Pacientow so wjac njeboji
Łazkowčan Antonio Matik je 4. lěto swojeho studija mediciny na Lipšćanskej uniwersiće zakónčił. Milenka Rječcyna je so z nim rozmołwjała.
Sće so hižo rozsudźił, w kotrym wobłuku budźeće po studiju skutkować?
A. Matik: Wězo moje mysle do wěsteho směra du, doskónčnje rozsudźił pak so hišće njejsym. Sym nowym wliwam wotewrjeny a tuž so po wšelakich polach rozhladuju.
Na kotre wašnje so to stawa?
A. Matik: W běhu studiju so wšitke wobłuki mediciny wobjednawaja, hłowne z wučbu w chorowni a z kontaktom k pacientam. Lěkarjo su studentam po boku a posrědkuja trěbnu wědu za spjelnjenje nadawkow. Na te wašnje studenća swójske zajimy spóznaja. Dale tomu tež famulatury, kotrež sej wuzwolimy, přinošuja.
Što to poprawom je – famulatura?
A. Matik: Famulatura je wjacore měsacy trajacy praktikum, kotryž je w Němskej za studentow mediciny předpisany. Tón je trěbny za doskónčne přizwolenje, zo smědźa pozdźišo jako lěkarjo skutkować, za tak mjenowanu aprobaciju. Tež w Šwicarskej a Awstriskej je tutón praktikum předpisany.
Sće był w praksy dr. Stanija Nawki w Hamburgu. Kak je k tomu dóšło?
Michał Domanja swjeći 90ćiny
Hdyž přez Hózk jědźeš, husto Michała Domanju zetkawaš, kiž je z kolesom po puću – přeco w chwatku, přećelny a z posměwkom we wobliču. Rady pak sej tež chwile bjerje za rozmołwu. Čłowjek njeby wěrił, zo wón dźensa swoje 90. narodniny swjeći a to w kruhu swojeje wulkeje swójby. Čas žiwjenja běše wón z ćěłom a dušu ratar, hač do dźensnišeho. A tute powołanje jeho přeco hišće ćělnje a w duši wozboža.
Michał Domanja narodźi so 12. awgusta 1935 na burskim statoku w Němcach. Pozdźiše powołanje bě jemu takrjec do kolebki połožene. Prěnje lěta chodźeše we wsy do šule, tež we wójnskim času. Hižo jako dźěćo bě surowosć wójny dožiwił. To jeho čas žiwjenja njeje pušćiło. Stajnje wupraja so přećiwo kóždej wójnje a wšemu brónjenju. W tehdyšej Pruskej bě serbska rěč wosebje rigoroznje zakazana, tak zo počachu ludźo w Kulowskej wosadźe dale a mjenje serbować. Tež Domanicy su přiběrajcy doma němcowali. Kulowske serbske towarstwo Bratrowstwo bě w tutych lětach zakazane.
Koalizija wuměłstwow hač do poslednjeho wokomika
Nowe Jěžercy (SN/bn). Finisaža wustajeńcy lětušeje „Koalizije wuměłstwow (Kodekü)“ (SN rozprawjachu) přiwabi předwčerawšim něhdźe 70 zajimcow do Kulturneje fabriki Lina Koch w Nowych Jěžercach (Neugersdorf). Dohromady 16 wuměłčow a wuměłcow z Němskeje, Awstriskeje, Nižozemskeje a Pólskeje je w běhu dweju tydźenjow najwšelakoriše twórby zwoprawdźiło, při čimž tworjachu stawizny wustajenišća jako bywša zhotowjernja tekstilijow takrjec čerwjenu nitku. Mjez druhim nastaštej wobchodźujomnej instalaciji „Verstrickte Sache“, kotruž bě rězbarka Cvetanka Kirilova Schnorrbusch zhromadnje z lokalnym plećenskim kołom Treff 47 zrealizowała, a „Hudźba přichoda“ Tonija Buféja, zmóžnjaca symboliske wuchodźowanje po swojich mozach. Schody fabriki pyša wotnětka portrety bywšich sobudźěłaćerkow, kotrež bě Helena Zubler na zakładźe jich dopomnjenkow a fotografijow zdźěłała.
