Dźěći hinak mysla hač my
Štó praji, zo je kamjeń tak twjerdy, zo njehodźi so jeho žro zmjechčić? Ći, kotřiž so z nim chutnje zaběraja a so prócuja sej jeho wosebitosće wotkryć, nazhonjeja, zo maš błócko jenož na prawe městno sadźić a hižo so zornowc łama. Njemóhła rjec, zo kraje so kaž nóž butru. Tola cyle tak škropawy, kaž zdawa so być, wón njeje. Za mnje to rěka, zo je wón zranjomny kaž čłowjek, kotremuž wotrjeknješ w towaršnosći wužitny a kmany być. Towaršnosć smy my, kóždy jednotliwc. My mamy w ruce to, štož je a što budźe. Za to trěbnu wědu zdobywamy sej z našich nazhonjenjow, štož je dźěl načasneho kubłanja. A k tomu njesłušeja jenož daty, fakty a ličby, ale tež rjane duchapołne poskitki.
Perspektiwu změnić
W kinje postara so kinowy film „Barbie“ z protagonistku samsneho mjena a jeje podwólnym mužom Kenom wo nowe rekordy wopytowarstwa w tutym lěću. W filmje wopušćitaj wobaj swój přewšo rjany, rjadowany, pink-barbny, plastikowy klankacy swět a dóńdźetaj do realneje – mazaneje a chaotiskeje dimensije. Za wobeju je to šok, kotryž jimaj woči wotewrje a jeju dotalne žiwjenske paradigmy dospołnje na hłowu staji ... Podobnje to w našim serbskim swěće dožiwjamy, kiž so mnohemu wobkedźbowarjej idylka być zdawa. A sami smy wězo přeswědčeni, zo rěča naše nałožki a wobrjady, swjedźenje a wjerški wo wosebitych hódnotach.
Mjezynarodna nóc njetopyrjow
Jendźelsce mjenuja njetopyrjow „bat“ a „Batnight“ je mjezynarodna nóc za škit njetopyrjow. Tuta wotmě so minjeny kónc tydźenja we 38 krajach po wšěm swěće a skedźbni na wohrožene njetopyrje a druhe zdźěla jara wohrožene družiny. Tež w Njeswačidle bě při tutej składnosći tójšto dožiwić. Hanka Jenčec je z Madlenu Mičkec z tamnišeje přirodoškitneje stacije porěčała.
Što je so w Njeswačidle składnostnje mjezynarodneje nocy njetopyrjow wotměło?
Madlena Mičkec: Smy mnohostronski program za nóc njetopyrjow přihotowali. Wone su fascinowace zwěrjata, ale tež sylnje wohrožene. Ze zawodnym přednoškom smy wobdźělnikam swět njetopyrjow zbližili a na jich situaciju skedźbnili.
Kak sće dźěći do přirodoškitneje akcije zapřijeli?
Madlena Mičkec: Přihotowachmy paslensku staciju. Tam móžachu sebi dźěći masku w formje njetopyrja zhotowić. Runje tak smy hry a kwis poskićili. Při dźěćacym kwisu bu nowa wěda wo njetopyrjach hnydom skrućena. Jako myto je kóžde dźěćo poprjančkaj w formje njetopyrjow dóstało.
Pačić, šćěpića rozkoćować
Pačenje. Kajke to wulke słowo za fenomen, kotryž so tele dny po wšěm zdaću přiběrajcy wšudźe, haj samo w serbskej Łužicy jewi. Pačenski potencial přicpěwachu a přicpěwaja na nadal njerozrisanemu konfliktej Domowiny a Serbskeho sejma, hdyž nic hižo wutworjenju parlamenta samoho. Film wo tradiciji/nałožku/nyšporje jutrowneho jěchanja, kotrež žony wuzamkuje, je runje tak horce diskusije wuskutkował kaž rozmyslowanje wo „změnje“ serbskeje hymny. A hakle tele dźenderowanje! A je da z připadom, zo móžetej „pačić“ a „šćěpić“ samsnu činitosć wopisować? Najnowše šerjenje je pječa sakrosanktna serbska narodna drasta – štož tola trochu zadźiwa, wšako buchu nowe designy mjez druhim Wurlawow abo Serbskeho konsuma dotal skerje witane dyžli zatamane. Kaž woprawnjeny strach wěsteho rozkoćenja snano był: Wjetšinje ludźi su tajkele debaty prosće: smorže. To płaći za Łužicu runje tak kaž za Němsku a za wulki dźěl Europy. Čim wótřišo někajka skupinka swoje často wšo druhe hač wěcowne měnjenje do swěta trubi, ćim mjeńša wona husto je.
