Su mjezynarodny zawod
Před 25 lětami, jako předewzaće TDDK w Nadróznej Hrabowce załožichu, běše pozdźiši ministerski prezident Stanisław Tilich minister w Sakskej. Milenka Rječcyna je so z nim na jubilejnej swjatočnosći rozmołwjała.
Sće sej Wy za swój čas jako minister tajke wuwiće předewzaća TDDK předstajił?
S. Tillich: Jako sym tu prěni raz był, dźěłaše w předewzaću 150 ludźi. Hdyž sym pozdźišo přeco zaso přeprošeny był, jako so nowy wotrězk přepoda, sym so na to zwučił, zo zawod rozrostuje. Z tym je tež ličba sobudźěłaćerjow wobstajnje stupała. Dźensa mamy tule zawod, kotryž młodych ludźi, tež z našeje serbskeje Łužicy, doma dźerži. Njetrjebaja daloko na dźěło jězdźić, ale maja tu w domiznje lukratiwne a dobre dźěło a to w modernym zawodźe. Móžemy wo japanskich mějićelach rjec, zo tam inwestuja, hdźež tež trajnje wostanu. To rěka, zo maja młodźi ludźo tudy dobry přichod.
Po swojim skutkowanju jako ministerski prezident so nětko na wuměnku dale za mjezynarodne hospodarstwo a mjezsobne zrozumjenje zasadźujeće. Kotry wuznam ma předewzaće TDDK w tutym zwisku?
Strapacy, hudźba a jakny humor
„Won do swěta“ rěka nowa serbska inscenacija, kotruž Němsko-Serbske ludowe dźiwadło wot 18. oktobra ducy po Hornjej Łužicy předstaja. Hra wotbłyšćuje wosud wupućowarjow, kotřiž su Łužicu před wjace hač 175 lětami wopušćili, pytajo za nowej domiznu zwonka Europy. Bosćan Nawka je so z awtorku a režiserku Esther Undisz rozmołwjał.
Knjeni Undisz, čehodla sće sej runje wupućowanje jako temu wuzwoliła?
E. Undisz: Prěni nastork sposrědkowała bě Madleńka Šołćic, kotraž inscenaciju jako hóstna dramaturgowka přewodźuje. Dalši aspekt je, zo njeinscenuje dźě prěni raz w NSLDź. Tak sym w kantinje tójšto anekdotow wo wulěće do texaskeho Serbina zasłyšała, hdźež předstajichu mjez druhim klankarjo hru „Cowboy Tom a dyrdomdej ze zaka“ we wobłuku swjedźenja Wendish fest. A střeća mje tema zajimuje, dokelž sym potomnica něhdy wupućowanych z korjenjemi w Elsaskej a Banaće.
Sće zawěsće wobšěrnje rešeršowała, štož hodźi so nic naposledk z připowědźe hry wučitać. Na kotre žórła złožuje so „hudźbno-sceniska kolaža“?
Mamy dobre wuměnjenja
Rěčne kubłanje w pěstowarnjach běše tema konferency „Zhromadnje 2025“ w awstriskim Celovecu (Klagenfurt). Tam je wědomostna sobudźěłaćerka Rěčneho centruma WITAJ Jadwiga Kaulfürstowa přednošowała. Milenka Rječcyna je so z njej rozmołwjała.
Što běše zaměr konferency a što wobsah Wašeje prezentacije?
J. Kaulfürstowa: Zaměr zarjadowanja běše, zo sej na přikładźe słowjenšćiny w Korutanskej wažnosć dwurěčneho kubłanja wuwědomimy. A to wosebje w zwisku ze skrućenjom a aktiwnym nałožowanjom maćeršćiny w elementarnym kubłanskim wotrězku. Tohodla bě zarjadowarjam wažne, zo so wo tym wuměnja, kak druhe mjeńšiny na tutym polu dźěłaja. Sama sym předstajiła, kak kubłanje w našich serbskich pěstowarnjach organizujemy, kotre wuměnjenja, prawniske rjadowanja, kotre rozdźěle w kubłanišćach mamy a po kotrej metodice dźěłamy. Wo situaciji Ladinjanow na sewjeru Italskeje je něhdyša nawodnica šulskeho zarjada w Ladinskej Edith Ploner přednošowała.