Serbska rjadownja wjac njeje
Radwor: Dwěle, zo je dosć personala za serbske a němske alfabetizowanje
Radwor (SN/MiR). W tutym šulskim lěće alfabetizuja šulskich nowačkow z maćernorěčnym pozadkom na Serbskej zakładnej šuli „Dr. Marja Grólmusec“ w Radworju zaso serbsce. Swójsku serbsku rjadownju, kotruž je Radworska staršiska iniciatiwa zašłe lěta wospjet wuspěšnje přesadźiła, pak hižo nimaja. Mjez nimi su dźěći ze serbskich swójbow runje tak kaž hólcy a holcy, kotřiž su serbšćinu w pěstowarnjomaj w Radworju nawuknyli. W cyłku je to 13 šulerjow, kotrychž tam serbsce alfabetizuja. Dalše wosom w tutej rjadowni 1a wuknu najprjedy po němskim alfabeće čitać a pisać. Rjadowniska wučerka tohole prěnjeho lětnika z 21 šulerjemi je Claudia Becklowa. 21 dźěći w rjadowni 1b wuwučuje Michaela Wenclowa. Wone započinaja serbšćinu pozdźišo w běhu šulskeho lěta wuknyć. W rjadowni 1b wuknu dźěći najprjedy dwě hodźinje wob tydźeń serbsce, pozdźišo tři abo štyri hodźiny. Mjez cyłkownje 42 dźěćimi stej dwě, kotrejž wužiwatej składnosć, dwě šulskej lěće w prěnim lětniku wuknyć.
Kóždy klik za dobre foto
„Štóž chce so swjeći prolować, tón dyrbi so dać molować ...“, rěka w ludowym spěwje, kotryž je Jan Arnošt Smoler do swojeje zběrki „Pěsnički hornich a delnich Łužiskich Serbow“ zapřijał. Za jeho čas a tež do toho njebě samozrozumliwe, zo so ludźo na płatnje zwěčnić dadźa. Woni mějachu fotografowanje husto za wulke kuzło a so jeho bojachu. Dźensa mi linka z pěsnje hdys a hdys po hłowje chodźi, hdyž mam słužbnje něhdźe fotografować. Přetož dyrbju derje rozmyslować, kotry fokus a motiw sej wupytam. Wěm drje, zo směm čłowjeka fotografować, kotryž so w zjawnym rumje pohibuje. Wěm pak ja, hač je sej druhi, kotrehož připadnje digitalnje zwěčnju, toho wědomy? Tež priwatnje, na swójbnych swjedźenjach a w kruhu přećelow, wostaju swoje šmóratko – štó ma dźensniši dźeń hišće fotoaparat při sebi? – skerje w zaku a so nadźijam, zo so zaćišće hłuboko do mojeho pomjatka zaryja.
CSD bjez serbskeje podpěry
Jonas Löschau je jedyn z organizatorow lětušeho Christopher-Street-Day (CSD) w Budyšinje. Tež zašłej lěće bě so wón wo poradźenje wjerška starał. Wo wužadanjach a sylnych signalach je wón Maximilianej Gruberej powědał.
Kotre dźěło teamej organizatorow něšto dnjow do CSD hišće do rukow hlada?
J. Löschau: Podpěraćeljo, kotřiž chcedźa so na zarjadowanju wobdźělić, so tež nětko hišće pola nas přizjewjeja. Tak dyrbimy plan wotběha hišće raz nastajić. Runje tak sej hłowu wo wšelkich scenarijach łamamy a rozmyslujemy wo alternatiwnych čarach po měsće. Wobhladamy sej hišće raz plany naměstow a rozmyslujemy, što móhło so stać, přińdźe-li tola wjace ludźi hač sej myslimy. Zasadnje pak sym derje přihotowani. Tři štwórć lěta wšak hižo na zarjadowanju dźěłamy. Smy wjele rozmyslowali a sej wšo derje přemyslili.