Z chatbotom do dowola?
Zahubne lěsne wohenje, powodźenja a julij, kiž bě globalnje z wotstawkom najhorcyši dotal měrjeny měsac. Klimowi fachowcy su mnohe aktualne wuwića wěsćili, tola nětko su přiwšěm wot jednotliwych podawkow překwapjeni. Minjeny pražnik bě po podaćach EU-programa za wobkedźbowanje zemje Copernicus w globalnym přerězku 16,95 stopnjow ćopły a z tym něhdźe 0,33 stopjeń horcyši hač julij 2019 (16,63 stopjenjow). Tuž je to nowy rekord. Zawěsće sće w zašłym dowolu tohorunja tón abo tamny wjedrowy ekstrem dožiwili.
Wo spěwanju so dźensa hišće rěči
Po lońšej premjerje wuhotuja „2. lěćny serbski swjedźeń w Přiwćicach“, a to 26. awgusta. Bosćan Nawka je so z hłownym organizatorom Lucianom Kaulfürstom, motiwatorom Domowiny za tworjenje rěčnych rumow w kónčinach Malešecy, Kubšicy a Bukecy, rozmołwjał.
Knježe Kaulfürsto, što tónraz na wopytowarjow Přiwćičanskeho hrodu čaka?
L. Kaulfürst: Změjemy znowa wotměnjawy program z wobšěrnym poskitkom za dźěći, prezentaciju wo pčołarstwje kaž tež wo serbskich narodnych drastach wšitkich regionow a wězo tójšto hudźby. Jako wosebity hósć zahraje chorwatska tamburicowa skupina Ključ. Nastupajo personal, logistiku, techniku kaž tež zastaranje z jědźu a napojemi kooperujemy wospjet z partnerami, kaž na přikład z Malešanskej wohnjowej woboru, lokalnym pjekarjom a regionalnym rěznikom a prěni raz z Přiwćičanskim towarstwom Aktion in Stereo.
Kak je wam premjera loni pomhała, lětuši swjedźeń planować a organizować?
Dopóznaća drje nowe njebudu
Serbski sejm pyta wuměnu nazhonjenjow nastupajo kulturnu a kubłansku awtonomiju we wuchodnej Belgiskej. Kónc septembra chcedźa sej sejmarjo na přeprošenje Załožby Slavonic Europe hromadźe z dalšimi łužiskimi zajimcami tam dojěć. Wupruwowanaj rozmołwnaj partneraj nastupajo samozarjadnistwo etniskeje mjeńšiny budźetaj znowa Němskorěčna zhromadnosć a Oliver Paasch, jeje ministerski prezident, w Eupenje.
Mjeno Olivera Paascha někotrym Serbam njeje njeznate. W septembrje 2008 wužichu čłonojo Zwjazkoweho předsydstwa Domowiny a sobudźěłaćerjo jeje zarjada – hromadźe z dźěłarnikami a zastupjerjomaj Budyskeho wokrjesa – składnosć, na přeprošenje Němskeho zwjazka dźěłarnistwow (DGB) Sakskeje so wo połoženju Němcow we Waloniskej wobhonić. Paasch běše skupinu tehdy z předsydu Domowiny Janom Nukom, Budyskim krajnym radu Michaelom Harigom a šefom DGB Sakskeje Hanjom Lucassenom na čole jako minister Němskorěčneho zhromadźenstwa za wučbu a wědomostne slědźenje witał.
