Dar wosobinsce přepodać
Šulerjo a šulerki Worklečanskeje wyšeje šule „Michał Hórnik“ su wčera pomocnu akciju za wopory wulkeje wody připowědźili. Liza-Marija Cyžec je so z wučerku Alenku Šmitowu rozmołwjała.
Što je was pohnuło, woporam w Čěskej abo Pólskej pomhać? Kak je k pomocnej akciji dóšło?
A. Šmitowa: Mój mandźelski běše za čas wulkeje wody nadawka rozhłosa dla w Čěskej po puću. Tobias Bulank, zamołwity za powołansku orientaciju na šuli, je mje bórze po tym narěčał, hač njeje mój muž w Čěskej šulu widźał, kotraž trjebała wulkeje wody dla nuznje pomoc. Tak smy towarstwo Cyrila a Metoda (TCM) narěčeli, dokelž wědźachmoj, zo chcedźa pjenježnu zběrku přewjesć. Z nazběranymi srědkami maja so potom nowe trěbne nastroje a mašiny kupić a do potrjechenych regionow słać. Tuchwilu pytamy z pomocu TCM šulu w Pólskej blisko Ełka.
Kak chcedźa Worklečanscy šulerjo pjenjezy zběrać?
Ludźo čuja so za nós wodźeni
Na wukaz zwjazkoweje ministerki nutřkowneho Nancy Faeser (SPD) kontroluje zwjazkowa policija wot minjeneje póndźele ludźi, kotřiž do Němskeje zapućuja. Ze Stefanom Seidlerom, zapósłancom Južnoschleswigskeho wolerskeho zwjazka (SSW) w zwjazkowym sejmje, je so Axel Arlt wo naležnosći rozmołwjał.
Kak hódnoćiće nowe wobmjezowanje při zapućowanju do Němskeje, kotrež so Schengenskemu zrěčenju spřećiwja?
St. Seidler: Pomjezne kontrole njejsu ničo druhe hač přimnjenje do kisty populistiskich trikow. Minjene połlěto je našich 13 000 dojězdźowacych mjezu 3,2 milionaj razow překročiło. Tomu napřećo steji po podaćach zwjazkoweho knježerstwa jeničce 289 njedowolenych zapućowanjow při němsko-danskej hranicy. Začini nutřkowna ministerka našu mjezu bjez spóznajomneje přičiny, zo by za populistami běhała? Z prawom čuja so ludźo za nós wodźeni. Trjebamy srědki za moderne kontrole a rozrisanja za mjezy překročace, europske zhromadne dźěło.
Sće so na němsko-danskej mjezy hižo wo aktualnym połoženju wobhonił?
„Chcemy tu dołho dale žiwi być“
21lětna Malin Tellmann studuje prawnistwo w Münsteru a je tuchwilu praktikantka w mjeńšinowym sekretariaće. Wona pochadźa ze Saterskeje – najmjeńšeje rěčneje kupy Europy. Liza- Marija Cyžec je so z njej rozmołwjała.
Za mnohich je saterfrizišćina njeznata. Kak rěč klinči a kak rozeznawa so wot druhich rěčow?
M. Tellmann: „Hallo Düütsklound uus rakt et un uus skäl et ook noch langer reke“. (Halo Němska! Smy tu žiwi a chcemy tu dołho dale žiwi być!). Saterfrizišćina je wuchodofriziska rěč. Klinči kaž měšeńca mjez jendźelšćinu a delnjoněmčinu. Wosebitosć rěče su ćehnjenje wokale a dwojozwuki. Geografiskich wosebitosćow dla je so wona jenož w Saterskej – najmjeńšej rěčnej kupje Europy zdźeržała.
Maće tróšku nazorniše informacije wo Saterskej za nas?
M. Tellmann: Saterska wobsteji jeničce ze štyrjoch gmejnow. Wone leža na pěskowej kupje, kotraž je wot bahna wobdata. Jenički puć dele z kupy běše rěka. To běše kaž přirodna barjera, kotraž je rěč tu zdźeržała. Přiwšěm pak rěča Saterfrizojo w kóždej gmejnje tež hinaši dialekt.
