák – wšitcy su skutkowanje najwjetšeho serbskeho towarstwa w lětach 1920 do 1933 wysoko hódnoćili. Prapremjeru měješe film „Sokoł – P. S. ke kapitlej našich stawiznow“ (režija dr. Toni Bruk). Dalši wjeršk zarjadowanja bě, zo móžeše Alfons Wićaz swoju cyle nowu dokumentacisku knihu „Serbski Sokoł“ předstajić. Hišće dołho Sokoljo bjesadowachu – a wězo sej „Hoj, horje, serbski Sokole“ a druhe pěsnje zaspěwachu. „To bě njezapomnite dožiwjenje, znowa zetkać so ze sokołskimi bratrami“, zwurazni na kóncu Leńka Mjeltcyna z Barta.
Tón dźeń so potwjerdźi, štož bě Hinc Cuška w narěči wuzběhnył: „Sokoł je nam symbol serbskeje zhromadnosće.“
9. 11. – Historiski dźeń
póndźela, 09. nowembera 2015
spisane wot: Serbske Nowiny
W stawiznach Němskeje drje njeje druheho termina, kiž ma tajki wuznam kaž 9. nowember. Najwjace ludźi w našim kraju zwjazuje z nim spektakularne powalenje Berlinskeje murje 1989 jako wjeršk měrniweje rewolucije a jako dźeń radosće.
Jako přewšo struchły dźeń porno tomu wostanje 9. nowember 1938 w pomjatku. Tón dźeń docpě přesćěhanje němskich židow swój dotalny wjeršk. Po smjertnym atentaće na němskeho diplomata w Parisu inscenowachu němscy nacionalsocialisća tak mjenowanu kristalowu nóc. Po wšěm kraju zapusćachu nacije židowske wobchody a bydlenja a zapalachu synagogi. Sta židow při tym morichu.
9. nowember je pak tež dźeń załoženja Weimarskeje republiki. Tehdy wuwoła Philipp Scheidemann (SPD) z woknom Berlinskeho Reichstaga „Němsku republiku“. Něšto hodźin pozdźišo proklamowaše lěwicar Karl Liebknecht na balkonje Berlinskeho hrodu Swobodnu socialistisku republiku Němsku.
9. nowembra 1923 spyta Hitler ze swojimi přiwisnikami w Mnichowje prěni króć z pučom móc na so storhnyć. SN
