Serbske poskitki su wohrožene
Krabatowy młyn tzwr ma wjetše personalne problemy. Milenka Rječcyna je so z jednaćelom towarstwa, Tobiasom Ćižikom rozmołwjała.
Šěriće tuchwilu po mnohich kanalach informacije wo wupisanych dźěłowych městnach. Čehodla?
T. Ćižik: Pytamy nuznje sobudźěłaćerjow. Mamy prawdźepodobnje ćeže dale wjesć naše poskitki we wobłuku kulturneho kubłanja za dźěći a młodźinu. Runje tak pobrachuje nam sobudźěłaćer abo sobudźěłaćerka za kulturne posrědkowanje a zjawnostne dźěło z ćežišćom za serbsku kulturu a rěč, kaž tež nałožki a tradicije. Zašłe lěta su tam skutkowali žony, kotrež běchu serbskeho pochada abo kotrež su serbšćinu nawuknyli. To bě za nas wulke zbožo.
Što, jeli-zo njenamakaće nikoho za młyn a wšitke tam so wotměwace poskitki?
T. Ćižik: Na to myslić nochcu. Jeli njenamakamy zajimcow budźe nam ćežko, dźěło dale wjesć. To rěka, zo njezmějemy na přikład hižo móžnosć přeprošeć sej skupiny šulerjow a šulerkow k nam do młyna. Z tym su tež serbskorečne, wosebje pak serbske temy wopřijace poskitki dale a bóle wohrožene.
Najebać wšitke rozdźěle
Sedźu w kofejowni a wuhladam znatu. Lěta ju widźała njejsym. W pomjatku mam ju na dwoje wašnje. Na jednym boku je wona dobra towarška ze šulskeho časa, z kotrejž běch spřećelena, na druhim bě wona mi někotryžkuli kamjeń do puća kładła kotryž dyrbjach zrumować, prjedy hač móžach sej přede mnu ležacu šćežku wotkryć. Mam ju, towaršku, z teje přičiny dźensa měć mjenje rady? Ně! Skerje je mi wona pomhała so stać sebjewědomiša. A to mam za wosebity dar!
Runohódnosć připóznać
Wojerowski Johanneum swjeći lětsa swoje 30lětne wobstaće. Milenka Rječcyna je so z nawodu kubłanišća a wučerjom za łaćinu, grjekšćinu a filozofiju Günter Kieferom rozmołwjała.
Z lěta 2005 sće nawoda kubłanišća. Kotre rozsudy maće za puć rubace?
G. Kiefer: Wažne za wuwiće šulskeho žiwjenja su na přikład temowy tydźeń a tydźeń prewencije, kotryž wotměwa so do zymskich prózdnin pod hesłom „zamołwitosć za sebje a za druhich přewzać“. Na nim so wšitcy šulerjo wobdźěleja. W lěće 2006 smy załožili wyšu šulu a ju integrowali. Tak smy měli lětsa prěnje zakónčace pruwowanje našich wyšich šulerjow. K tomu přińdu wšelke projekty, ke kotrymž słuša tež wuwučowanje serbšćiny.
W Johanneumje bě wjacore lěta móžno serbšćinu wuknyć. Kotry je staw dźensa?
Twarić jednorišo hač strukturu změnić
Sydom lět bě Měrko Domaška předsyda zarjadniskeho zwjazka Při Klóšterskej wodźe. Kónc tydźenja so jeho wólbna doba skónči a wón přepoda zastojnstwo do rukow swojeho naslědnika. Wo bilancy jeho skutkowanja je so z nim Marian Wjeńka rozmołwjał.
Knježe Domaška, kak wulke bě waše přesłapjenje, jako je so 10. meje zarjadniska zhromadźizna za Stefana Andersa a přećiwo wam rozsudźiła?
M. Domaška: Přesłapjenje njebě tak jara wulke. Běch kusk na to přihotowany. Z ličbu prajene sym k někak 55 procentami z tym ličił, zo njebudu wuzwoleny. Do toho běchu wěste signale a hibanja, kotrež su na to pokazali.
