Młoda generacija měła to wužiwać
Gmejna Radwor ze swojim angažementom za lokalne a trajne zastaranje z energiju pokazuje, kak so energijowa změna tež we wjesnych kónčinach wuspěšnje wuhotować hodźi. Wosebje dobra je ideja, załožić energijowe drustwo, z kotrehož njemóža wobydlerjo jenož profitować, ale aktiwnje w nim sobu skutkować a rozsudźeć. To skruća zhromadnosć runje tak kaž regionalne hospodarstwo. Ćopłotne syće, zhromadne wužiwanje wobnowjomnych energijow a poradźowanje nastupajo wobswětej tyjacu energiju – wšo to su do přichoda pokazowace započatki. Radwor stawa so tu z přikładom za mnohe druhe gmejny. Je rjenje widźeć, zo móža škit klimy, hospodarske myslenje a socialna zamołwitosć tak přeswědčiwje hromadźe skutkować.
Sorbian first – za dobry „deal“
Donald Trump chce „dealmaker“ być. Mnozy w Europje so prašeja: A što je z moralku? Wotmołwa: Hdyž so na to spušćeš, zo so druzy wo twoju wěstotu staraja a na twoje hospodarske derjeměće mysla, dyrbiš z tym žiwy być, štož woni rozsudźa. Ale hlejmy: Kak Němska nětko ze swójbami Afghaničanow wobchadźa, kotřiž su – hesłu němskeho ministra Strucka „Našu swobodu zakitujemy na Hindukušu“ wotpowědujo – za swobodu a přećiwo islamistam dźěłali? Přilubjeny škit jim wotprěwa. Fairny „deal“ to njeje.
We wudaću wulkeho časopisa so prašeja: Što budźe, jeli AfD dobudźe – na přikład we wólbach Sakskeje 2029? Wšako by to něšto podobne było kaž dobyće „Trumpizma“. A što, jeli módre knježerstwo wšě statne zrěčenja wotstroni, kotrež je z jeho wida dotalny „establishment“ naparał, wšojedne, hač dźe wo financowanje zjawno-prawniskeho rozhłosa abo Załožby za serbski lud? Potom njeby z organizowaneho Serbstwa w zjawnosći wjele wjace zwostało hač jutry. Křižerjo dźě su nimale jeničcy, kotřiž njejsu z dawkowych pjenjez financowani. By so to moralce spřećiwjało?
Uniwersalne paralele
Hišće njeje wotwidźeć, kak po „nawchwilnje zwrěšćenym“ wjeršku Zjednoćenych narodow za wobmjezowanje plastikowych wotpadkow dale dźe. Předležacy naćisk wotpowědneho zrěčenja zbudźa zaćišć, zo su předewšěm kraje, kotrež wudobywaja (a předawaja) naftu, bjez kotrejež so wjetšina tak mjenowanych dźěłanych maćiznow produkować njehodźi, směr postajili. Zwjazowace naprawy znajmjeńša so na (stajnje znowa swěru sćerpliwej) papjerje lědma jewja; pasus wo redukowanju produkcije noweje plasty bu dospołnje šmórnjeny. Je wšak chwalby hódny, zo wuzběhuje so nětko recycling jako centralna strategija, zanjerodźenju morjow zadźěwać a maćizny samo wjacekróć, potajkim „naslědnje“ wužiwać. Nažel pak je trěbne spřihotowanje materiala častodosć dosć łoskoćiwa wěcka, kotraž žada sej předewšěm: energiju. Njezadźiwa tuž, zo so wulki dźěl wotpadkow „termisce“ recycluje, štož ničo druhe njerěka hač zo so spaluje.
