Wšitke mjezy wotstronjene
Wójna Ruskeje přećiwo Ukrainje je naš dotalny swět dospołnje na hłowu stajiła a takrjec wšitke mjezy wotstroniła. Wurazy kaž „třeća swětowa wójna“, „atomowa wójna“ abo „zničenje Europy“ zdachu so być wutupjene. Hižo nas namołwjeja, zo njesměmy so na tutón wokabular zwučić. Zwučili pak smy so mjeztym na wobrazy roztřělanych ukrainskich městow kaž Mariupol abo Charkiw – před měsacami hišće dospołnje njepředstajomny to scenarij.
Runje tak njepředstajomne je, štož so na politiskim polu wothrawa. Wodźacy zastupnicy Zelenych – kiž běchu něhdy z měroweho hibanja wušli – žadaja sej za Ukrainu „brónje, brónje a hišće raz brónje“. Štóž tomu nablaku njepřihłosuje, steji spěšnje jako mjechkowc a bojazliwc w róžku, kaž zwjazkowy kancler Olaf Scholz. Tón nochce na Třećej swětowej wójnje prosće wina być. A nichtó wo tym njerěči, kak chcedźa ukrainscy wojacy jim dospołnje njeznatu němsku wojersku techniku kaž tank Gepard posłužować.
Intensiwnje diskutowali
Tuchwilu dźěłaja intensiwnje na Leaderowej strategiji regiona kónčiny Hornjołužiska hola a haty. Zawčerawšim je so rozsudny gremij w Njeswačidle zetkał a wuradźował. Bianka Šeferowa je so wo zarjadowanju z Andréjom S. Köhlerom z regionalneho managementa ze sydłom w Rakecach rozmołwjała.
Što bě ćežišćo wuradźowanjow rozsudźaceho gremija?
André S. Köhler: Hižo loni w septembrje zahajichmy wobdźělenje wobydlerjow kónčiny Hornjołužiska hola a haty. Ludźo dyrbjachu swoje ideje zapodać, za kotrež měli so spěchowanske srědki Leaderoweho programa zasadźić. Na dźěłarničkomaj w Radworju a Chrósćicach, na onlinowej sćěnowinje a z kartkami, kotrež su nam ludźo připósłali, je wjele namjetow dóšło. Na tymle zakładźe je Zhorjelski planowanski běrow Richter+Kaup akciski plan zdźěłał a zawčerawšim w Njeswačidle prěni raz čłonam rozsudźaceho gremija předstajił.
Kak su čłonojo reagowali?
Chcedźa jubilej dwójce woswjećić
Na hłownu zhromadźiznu přeprošuje Maćica Serbska přichodnu sobotu do Budyskeho Serbskeho muzeja. Cordula Ratajczakowa je so z předsydku dr. Anju Pohončowej rozmołwjała.
Planujeće něšto wosebiteho za hłownu zhromadźiznu hladajo na lětuši jubilej?
A. Pohončowa: Jako předsydstwo chcemy na dwoje wašnje 175. róčnicu załoženja Maćicy Serbskeje woswjećić: na jednej stronje za sobustawow w zwisku z hłownej zhromadźiznu, na druhej stronje za zjawnosć z konferencu w nazymje. Započnjemy lětušu hłownu zhromadźiznu hodźinku pozdźišo hač hewak, za to pak přizamknje so swjatočnosć w hosćencu. Smy prosyli dotalnych a amtěrowacych předsydow towarstwa wo krótku narěč. Za wuměłske wobrubjenje smy so rozhladowali w našim towarstwje. Tak budźe čłon předsydstwa Alexander Pólk na klawěrje knjeni Hilžu Zyndźinu ze Smochćic přewodźeć.
Hinak hač hewak njesteji žadyn přednošk na programje – čehodla?