Kolesowarjo wosebje ćerpja
Swojeho studija dla je Hagen Domaška z Wojerec do Drježdźan ćahnył. Mjeztym bydli hižo něhdźe 30 lět w sakskej stolicy. Liza-Marija Cyžec je so z nim wo sćěwkach po sypnjenju Carolineho mosta rozmołwjała.
Jako sy wo podawku słyšał, kak sy so čuł?
H. Domaška: Sym w telewiziji wobrazy wo sypnjenym mosće widźał. Njemóžach situaciju tak prawje wopřimnyć, dokelž njeběch z tym ličił. Zawčerawšim sym potom do města jěł a skóncowany móst prěni raz live widźał. Be to šokěrowacy wokomik za mnje.
Móst je přewšo wažny wobchadny zwisk w sakskej stolicy. Kak wobwliwuje njezbožo wobchadnu situaciju a wšědny dźeń w Drježdźanach?
Ryby zaso derje narostli
Chrjebjanska rybjaca tzwr nawjazuje na dołhu tradiciju wobhospodarjenja wodźiznow. Sobudźěłaćerjo něhdźe 200 hatow z cyłkownej płoninu 823 hektarow w Zhorjelskim a Budyskim wokrjesu hladaja. Wo lětušich wuměnjenjach a wužadanjach je Andreas Kirschke z jednaćelom Dietmarom Mühle rěčał.
Kajke budu lětuše žně rybow?
D. Mühle: Móžemy spokojom być. Hladajo na produkciju karpa wotbłyšćuje so normalny dobytk. Ličimy z wunoškom něhdźe 380 tonow karpa. Wysokich temperaturow wody dla pak njemóžachmy w připrawje Sprjojčanskeho rybarstwa telko rybow plahować, kaž předwidźane. W lětnich měsacach picowanje znowa wupruwowachmy, zo bychmy stratam zadźěwali. Z přirostom pak spokojom njejsmy.
Kotre wužadanja maja rybarjo lětsa zmištrować?
Wulki zajimza naprašowanje
Matej Cyž z Chrósćic studuje tuchwilu w poslednim semestrje medijowu techniku. We wobłuku swojeho bachelorskeho dźěła je student naprašowanje wo temje „Hornjoserbšćina we WhatsApp“ wozjewił. Liza-Marija Cyžec je so z nim rozmołwjała.
Čehodla sy so za tutón temu w swojim bachelorowym dźěle rozsudźił?
M. Cyž: Někotryžkuli raz sym z přećelemi na narodninach wo tym diskutował, hač komunikujemy přez Whatsapp skerje němsce abo serbsce. Prašach so, hač ma pisomne wužiwanje hornjoserbšćiny na digitalnych platformach skerje pozitiwny abo negatiwny wliw na maćernorěčnych.
Sym zwěsćiła, zo sy naprašowanje póndźelu wječor online stajił. Kak wulki je zajim za nje?
Sylny hłós za zajimy Serbow
Z jasnej dobyćerku „serbskeho wólbneho wokrjesa“, Elaine Jenčec (CDU) je so Marcel Brauman po wozjewjenju wuslědkow wólbow rozmołwjał.
Kak sće wječor po wólbach začuwała – Waša „wólbna party“ běše tola hodźiny dołho jara měrna ...
E. Jenčec: Běch jara napjata, sprawnje prajene tež nerwozna, wšako wědźachmy, zo maja runje tute wólby eksistencielny wuznam za naš dwurěčny region. Mojim podpěraćelam je so tež tak šło. Mjez nimi su mnozy Serbja, kotrymž sym za pomoc a radu dźakowna.
Kajki běše Waš wólbny bój, powšitkownje a w serbskich gmejnach? Sće tež problemy z agresiwitu měła?
E. Jenčec: Přewažnje su ludźo, wšojedne hdźež sym wustupował, přećelnje na mnje reagowali. To je tež zasłužba Alojsa Mikławška, kiž je mi wjele kontaktow nic jenož z towarstwami sposrědkował. Jednotliwych drje běše, kotrychž njemóžeš z ničim dosćahnyć. W Serbach běše wšudźe jara přijomna atmosfera, to je mje přeco zaso jimało.
Wy serbšćinu wuknjeće a so w swojich serbskich materialach z mjenom Jenčec jewiće. Tohodla jako serbski dźenik z Wami kaž ze Serbowku wobchadźamy – kak póńdźe dale z Wašej serbšćinu?