A kak je waša swójba reagowała?
M. Domaška: Moja mandźelska bě kusk šokěrowana. Wona je we wšěch lětach widźała, kelko časa sym woprował a tež naju mandźelstwo trochu zanjechał, zo bych wěcy změnił, kotrež mějach za wopačne. Ja potajkim wuslědk wólbow za cyle tak zlě njemějach, wona ćim bóle.
W kotrym stawje sće zarjadniski zwjazk wot swojeho předchadnika Alfonsa Ryćerja přewzał?
To za swoju dźowku nochcu
Na Worklečanskej wyšej šuli „Michał Hórnik“ chce lětsa wjace šulerjow w 5. lětniku wuknyć hač maja kapacity. Potrjechena je nimo dalšeju Šołćic swójba w Hórkach. Milenka Rječcyna je so z Antoniju Šołćinej rozmołwjała.
Waša dźowka chce wot noweho šulskeho lěta we Worklecach wuknyć. Z kotreje přičiny je to z ćežemi zwjazane?
A. Šołćina: Smój ju z mandźelskim tam přizjewiłoj a tak zwurazniłoj naše přeće za šulu kaž tež prawo na wuzwolenje kubłanišća. Na kóncu běchu za jenož jednu rjadownju, kotruž tam wutworić smědźa, štyri přizjewjenja přewjele. Za dalšu rjadownju pobrachuja šuli wučerjo. Su wotměli přihotowansku konferencu z proceduru wuzwolenja. Na to su štyri staršiske domy dóstali powěsć, zo móža jich dźěći do Ralbic do šule hić. Přizjewjenych bě we Worklecach 32 šulerjow a šulerkow. Wutworja tam nětko rjadownju, w kotrejž budu 28 dźěći wuknyć.
Kotra je tuchwilna situacija?
„Zhromadnje smy mnozy“
„Phōnē – Giving Minority Languages a Voice“ (Mjeńšinowym rěčam hłós dać) je hesło mjezynarodneho dźiwadłoweho projekta. Spočatk julija wotmě so w tym zwisku prěnje dźěłowe zetkanje w norwegskim měsće Tromsø, hdźež so wjacore europske mjeńšinowe jewišća na naprawy za zwoprawdźenje dojednachu. Němsko-Serbske ludowe dźiwadło reprezentowaštaj intendant Lutz Hillman a jeho zastupjerka za serbske dźiwadło Madleńka Šołćic. Bosćan Nawka je so z njej rozmołwjał.
Knjeni Šołćic, chceće nam projekt skrótka předstajić?
M. Šołćic: We wobłuku europeady we Łužicy 2012 běchu tež wjacore mjeńšinowe dźiwadła z hosćom w Budyšinje. Tehdy nasta ideja za wulki, zhromadny projekt „Odyseja“. W běhu minjenych lět bu tón wobstajnje dale wuwiwany a je poněčim dźeń a dale rozrostł. Wuslědk je „phōnē“, a nětko móžemy so dźakowano přizwolenju srědkow Europskeje unije na zwoprawdźenje zwažić. Zaměr projekta je, wutworić syć mjeńšinowych jewišćow, kotraž je wšitkim ludowym minoritam Europy wotewrjena.
Kotre dźiwadła su zapřijate?