Kóždy klik za dobre foto
„Štóž chce so swjeći prolować, tón dyrbi so dać molować ...“, rěka w ludowym spěwje, kotryž je Jan Arnošt Smoler do swojeje zběrki „Pěsnički hornich a delnich Łužiskich Serbow“ zapřijał. Za jeho čas a tež do toho njebě samozrozumliwe, zo so ludźo na płatnje zwěčnić dadźa. Woni mějachu fotografowanje husto za wulke kuzło a so jeho bojachu. Dźensa mi linka z pěsnje hdys a hdys po hłowje chodźi, hdyž mam słužbnje něhdźe fotografować. Přetož dyrbju derje rozmyslować, kotry fokus a motiw sej wupytam. Wěm drje, zo směm čłowjeka fotografować, kotryž so w zjawnym rumje pohibuje. Wěm pak ja, hač je sej druhi, kotrehož připadnje digitalnje zwěčnju, toho wědomy? Tež priwatnje, na swójbnych swjedźenjach a w kruhu přećelow, wostaju swoje šmóratko – štó ma dźensniši dźeń hišće fotoaparat při sebi? – skerje w zaku a so nadźijam, zo so zaćišće hłuboko do mojeho pomjatka zaryja.
Je to normalita?
Wjesny swjedźeń, na kotrymž cyła wjes pomha? Na kotrymž program samozrozumliwje wjesnjenjo wuhotuja? Je to normalne? Za mnje haj. Jako Serbowce njeje mi tale zhromadnosć cuza. Hdźež njehraje žanu rólu, hač druheho TYkaš, dokelž tak abo znak kóždeho znaješ. Hdźež stej kultura a wšědny dźeń wusko zwjazanej – to je normalita. Ale runje tuta normalita je někotremužkuli druhemu cuza.
Rjanosć ciwilneje njeposłušnosće
Přeco hišće mi kaž choral zanjesena pěsnička we wušomaj klinči, kotraž je lěćny interview ARD-moderatora Markusa Preißa z ko-předsydku strony AfD Alice Weidel minjenu njedźelu wótře přewodźała. Poselstwo teksta běštej jeničce dwě słowčce: „Scheiß“ a „AfD“. Zamołwity za „akciju mylenja“ je wuměłsko-politiski kolektiw „Centrum za politisku rjanosć“ (ZfP). Přeco zaso skedźbnja na spektakularne wašnje na problemy našeho časa – hustohdy na mjezy legalnosće. W lěće 2017 na přikład je ZfP w susodstwje domu prawicarskeho ideologi AfD Björna Höcke w durinskim Bornhagenje podobiznu Berlinskeho wopomnišća za morjenych židow Europy natwariło. Samsne lěto běše je Höcke jako „wopomnišćo hańby“ difamował.
Woprawdźe „nihdy wjace?“
„Štóž hišće raz za brónju přima, tomu njech ruka wothnije.“ Tutu sadu sym stajnje zaso słyšał, jako rozprawještaj nan a mać wo hrózbje na kóncu Druheje swětoweje wójny, kotruž staj jako dźěćo dožiwić dyrbjałoj. Mjenowana sada bě konsekwenca a zdobom kolektiwne wuznaće winy němskeho ludu, kotryž bě z Hitlerom na čole wójnu započał. Pozdźišo přidruži so slub, zo njesmě „wot němskeje zemje nihdy wjace wójna wuchadźeć“. Skónčnje je so krótka forma namołwy „Nihdy wjace!“ přesadźiła.
Jako bě po wójnje rozpad do zapadneho a wuchodneho bloka statow wotwidźomny, běchu wšitke pacifistiske sluby spěšnje zabyte. Bórze wšudźe zaso za brónjemi hrabachu. Nastachu nowe wójska. W zapadnych krajach bojachu so nadpada Sowjetskeho zwjazka. Nam młodym wojakam we wójsku NDR prědowachu, zo čaka NATO jenož na wokomik słabosće, zo móhła socialistiske kraje nadpadnyć. „Měr dyrbi wobrónjeny być“, bě jedne tajke hesło. Štóž to do prašenja staješe, dyrbješe sej wumjetować dać: „Ty drje njejsy za měr?“
Nowa zeleń po wulkim wohenju
Móžeš wulki plan činić, na přikład, zo budźe krajina ryzy dźiwizna bjez wliwa čłowjeka. Hdyž pak w njej woheń wudyri, na kóncu lědma něšto zwostanje, hlej aktualnje w Gohrischskej holi. To je takrjec njelěpšina njedótknjeneje přirody bjez wusykow a šěrokich pućow.
