Wo knihach a kniharni (14.10.16)
Lětni dowolowy čas je nimo. Hač drje je sej tón abo tamny we wulkich prózdninach snano do Šwedskeje, do kraja Småland, wulećał. To je domizna Astrid Lindgren a jeje dźěćacych knihow. Wosebje za dźěći je to krasny wulět, wšako móža tam swět woneho „Michela z Lönneberga“ awtentisce dožiwić. Kajki idyliski to swět a kajki přećiwk, zaběraš-li so z wosobinu awtorki. Loni nazymu su wušli jeje wójnske dźeniki, nastate w lětach 1939 do 1945, a předleža nětko jako wjazane wudaće a jako słuchokniha. Sym so za słuchoknihu rozsudźiła, kotraž ma kaž ćišćana wersija titul „Čłowjestwo je rozum zhubiło“. Dźiwadźelnica Eva Mattes wjedźe słucharja ze swojim hłosom do swojorazneho kužoła a spožča tekstam, zboka wšeje poetiskosće a idylki, sylny wuraz.
Wo knihach a kniharni (23.09.16)
Hladamy-li z woknom, wobkuzłuje nas wokomiknje najkrasniše babylěćo. Byrnjež hižo před někotrymi tydźenjemi kónc lěća připowědźili, pokazuje so přiroda přeco hišće z najrjeńšeje strony. Njeje to wulkotne? Snano ma tón abo tamny hišće dowol. To ma zawěsće chwile za čitanje. Hač měrny róžk na słóncu, na zahrodźe abo na přibrjohu morja ze šumjenjom žołmow před sobu, w dowolu skića so nam za to najwšelakoriše přiležnosće. Druzy wšak dyrbja w tym času pilnje dźěłać. Tak tež Tomaš Lukaš, kuchar a wudawaćel našeje warjenskeje knihi „Warimy z Tomašom“, kotraž nětko nazymu w Ludowym nakładnistwje Domowina wuńdźe. Skoro lěto na njej dźěłamy. Wupytali smy recepty, zdźěla w Płomjenju wozjewjene, zdźěla cyle nowe z pjera kucharja.
Wo knihach a kniharni (12.08.16)
Před wjace hač pjatnaće lětami čitach krótku delnjoserbsku powědku, kotraž mje hnydom zahori. Dźěše wo nócnu rozmołwu staršeho wudowca z přećelku wo tym, hač njeboha žona jeju nětko we łožu ležo widźi a što wo jeju počinanju měni. Wudowc so zakituje ze słowami swojeje žony: „To jo normalnje, až šesćźasetlětna wudowa jo poł tupa; ale muski we tych lětach jo hyšći derje na cajku.“ Tekst w jadriwej rěči a ze suchim humorom bě napisała někajka „Śołśic“. Znajerjo wšak hnydom wědźa, zo tči za tutym pseudonymom delnjoserbski farar Herbert Nowak. Jako so toho dowědźich, kupich sej jeho dopomnjenki „Moje pocynki a njepocynki“. Delnjoserbsce čitać mi lochko njepadny, ale bě to dobre zwučowanje. Nowakowa rěč je ludowa, často chowa so w jeho tekstach tajki šibały humor, kiž so mi wosebje lubi.
Wo knihach a kniharni (29.07.16)
Lěćo je čas dowola a tón je za toho abo tamneho zwjazany z dołhej jězbu z awtom, zo by sej k morju abo do wysokich hór abo bóh wě dźe wulećał. Na tajkej dołhej jězbje móže so ći sčasami chětro wostudźić, jeli na přikład něhdźe na zatykanej dróze stejiš a hdyž so před tobu dlěšu chwilu ničo njehiba. Za tajku njeluboznu chwilu doporučam wokřewjenje, klinčace ze słuchoknihi.
Tale wosebita forma knihi je mjeztym nimale sto lět stara. Hižo w 1920tych lětach móžachu sej zajimcy čitanja awtorow kaž Thomasa Manna abo Ericha Kästnera ze zynkonošakow naposkać. Tehdy běchu to tačele. Kónc 70tych lět zašłeho lětstotka wuńdźechu potom prěnje słuchokasety, ale hišće spočatk 90tych lět bě zajim za nje skerje snadny. A tak bě tež sławne nakładnistwo Rowohlt nuzowane swój 1987 zahajeny rjad „Literatura za słuchatka“ zaso zakónčić. Hakle z wuchadźenjom cejdejkow so za słuchoknihu „žiworjenje w ćěmnosći“ skónči.
Tež w Serbach su słuchoknihi mjeztym woblubowane, wosebje mjez dźěćimi. Smolerjec kniharnja ma polcu połnu tajkich na předań – za kóždy słód něšto.
Wo knihach a kniharni (15.07.16)
Kónc junija/spočatk julija bě wulke wopominanje bitwy pola Hradeca Králové před 150 lětami. Tale bitwa Pruskeje přećiwo Rakuskej a Sakskej bě měznik po puću zjednoćenja Němskeje. Na wójnske podawki tehdyšeho časa we Łužicy je so koncentrował Handrij Bjeńš ze swojej knihu „Die Preußen kommen! – Die Invasion der sächsischen Oberlausitz und der Deutsche Krieg 1866“. Brošura je wušła w rjedźe LUSATIA HISTORIE w Budyskim nakładnistwje Lusatia.