Štó je hišće přednošował?
Sym dobyćerka přewróta
Što by było, njeby-li so Němska demokratiska republika před 35 lětami Zwjazkowej republice Němskej přizamknyła? Što bych dźensa była? Hdźe bych dźěłała? Kak bych bydliła? Kotru hudźbu bych słuchała, kotre knihi čitała, na kotre wašnje a kajki swět dožiwjała?
W lěće 1990 běch šulerka Serbskeje rozšěrjeneje wyšeje šule Budyšin, dźensnišeho serbskeho gymnazija. Słušach k prěnim, kiž mějachu so za wukonowe kursy rozsudźić. Běch mjez prěnimi, za kotrychž bě jeničce abiturna znamka rozsudna, hač smědźa studować. Bych-li tehdy zmužićiša była, bych lěto w Americe abo Jendźelskej abo hdźežkuli přebywała, kaž su to někotři sobušulerjo činili. Wrota do swěta běchu so nam lěto do toho šěroko wotewrěli.
Awantgarda a klasika: Premjera z prapremjeromaj
Budyšin (SN/bn). Serbski ludowy ansambl hotuje so na prapremjeru inscenacije „Dalina – Neuland“. Dwójne předstajenje wopřijima spěwohru „Die Fischerin“ a hudźbnu grotesku „Ptačk architektki“. Prěni, dobru hodźinku dołhi dźěl je z pjera Johanna Wolfganga von Goetheho, zhudźbnjeny wot Emilie Meyer. Partitura, kotruž bě komponistka najskerje w zažnych 1840tych lětach napisała, njebu wozjewjena; jeje wersija za orchester, chór a třoch spěwnych solistow zaklinči potajkim přichodnu sobotu prěni raz na zjawnym jewišću. Druhi, tohorunja dotal njepokazany dźěl je trochu krótši a po formje melodram. Libreto Róže Domašcyneje je Budyski komponist Christian Mietke do notow přełožił. Cyłkowny wuměłstwowy nawod wukonja intendant SLA Tomas Kreibich-Nawka, režiju a dirigentstwo zamołwjejtej Maria Chagina resp. Katharina Dickopf. Jako hosćo agěruja Lisa Trentmann, Martin Enger Holm a Friedo Henken kaž tež Božena Bjaršec. Předstajenja pokazuja so w originalnymaj rěčomaj ze serbskimi a z němskimi nadtitulemi.
„Haj“ k lubosći prajić
Čłowjek ženje njepřestanje wuknyć – wšojedne, kak stary abo kak přeswědčeny wo swójskich nahladach je. Runje tohodla je přewšo wažne, přeco zaso wěcy do prašenja stajeć, připosłuchać a so z hinašimi perspektiwami rozestajeć. Serija „Against All Gods“ je mje w poslednich tydźenjach k tomu pohnuła. Sym sebi samej wjele prašenjow stajiła, kiž běch dotal snano ignorowała, dokelž zdachu so mi wone přejara napinace.
Kak poprawom lěćo klinči?
Rady dopominam so na lětušu Nóc tysac swěčkow w juliju na zahrodźe klóštra Marijina hwězda w Pančicach-Kukowje. Prjedy hač tam něhdźe 8 000 do najwšelakorišich pisanych wobrazow zestajanych swěčkow zaswěćichu, předstaji spěwar Felix Räuber někotre spěwy ze swojeho projekta „Kak klinči domizna“. Mjeztym drje je lěćo nimale nimo. Hdyž pak na miłym wječoru doma na terasy sedźu, so druhdy prašam, kak pola nas poprawom lěćo klinči?
Jako prěnje myslu potom na trawusyčaki, kotrež mi we wobstajnych wotstawkach ze susodnych zahrodow do wušow brinča. Tež hdyž ličba trawu syčacych roboterow mjeztym přiběra, zwostanje tola dosć róžkow, w kotrychž dyrbja ludźo zeleń hišće po zwučenym wašnju syc. Někotre z tychle mašinow móžu mjeztym samo po jich zwuku rozeznawać. Tak wěm, kotry ze susodow runje na swojej zahrodźe dźěła.