Mišterske mozowe wukony
Palacy so lěs w Sakskej Šwicy je chcyjo-nochcyjo „wuběrny“ symbol tuchwilneho towaršnostneho połoženja. Někotři jednotliwi, mjenujmy jich raz idioća, ignoruja sebjewědomje wšitke warnowanske schodźenki kaž tež apele fachowcow a maja mysličku, w smjerćsuchej wokolinje grilować, najlěpje při rjanym (znajmjeńša spočatnje lěhwowym) wohenčku a někotružkuli šišu sej zažehlejo, za wulkotnu, hdyž nic samo za wuraz tele dny rady w najwšelakorišim njezmysle citowaneje „swobody“. Kajki to mišterski kognitiwny wukon! Často wšak tči za tym dosć jednory impuls – hłowna wěc, zo nječinja, štož někajke instancy a/abo – hišće hórje! – kapacity namjetuja abo samo kazaja. A pali-li so, reaguja kaž tón abo tamny šofer, kotryž ma wot njeho zawinowany mjenje abo bóle intensiwny kontakt ze žiwochom abo druhim jězdźidłom za bagatelu, a ćeknu. Na wohnjowych wobornikow, kotrež so z płomjenjemi bědźa a na zwěrinu najskerje njemysla. A kóšty naruna: towaršnosć.
Zajim za aktualne politiske podawki sej wobchował
Wjelelětny swěrny sobudźěłaćer Serbskich Nowin, bywši šefredaktor časopisa Rozhlad, přełožowar a publicist Cyril Kola swjeći dźensa w Budyšinje swoje 95ćiny. Hišće před někotrymi lětami wón wšědne wudaće Serbskich Nowin ze swojimi přinoškami wobohaćeše. Kaž sam rjekny, je jeho tele dopołdniše dźěło młodeho a duchownje čerstweho dźeržało. Byrnjež jemu ćělne brachi mjeztym prawidłowne redaktorske dźěło znjemóžnili, so dale za politiske podawki wokoło njeho zajimuje a je za styki do redakcije přewšo dźakowny.
Energijowu wójnu dobyć
Štož tele dny dožiwjamy, je wójna. Njerěču wo ruskim nadpadźe na Ukrainu, ale wo wójnje energije dla. W tym zwisku so mi zdawa, zo njezadźerži so Němska w tutej wójnje jara mudrje.
Najwjetše wužadanje drje budźe, přichodnu zymu přetrać. To płaći za wšitke kraje Europy, kotrež su na někajke wašnje wot ruskeho zemskeho płuna wotwisne. Nimo toho dyrbimy z tym ličić, zo Ruska płunowy honač doskónčnje zawjertnje, zo by ‚njezdwórliwe‘ kraje – na prěnim městnje Němsku – chłostała. Wšako je minjene tydźenje tež z druhimi krajemi na tute wašnje wobchadźała.
Dale njejasne je, hač sej Ruska hladajo na financowanje wójny sama zeškodźi, hdyž zapadoeuropske kraje jako hospodarskich partnerow zhubi. Stajnje zaso słyšimy, zo ma Ruska dosć woteběraćelow na swěće za płun a wolij a zo wysokich płaćiznow dla tuchwilu tak derje zasłuža kaž nihdy do toho. Tež rubl je so po prěnjej krizy spočatk wójny dawno zaso zhrabał a je wo wjele stabilniši hač do wójny.
„Štož tu słuša, štož tu doma je“
We Wojerowskej Kulturnej fabrice su dźěłowe zjednoćenstwo „Serbske žiwjenje“ wutworili. Z iniciatorku Grit Lemke je so rozmołwjał Axel Arlt.
Knjeni Lemke, kak je k tomu dóšło, zo maće we Wojerowskej Kulturnej fabrice dźěłowe zjednoćenstwo „Serbske žiwjenje“?
G. Lemke: Tam su prosće někotři, kotřiž so za to zajimuja. Smy pytnyli, zo su ludźo ze serbskimi korjenjemi w Kufa. Z někotrymi z nich sym serbske zarjadowanja wopytała. Na přikład jězdźimy na Serbsku namšu do Złeho Komorowa. Njedawno bě Łakoma-swjedźeń, smy tam pobyli. A potom zetkawaš wěste wosoby z Kufa, kotrež tež tam du. Prašachmy so, čehodla so w Kufa ničo njewotměwa. Rjeknychmy sej, zo dyrbimy to změnić.
Zrozumiće so jako hłós serbstwa, zo byšće serbske zarjadowanja w Kufa zadomili?
