Nowe kwasy – tajke a hinaše
Nětko wučerjo ze serbskich do swobodnych šulow ćěkaja – aktualnje z Ralbic kaž tež hižo dwaj z wonych čěskich wučerjow, kotřiž běchu přez statnej programaj do Serbow přišli.
Před 19 lětami sej nichtó njeje předstajić móhł, abo smy kaž prewentiwnje na tym dwělowali, zo bychu serbscy wučerjo na swobodnej šuli dźěłali – wěstoty a mzdy dla. Tehdom, po Chróšćan zběžku, su so nam hłowy kurili z rozmyslowanja, kajke serbske šule chcemy měć.
Swobodne serbske šulstwo, wot pěstowarnje hač do abitury – to bě tehdy wulki són. A ze słowjanskim profilom, wjercholacym w abiturje, kotraž je w Čěskej kaž w Němskej připóznata. Rjady na gymnaziju bychu čěscy šulerjo pjelnili. Tónle cil zdawaše so mi realny, wšako je nam čěske knježerstwo hnydom po Chróšćan zběžku jako naprawu solidarity wučerja čěšćiny financowało – mjeztym čini to hižo 18. lěto. Prěnja wučerka w tutym statnym čěskim programje běše Jana Štillerová, jeje naslědnik bě Pavel Šlechta a nětko je to Jan Breindl.
Spokojić so scyła njepomha
30 lět jednoty Němskeje wotbłyšćuje zdobom tři lětdźesatki prócowanja wo sobupostajowanje a zawěsćenje zajimow serbskeho ludu. Štož wobhladowachmy jónu jako rozrisanje w poslednim wokomiku, je mjeztym připóznaty zakład wšeho dalšeho wuwića nastupajo zakonske zakótwjenje serbskich prawow. A protokolowa notica k artiklej 35 zjednoćenskeho zrěčenja mjez bywšimaj němskimaj statomaj dale płaći.
Měznik mjeńšinopolitiskeho wuwića w zjednoćenej Němskej bě braniborski Serbski zakoń 1994, swój čas jedyn z najmodernišich w Europje. W Sakskej njejsu tak chětře zwólniwi byli wzdać so dawno zestarjeneho Serbskeho zakonja, wobzamknjeneho wot Sakskeho krajneho sejma 1948. Ale 1999, lěto po jeho 50. róčnicy, je so tež to poradźiło. Frakcija PDS bě naćisk zakonja zapodała, wužadanaj běštaj nětko tehdyši minister Hans-Joachim Meyer a jeho ministerstwo.
Ale hižo dwě lěće pozdźišo zwrěšći Chróšćan zběžk, statnje postajenemu zawrjenju tamnišeje srjedźneje šule zadźěwać. Serbski zakoń a artikl 6 sakskeje wustawy njeběštej so docyła jako škit wopokazałoj.
Přihotowanena nowy nadawk
„Štož dołho traje, budźe derje“ rěka stare prajidmo, kotrež móžeš na kedźbyhódne wobzamknjenje krajneho zjězda Južnoschleswigskeho wolerskeho zwjazka (SSW) z minjeneje soboty poćahować. Klětu k wólbam zwjazkoweho sejma SSW ze swójskej lisćinu kandidatow w Južnoschleswigskej, w Kielu a na kupje Helgoland nastupi. Zo narodne mjeńšiny a dalši sympatizanća w druhich zwjazkowych krajach – kaž w Sakskej abo Braniborskej – tutych kandidatow wolić njemóža, njetrjebamy wobžarować. Nawopak, to je skerje lěpšina za cyłkowne předewzaće: Wolerski potencial SSW tči w Schleswigsko-Holsteinskej, tu wobsteji realna šansa, trěbnu ličbu wolerskich hłosow docpěć a sej mandat zdobyć.
Wo nosacha wo nosu prědku
Mjez počasami je nazyma wšěm na kulturje zajimowanym to, štož je zahoritym přećelam basketballa tak mjenowana crunchtime. Čas potajkim, w kotrymž (we wězo wobmjezowanym ramiku) wo něšto, hdyž nic wo wšo dźe. Lětsa tele trochu himpotace přirunowanje samo bóle přitrjechi hač hewak. Wšako wojuja najlěpši protagonisća mjenowaneho sporta tuchwilu wo „swětowe mišterstwa“, kaž to w Americe mjenuja. Zo z tym hišće hotowi njejsu, zaleži na wěstej pandemiji, wo kotrejž budźe něhdy rěkać, zo je jasnu cezuru wuskutkowała, wobwliwowacu wšitke fasety zjawneho žiwjenja. A kotraž je nam njesměrnu paradu nosow wobradźiła, dźakowano posłownje zrozumjenemu zahubnemu škitnemu nahubnikej. Někotři wužiwaja wony njewoblubowany čwak płatu samo jako nadrowc za brodu (Kinn) – čehodla, to najskerje sami njewědźa, chibazo mamy to jako formu perfidneho protesta rozumić. Sym wćipny, hdy wuhladamy prěnich mopedistow z nahłownikom na kokaču (Steiß).