Za „dobru formu“ mytowany
Ägidiusa Brězana z Ralbic su jako najlěpšeho blidarja Budyskeho rjemjeslniskeho zjednoćenstwa wuznamjenili. Wo zakónčacym dźěle a što młodźencej to woznamjenja, je so Lisa-Maria Cyžec z rjemjeslnikom rozmołwjała.
Sy we wubědźowanju w kategoriji „dobra forma“ wuznamjenjeny. Što ći to woznamjenja?
Ä. Brězan: Nominowanje bě za mnje cyle wosebity wokomik. Sym so přewšo wjeselił a běch jara hordy na swójski wukon. To je mi pokazało, zo sym prawe powołanje za sebje wolił, a je mje na swojim puću jako blidar posylniło.
Twoje zakónčace dźěło je kamor z njewšědnym powjerchom. Kak je ideja nastała?
Ä. Brězan: Hižo zahe wědźach, zo chcych něšto pod hesłom „hońtwa“ zhotowić. Rohizna jelenja jako material su mje wot wšeho spočatka fascinowali. Zdobom wotpowěduje geometriske wuhotowanje derje mojemu stilej, wšako dźěłam rady z jasnymi, grafiskimi formami. Nimo toho chcych při tutym dźěle naročnu techniku wuspytać, štož bě za mnje napjate wužadanje.
Blidarnja Mariana Wjenka je će wukubłała. Što sy tam wosebiteho nawuknył?
Zmysłapołne dźěło našoł
Wot spočatka awgusta maja w Radworskim serbskim eksperiMINT campusu noweho projektoweho sobudźěłaćerja: Raima Stirnera. Milan Pawlik je so z 48lětnym Budyšanom, kotryž je w Nowych Boranecach wotrostł, rozmołwjał.
Što je Was pohnuło, so w serbskim eksperiMINT campusu požadać?
R. Stirner: Jako nan dweju dźěsći wěm, kak spomóžny a wažny tajki kubłanski a rěčny projekt kaž Radworski eksperiMINT campus je. Nimo toho sym za zmysłapołnym dźěłowym městnom pytał – za městnom, na kotrymž móžu na dobro zhromadnosće, na dobro towaršnosće skutkować. Na poskitk je mje Budyska znata skedźbniła. Jako sej online-wupisanje potom přečitach, běch přeswědčeny, zo so derje ke mni hodźi. Hladajo na serbšćinu je to za mnje wosobinski eksperiment. Sym serbsku šulu w Radworju a Serbski gymnazij w Budyšinje wopytał, doma pak smy němsce rěčeli. Po wjele lětach přebytka w němskorěčnej wokolinje so do serbskorěčneho swěta nawróću a swoje znajomosće serbšćiny takrjec reaktiwěruju.
Što słuša k Wašim nadawkam na nowym městnje?
Mjez strachom a dowěru
Kóžde dźesać lět pasion znowa syły přihladowarjow fascinuje. Lisa-Maria Cyžec je so z Fabianom Hejdušku, kotryž Jězusa předstaja, rozmołwjała.
Što róla Jězusa za tebje wosobinsce woznamjenja?
F. Hejduška: Je mi wulka česć, Jězusa hrać směć. Přiwšěm woznamjenja to za mnje tež wulku zamołwitosć. Kóždy ma swójsku předstawu wo tym, kajki je Jězus był. Sym so nadźijał, zo moje zwobraznjenje mnohim tak derje kaž móžno wotpowěduje. Mi bě wažne, zo njemóža přihladowarjo stawiznu jenož zrozumić, ale ju tež začuwać. Pasion je za mnje najwjetša stawizna, kotraž eksistuje. Zo směm w njej tajku wosebitu rólu hrać, napjelnja mje z dźakownosću.
Kak sy so sam wot prěnjeje proby hač k poslednjemu předstajenju změnił?