Dowěra je přewšo wažna
Křesćansko-socialny kubłanski skutk (CSB) je mjeztym hižo 30 lět nošer kubłanišćow. Swjedźeń tule póndźelu je nawodnistwo swojim w kubłanišćach skutkowacym sobudźěłaćerjam wěnowało. Milenka Rječcyna je so z kubłarku Katrin Pawlikec rozmołwjała.
Kak wažne je měć nošerja za kubłanišća, kotremuž dźěći, starši, wučerjo, komuny a dalši dowěrja?
Katrin Pawlikec: To je jara wažne, wosebje za dźěći, zo maja wone něšto, štož wone znaja, na čož móža so zepěrać a štož so wuwiwa. Tež za staršich je wažne měć partnera, wo kotrymž wědźa, zo móžeja so na njeho spušćeć. Wone swoje nazhonjenja dale dadźa.
Z kotreje přičiny w Pančicach-Kukowje skutkujeće?
Katrin Pawlikec: Naše kubłanišćo je wosebite. Kubłujemy dźěći wot žłobika hač do horta. Dźěći so znaja, chodźa z pěstowarnje zhromadnje do zakładneje šule, z kotrejž mamy kooperaciju. Jako kubłarka mje wjeseli, zo dźěći dlěje přewodźamy, zo je tež po jich času pola nas zetkamy. Zdobom wjeselu so, hdyž wone nas potom hišće spóznaja.
Generacije dźěći so změnjeja. Kak so Wy z tym angažujeće?
Nuk: AfD žadyn partner njeje
Byrnjež CDU jeho w kubłanskej politice wospjet zludała, njemóže sej kooperaciju z AfD předstajić, praji něhdyši předsyda Domowiny Jan Nuk w rozmołwje z Marcelom Braumanom.
Kak začuwaće wólbny bój přirunujo z wólbami, hdyž sće předsyda Domowiny był?
Jan Nuk: Za mój čas jako předsyda Domowiny njeje strona AfD hišće załožena była. CDU wojowaše w lěće 2004 wo zdźerženje absolutneje wjetšiny w sakskim parlamenće, štož pak so jej tehdy po 14 lětach knježenja w Sakskej wjace poradźiło njeje. W lěće 2004 buchu do sakskeho sejma třo Serbja woleni, Stanisław Tilich, Marko Šiman (wobaj CDU) a Hajko Kozel (Lěwica), 2009 tež Alojs Mikławšk (CDU). Serbja wojowachu tehdy wosebje wo dosć srědkow za Załožbu za serbski lud a wo stajne městno w rozhłosowej radźe MDR. Tute městno pak bu nam hakle w lěće 2021 zaručene.
Tehdom su strony wo hłosy wojowali, kotrež so wšitke na demokratiske principy liberalneje towaršnosće złožowachu. Dźensa dźe wo zachowanje tutych principow přećiwo prawicarsko-populistiskej a nacionalistiskej programatice AfD.
Bjez plakatow žana subkultura
We wobłuku lětnjeho kulturneho rjadu towarstwa Dźěłań dźeń wotewru zajutřišim, sobotu, wosebitu wustajeńcu na Budyskej Sukelnskej. Přehladka pokazuje plakaty Paula Geigerzählera. Bosćan Nawka je so z nim rozmołwjał.
Knježe Geigerzählero, što je zakładna myslička, kotraž so za wustajeńcu chowa?
P. Geigerzähler: Tak mjenowane wuměłstwo za wužiwanje (Gebrauchskunst) so často zhubi, ručež je zaměr docpěty. Prašach so, hač njeje da w tym zwisku škoda wo prócu, kajkuž nałožuješ, zhotowiš-li na přikład plakaty po klasiskim wašnju, potajkim w ručnym dźěle z montěrowanymi filmowymi wottřižkami, kotrež barbu po barbje na naswětlensku platu přenjeseš a tak za křidoćišć přihotuješ. Dalši aspekt je, zo bě plakatěrowanje něhdy z centralnym elementom subkultury, kotrež słužeše k tomu, wo zarjadowanjach informować a nowych ludźi zeznać. Přehladka pokazuje plakaty, kotrež sym w minjenymaj lětdźesatkomaj za koncerty, demonstracije a protestowe akcije zhotowił.