Ludźo žedźa so za zhromadnosću
W časach do korony bě samozrozumliwe, zo so jenički kónc tydźenja njeličomne zarjadowanja najwšelakorišeho razu wotměwachu. Čłowjek móhł so tehdy druhdy roztorhać, by-li jenož někotre z nich wopytać chcył. Jako nowinar sy lubu nuzu měł, po móžnosći z kóždeho městna mału rozprawu dóstać. W měrcu bě nimale wot jednoho dnja na druhi wšo nimo. Kóždežkuli zetkanje wjacorych ludźi bu wotprajene, dokelž bě zakazane. Prěni čas bě to jenož někak spodźiwne a njezwučene, zo so nihdźe ničo njestawaše. Čim dlěje pak tele wobmjezowanja korony dla wobstejachu, ćim bóle so čłowjek za tym žedźeše so zaso z druhimi zetkać, pobjesadować abo sej nazhonjenja wuměnjeć móc. Tónle čas přetrać za někotrehožkuli lochki njebě. Derje, zo su wjacori ludźo tehdy wjele idejow zrodźili, z kotrymiž su mnohim pomhali.
Zastup do šule a digitalny swět
Na mjezwočach šulskich nowačkow knježeše wulka radosć. Bě wočiwidne, zo so pjerachojo na šulu wjesela. Štóž je lětsa składnosć měł sej na zastup do šule dóńć, tón měješe zbožo. Dalši móža so jenož toho nadźijeć, zo něhdźe foto wuhladaja, na kotrymž je „jich“ šulski nowačk widźeć. Wšako njemóžeše wulka ličba přiwuznych a přećelow na šulskim zastupje pódla być. A to wšo jenož teje korony dla.
Pokład sej dale wažić
Zawěsće je kóždy z nas hižo podobnu situaciju dožiwił. Rozmołwješ so z někim zwonka Łužicy serbsce a bórze prašeja so tamni ludźo, kotru rěč to nałožujeće. Tak dźěše so našej swójbje lětsa tež zaso w dowolu. Serbšćina je naša maćeršćina. Naju dźěći wopytaja samozrozumliwje serbsku šulu, so serbsce alfabetizuja, spěwaja, sej z tamnymi hrajkaja, serbske nałožki a tradicije pěstuja ... Naša wotmołwa wubudźi w žonje, bydlacej w Hannoveru, rudźace a njespokojne začuće. A na to nam wona powěda, čehodla. Z 18 lětami staj so z mandźelskim hnydom po kwasu z Kazachstana do Němskeje podałoj, wšako bě wón potomnik Němcow w Ruskej. Staj so wo lěpši přichod swojeju dźěsći w jim cuzym kraju nadźijałoj a chcyštaj jónkrótnu šansu wužić. W Kazachstanje wšak bě hospodarska situacija přewšo špatna. Město toho zo byštaj pak dźěsćomaj kazachske korjenje posrědkowałoj a jimaj tež rušćinu spřistupniłoj, staj po hinašim puću kročiłoj. Rěčeštaj z hólcomaj němsce, wšako dyrbještaj do němskeje pěstowarnje a šule chodźić, hdźež rušćina tema njebě.
Wědu wo župach šěrić a pohłubšić
Župy pod třěchu Domowiny su wažna organizatoriska struktura za narodne skutkowanje na městnje, we wokrjesach a komunach. Telko, kaž su za čas NDR wobstali, hižo wot 1991 njeje. Tehdy běchu sej zastupjerjo wšitkich delnjoserbskich župow Choćebuz, Gubin-Baršć, Kalawa-Lubin a Grodk přezjedni, zo maja jenož hromadźe w nowowutworjenym kraju Braniborskej trěbnu móc, z jednym hłosom za delnjoserbske zajimy wojować. Podobnje myslachu w mjeztym sakskimaj župomaj Běła Woda a Niska. Tež wonej so 1991 zjednoćištej a tworještej předchadnicu dźensnišeje župy „Jakub Lorenc-Zalěski“. Wšitke tele cyłki buchu po Druhej swětowej wójnje załožene.
Demonstranća dyrbja čakać
Brutalnje zachadźaca policija, wodomjetaki a sylzopłun, zranjeni a zajeći demonstranća – wobrazy minjenych dnjow w Běłoruskej běchu dramatiske. Ludźo, předewšěm młodźi, nochcedźa so z wuslědkom prezidentskich wólbow wotnamakać a protestuja přećiwo staremu a nowemu prezidentej Aleksanderej Lukašenkej, kiž chce po 26 lětach hišće dalšu wólbnu dobu w zastojnstwje wostać. Demonstranća njewěrja, zo je kandidatka opozicije Swjetlana Tichanowskaja jeno dźesać procentow hłosow dóstała, a wumjetuja prezidentej Lukašenkej wólbne falšowanje.
Jako bywši staćenjo NDR wěmy, zo je knježacym w awtoritarnych režimach kóždy srědk luby – tež wólbne falšowanje – zo bychu na mocy wostali. Zo pak su w Běłoruskej wuslědk tak masiwnje změnili, zo je Tichanowskej runje dźesać procentow hłosow zwostało, so mi tak prawje wěrić njecha.
Cuzy posměwk a kumštne słowa
Najprjedy wšak mje tróšku huškaše, jako sedźach minjenu wutoru we wotstawku k tamnym wobdźělnikam nowinarskeje konferency we Wojerowskej chorowni. Dźěše wo bórzomne a spěšne dalewuwiće klinikuma, kotryž ma so z medicinskim centrumom, campusom regiona stać. Bjeztoho zo bychu mjeńše chorownje, kaž tu w Kamjencu, šlapnyli, chcedźa tajke runja lěkarskim praksam a dalšim medicinskim zarjadnišćam do swojeho digitalneho koncepta zapřijeć.