We Łužicy bě wulki plan runje nawopačny: Dlěje hač lětstotk je čłowjek z hoberskich płonin serbskeje hole pusćinu činił, hóršu, hač po lěsnym wohenju. W krótkim času pak je tam zaso něšto noweho narostło a spóznawaš prjedawšu strukturu krajiny. Po wudobywanju wuhla pak njewěš, hdźe běchu lěsy, wjeski, pola a rěčki. Hłuboko do zemje je wšo wutupjene, štož je tu hdy eksistowało.
Kaž Boži dźiw so w něhdyšej pusćinje lěto a rjeńša łužiska jězorina rozpřestrěwa. A je někotrym ludźom mjeztym samo alternatiwa za dowol při Baltiskim morju. Tež druhdźe we Łužicy, nic jenož w Błótach, je tak rjenje, zo turisća z dalokich kónčin sem jězdźa a so w našej domiznje wočerstwjeja. Dobry nastork je to tež domoródnym, runje nětko, wosrjedź lěća, wólny čas na najrjeńšich blečkach wokoliny přebywać.
Přikładej Kulowa njesćěhuja
Powěsć wo Kulowskim hospodarskim planje je zašły tydźeń snano toho abo tamneho zadźiwała. Městačko wšak je jedna z našich wjetšich komunow. Přewjele pjenjez dla pak tež tam skoržić njemóža. Ćim bóle mje zadźiwa, zo chcedźa lětsa ležownostnej dawkaj A kaž tež B znižić. W zašłych lětach znaješe wuwiće tohole dawka jenož jedyn směr: horje.
Pozadk je reforma ležownostneho dawka. Po njej dyrbja mnozy wjace ležownostneho dawka płaćić hač w minjenych lětach, dokelž so hódnota jich ležownosće wotnětka hinak wobliči. Tuž cyłkowne dochody komunow w tymle wobłuku přiběraja. Kulow reaguje na to z tym, zo sadźby nětko zniži. Za wulki dźěl wobydlerjow to woznamjenja, zo drje dyrbja přeco hišće wjace dawkow płaćić hač do reformy, přiwšěm pak je to tróšku mjenje, hač bychu po starych sadźbach płaćić dyrbjeli. Tak wostanu cyłkowne dochody z tohole dawka za město konstantne. Runočasnje spjelnja město z tym wočakowanje zwjazkoweho knježerstwa z lěta 2023, po kotrymž maja dochody z ležownostneho dawka po reformje někak samsne wostać kaž do toho.
Budźmy dobri hosćićeljo
Fulminantny wšak wón stajnje je, naš folklorny festiwal. Ale lětsa je wšo wosebje rjane. Nowe wuhotowanje, nowe skupiny a mały jubilej – wšitko to wjeselo tych přisporja, kotřiž so za wony wjeršk horja. Sprawnje přiznawam: Sym so na festiwal wulce wjeselił. Jako rejowar, jako žurnalist, jako Serb. Přetož hdy hewak mamy móžnosć pokazać, kak pisana naša Łužica poprawom je. Tež tohodla je festiwal wažny, wšako je wón žiwe wuznaće pisanosće a diwersity. Tute wuznaće w časach přiběraceho zatrašenja z praweho politiskeho spektruma nuznje trjebamy. Směmy tuž hordźi na wšěch tych być, kotřiž so kóžde druhe lěto znowa do hoberskeho nadawka organizowanja, planowanja a přewjedźenja festiwala dadźa. Bjez angažowanych ludźi w přihotowanskim wuběrku, bjez pilnych sobudźěłaćerjow zarjada Domowiny njeby swjedźeń hudźby a reje móžny był. Za to měli so jim dźakować. Jasne tež je, zo festiwal dale rosće a zo bywa w swojej strukturje profesionalniši. Druhdy je samo hižo tak profesionalny, zo zabudźe, zo trjeba podpěru wšěch akterow serbskeho ludu.