Wo knihach a kniharni (01.07.16)
Zašły tydźeń čujach so, jako by połojca serbskeho ludu do Južneho Tirola wupućowała. Při kóždej hrě Serbow na europeadźe bě atmosfera tajka, zo nasta zaćišć, zo njejsu južnotirolscy abo ladinscy koparjo domjace mustwo, ale Serbja. W rozmołwje z domoródnymi Němcami sym so prašał, čehodla tu koparski turněr jenož srěni wothłós w ludnosći žněje, wosebje hladajo na to, zo mějachu woni tež lětsa najsylnišej mustwje. Jako přičinu mi mjenowachu, zo leži snano na relatiwnej wulkosći Němcow porno druhim europskim mjeńšinam a na tym, zo je Južny Tirol skerje hórsko- a zymskosportowa kónčina, čehoždla so ludźo tak sylnje ze swojej koparskej wubranku njeidentifikuja kaž na přikład Łužičenjo.
Wo knihach a kniharni (10.06.16)
Tele dny, w kotrychž so składnostnje jeho stotych posmjertnych narodnin wšón serbski literarny zajim na Jurja Brězana koncentruje, wuńdźe słuchokniha „Šwintuchaj“. Dwěsćě minutow słuchanske wjeselo, předčitane wot Fabiana Kaulfürsta. W lěće 2013 smy za dźěći wotpowědnu knihu, wot njeho a jeho mandźelskeje Jadwigi z čěšćiny přełoženu, wudali. Wótre diskusije su so hižo wjedli, jako wona ani hišće na předań njebě. Wosebje bu kritizowane, zo je sej nakładnistwo zwěriło knihu wozjewić, w kotrejž jewi so wobchadna rěč, kaž na přikład „blows nic!“, „maš ty klopsa!“, „na kikeru“ a podobne.
Wo knihach a kniharni (13.05.16)
Štó nochcył sej raz do Afriki wulećeć, sej Saharu wobhladać, na kamelu jěchać abo k ekwatorej pućować. Móžnosćow je wjele, tuž wačoki spakować a na městna, hotowe, start ... Takle činja to tež wroblik Frido a jeho přećeljo. Po tym zo bě so žabka Šlapka hižo jako parašutistka wukmaniła, nastaja so přećeljo w nowej stawizničce z pjera Jěwy-Marje Čornakec z balonom do Afriki.
Wo knihach a kniharni (22.04.16)
„Składnostnje 100. narodnin Herberta Nowaka wuńdźe w juniju kniha z wuběrkom jeho tekstow“, powědach spočatk lěta reporterej mdr do mikrofona, kiž zajimowaše so za delnjoserbske nowostki 2016. A z jeho wobliča wučitach bjezradnosć: ‚Štó to jeno je?‘ Wón njeje zawěsće jenički w Hornjej Łužicy, komuž tele mjeno ničo njepraji.
Potajkim: Farar Bogumił Šwjela přeswědči młodeho Běrta a jeho staršeju, zo měł so na dobro serbstwa z fararjom stać. Tuž studowaše teologiju a słowjansku filologiju město wotpohladaneje mediciny. W poslednim studijnym lěće dósta samo stipendij, zwjazany ze zawjazkom, prócować so wo serbsku faru w Choćebuskim wokrjesu. To potom tež činješe po wójnje, w cyłku šěsć króć – a ničo. Berlinsko-Braniborska cyrkej pósła Nowaka 1946 do Pěśdubow pola Eisenhüttenstadta a 1963 do drje delnjołužiskeho, ale tohorunja němskeho Drjowka, hdźež 2011 zemrě.
Wo knihach a kniharni (01.04.16)
Na čornoběłym foće je widźeć křižerski procesion ducy po Ralbicach, kaž smy jón tež před něšto dnjemi wuhladali. Burske statoki wobrubjeja po zwučenym wašnju wjesny puć. Hakle na druhi pohlad sej wuwědomiš, zo je wobraz trochu starši. Chódnik pobrachuje, a wjesne wobswětlenje njezda so tohorunja najnowše być. Wobrazowe podpismo nam přeradźa, zo jedna so wo jutrowničku lěta 1974. Foto je wuwzate z wóndano w LND wušłeje knihi „Gerald Große. Lausitzer Fotografien – Wobrazy z Łužicy. 1957–1990“, w kotrejž so wudawaćel Jürgen Maćij z cyłkownym tworjenjom znateho fotografa zaběra.
Gerald Große je wot lěta 1971 swobodnje skutkowacy fotograf. Z wulkej lubosću wěnowaše dźěl toho swojej łužiskej domiznje, hdyž zapopadny mjez druhim braškow, Slepjanske žony, čołmarjow w Błótach abo wuhlerjow w holi. Nimo toho swědča skutkowne krajinowe fotografije wo wosebitym zrozumjenju Großy za grafiske elementy a wo jeho wobdarjenosći, změny a přećiwki do wobrazow zapřijeć.