Kak wobchadźeće z mobilizaciju ze stron prawicarjow přećiwo zarjadowanju?
Zapłaćenje so komdźi
Dodawarjo solarneje miliny čakaja zdźěla dlěje hač lěto na swoje pjenjezy
Budyšin/Drježdźany (SN/mj/stp). Ze solarnymi panelemi hodźi so ze słónca čista energija zdobyć. Tale technologija zniža kóšty za milinu a je zdobom prawa kročel na dobro přirody. Podźěl energije z fotowoltaikowych připrawow na cyłkownej brutto-produkciji miliny w Němskej je wot lěta 2020 hač do lěta 2024 wot 8,6 na 14,7 procentow stupał. Ličbje pokazujetej, zo bywa wužiwanje fotowoltaikowych připrawow lěto wob lěto wuznamniše.
Na wjerškach wšo druhe zabudu
Achim Mič je spočatk 2000tych lět w horinach w Pakistanje přebywał. Milenka Rječcyna je so ze serbskim krosnowarjom rozmołwjała, kotryž woswjeći jutře w Sulšecach swoje 70ćiny.
Knježe Mičo, na čo so dopominaće, hdyž mysliće na Laila Peak, při kotrymž je zašły tydźeń něhdyša biatletka a krosnowarka Laura Dahlmeier smjertnje znjezbožiła?
A. Mič: Sym w lěće 2006 na ekspediciji w Pakistanje był a nimo Laila Peak běžał. Sym samo wo móžnej krosnowanskej turje na 6 096 metrow wysoki wjeršk rozmyslował. To je woprawdźe fantastiska hora, maš wulki lodowc, bazowe lěhwo je něhdźe 4 500 metrow wysoko. Tola Laila Peak je chětro nahły a kónčkojty, je technisce wužadacy a trochu strašny. Na njón zalězć, to kóždy njezamóže.
A kotra hora je była tehdy Waš cil?
Chróšćan na nałožku w Delnjej Łužicy so wobdźělił
Łaz (lmc/SN). Na jěchanskim turněrje tradicionalneho jěchanskeho swjedźenja we Łazu (Laasow) pola Wětošowa je so lětsa jako nowačk tež Chróšćan Měrćin Kubica wobdźělił. Na zarjadowanje, kiž so lětsa hižo 31. raz wotmě, běše jeho dołholětny znaty, wobsedźer křižerskich konjow z Błótow přeprosył. Byrnjež Měrćin Kubica spočatnje tróšku wahał – naposledk wón připraji. „Mějach sprawnje prajenje tróšku respekta, dokelž njejsym so do toho nihdy na tajkim wubědźowanju wobdźělił“, wón praji. Dalše wužadanje za njeho běše, zo prěni króć na 890 kg ćežkim zymnokrejnym konju jěchaše. Tute konje su wo wjele ćeše a sylniše hač te, na kotrychž je jako křižer jěchać zwučeny.
Wubědźowanski kóń z mjenom Lucky je w Błótach doma, běše pak wospjet w křižerskich procesionach w Hornjej Łužicy po puću. W Delnjej Łužicy rěka wubědźowanje „rejtowanje wó kołac“ a wone je hornjołužiskemu jěchanju po šćernišću podobne.
Je to normalita?
Wjesny swjedźeń, na kotrymž cyła wjes pomha? Na kotrymž program samozrozumliwje wjesnjenjo wuhotuja? Je to normalne? Za mnje haj. Jako Serbowce njeje mi tale zhromadnosć cuza. Hdźež njehraje žanu rólu, hač druheho TYkaš, dokelž tak abo znak kóždeho znaješ. Hdźež stej kultura a wšědny dźeń wusko zwjazanej – to je normalita. Ale runje tuta normalita je někotremužkuli druhemu cuza.