Astrocentrumze serbskim ludom zwjazany
Prof. dr. Christian Stegmann je fyzikar za kosmiske dźělčki a mjeztym znate wobličo Astrocentruma Łučica (DZA). Z nim je so Marcel Brauman rozmołwjał.
Loni sće so we wubědźowanju wo srědki za změnu strukturow přesadźili – kotre nowinki nam lětsa hišće přinjeseće?
C. Stegmann: Po tym zo su srědki za natwar centruma přizwolene, twar přihotujemy a team powjetšimy, zo bychmy centrum najpozdźišo za dwě lěće załožili. Nimo komunalnych politikarjow sće na „rozmołwu při róžni“ (30.8., w 17.30 hodź., w domje towarstwow w Konjecach) kaž loni ludnosć regiona přeprosył – kak z Wašeho wida serbski lud z planowanym Astrocentrumom Łužica wobchadźa?
C. Stegmann: Dožiwjamy wulku wotewrjenosć a zajim. Rjany přikład za wuznam DZA, snadź hižo za zwjazanosć, běše karnewalski wóz Konječanskeje młodźiny za róžowu póndźelu. Tema woza bě podzemski labor DZA. Tež na druhich zarjadowanjach w serbskim sydlenskim rumje smy wjele rezonancy dóstali.
Němski centrum za astrofyziku ma hižo běrow we Wojerowskej radnicy, hdźež je samostatne serbske mjeno „Astrocentrum Łužica“ widźeć. Kak je k tomu dóšło?
Direktor něhdy prawje wěšćił
Młodźi ludźo, kotřiž chcedźa powołanje nawuknyć, su w tutym tydźenju swoje wukubłanje zahajili. Po rjanym šulskim času rěka za nich nětko wšědnje na dźěło chodźić respektiwnje powołansku šulu wopytować. Zwjetša móžachu sej woni swoje powołanje, kotrež chcedźa rady nawuknyć, wupytać, runje tak kaž wukubłanski zawod. W tym nastupanju su woni w jara zbožownym połoženju. To bě před lětami hišće cyle hinak. Dopomnju so derje na nowinarske rozmołwy na Budyskim dźěłowym zarjedźe kónc 1990tych lět. Tehdyši direktor dr. Günter Irmscher lěto wob lěto ličby wozjewješe, kelko młodostnych žane wukubłanske městno njeměješe, dokelž bě prosće přewjele ludźi za přemało městnow. Runočasnje wón wěšćeše, zo so to za 20 lět změni a zo budźe potom nawopak, mjenujcy zo budźe přemało zajimcow za poskićene městna. Tak prawje předstajić sej to tehdy lědma štó móžeše. Dźensa je tale situacija realita. Wšudźe pytaja wukubłanych fachowcow runje tak kaž wučomnikow.
Jubilej při haće za wšitke generacije
Wot dźensnišeho wotměje so 10. festiwal při Kulowskim měšćanskim haće. Wo tym je so Silke Richter z Mathiasom Klimankom z třěšneho zwjazka Kulowskich młodźinskich klubow rozmołwjała.
Kak dołho festiwal hižo eksistuje a čehodla je wón scyła nastał?
M. Klimank: Prěni festiwal smy w lěće 2013 přewjedli. Tehdy bě wón mjeńši a regionalniši hač dźensa. Poprawna mysl bě, w našim měsće regionalny festiwal poskićeć, hdźež móža hudźbnicy, wuměłcy a skupiny z regiona wustupić. Wosebity charme naš festiwal ma, dokelž je wón měšeńca festiwalneje nalady a swójbneho charaktera.
Štó festiwal organizuje a kak so wón financuje?
M. Klimank: Hłowny organizator je třěšny zwjazk Kulowskich młodźinskich klubow United clubs for Kulow, kiž tohorunja dalše zarjadowanja přihotuje kaž Kulow Cup a jutrowne reje. Hłownje financujemy festiwal ze zastupnymi lisćikami a z předanje napojow. Nimo toho mamy tójšto wjetšich a mjeńšich sponsorow a podpěraćelow, kotřiž nam pjenježnje a materielnje pomhaja.
Je lětsa někajkich nowosćow?