Tajku deponiju nichtón nochce
Zwěsćenje wěsteho stejnišća za skónčne składowanje radioaktiwnych wotpadkow ludźi w Hornjej Łužicy zaběra. Wočakuje jich po wudobywanju brunicy, ze zničenjom krajiny a wot politiki postajenym kóncu fosilneje doby na dobro klimy, ze zaměstnjenjom tajkeho składa hłuboko we łužiskim zornowcu dalši dóńt? Na prašenje tuchwilu zasadnje z „haj“ abo z „ně“ wotmołwić njemóžemy. A tež Zwjazkowa towaršnosć za kónčne składowanje (BGE) na to dźensa hišće žaneje wotmołwy nima. Wšako přepytowanje definowanych 90 dźělnych kónčin dawno wotzamknjene njeje.
Za wulki dźěl serbskeho sydlenskeho ruma w Budyskim wokrjesu to žana změrowaca powěsć njeje. Ale profylaktisce so – Domowina a komuny – ze zhromadnym stejišćom přećiwo tudyšemu tajkemu składej za cyłu Němsku wobarać, kaž je to wuběrk za změnu strukturow, hospodarstwo a infrastrukturu njedawno poručił, wokomiknje wuspěch njelubi. Tajki protest móže so jenož na politiskich zamołwitych měrić. Nic pak na fachowcow, kotřiž namjet zdźěłaja, wo kotrymž skónčnje zwjazkowy sejm rozsudźi.
Spytaja serbski poskitk zaručić
19. němsko-serbske nalětnje wiki přirody wabja zajutřišim, sobotu, na areal zarjadnistwa Biosferoweho rezerwata UNESCO Hornjołužiska hola a haty w Stróži pola Hućiny. Ze zamołwitej zarjadnistwa za zjawnostne dźěło Christinu Schmidt je Axel Arlt porěčał.
Knjeni Schmidt, hosći zaso tradicionalne wiki bjez wobmjezowanjow wočakuja?
Ch. Schmidt: Tomu tak je. Žane předpisy hygieny korony dla nas hižo njewobmjezuja. Nadźijamy so tuž wulkeje ličby wopytowarjow.
Kelko předawanišćow budźe?
Ch. Schmidt: Z 81 poskićerjemi su naše móžnosće dospołnje wučerpane. Hodźi so k zazběhej do małozahrodkoweje sezony, zo zahrodnistwa symješka a rostliny starych a nowych družin sadu, zeleniny abo zelow poskićeja. Regionalni producenća su ze žiwidłami, rjemjeslniskimi wudźěłkami a mnoho dalšim zastupjeni.
Što scyła su kriterije za wobdźělenje?
Ch. Schmidt: Štóž sam produkuje, je rjemjeslnik abo z biowudźěłkami wikuje, spjelni wuměnjenja za wobdźělenje. Smy lětsa wospjet wjace přizjewjenjow měli, hač předawanišćow je.
Z bjeznadźijnosće do radosće
Znowa dožiwjamy wosebite jutry. Dwě lěće drje žanu „prawu“ jutrowničku njemějachmy – korony dla. Před lětomaj dyrbjachmy samo cyle bjez nam lubych zwučenosćow wuńć a loni smědźachmy wobrjady jenož dźělnje přewjesć.
Lětsa je znowa wšitko hinak a wěsta bjeznadźijnosć, kotraž bě spočatk lěta nastupajo křižerske procesiony, pěstowanje nałožkow po wšej Łužicy a pohosćenje turistow hišće začuwać, přeměni so do wulkeje radosće – znajmjeńša zdźěla. Sprěnja, dokelž smědźa křižerjo jutrowne poselstwo po starodawnym wašnju wozjewjeć. Zdruha, přetož smědźa so w susodnej wosadźe zaso pohosćić dać a tež nyšpory wopytać. A střeća, dokelž smědźa w Hornjej, srjedźnej a Delnjej Łužicy turistikarjo k jutram kaž zwučene zaso hosći witać. Nětko začuwaja mnozy rozmach, nowu energiju a nowe žiwjenje, cyle w zmysle jutrow.
Dźěći smědźa zaso dźěći być
„Dyrdomdejstwa Pumpota“ rěka baletna bajka, kotraž swoju premjeru před 55. lětami dožiwi. Serbski ludowy ansambl chce rejwanski kruch za cyłu swójbu nětko w nowym šaće prezentować, a to na dwěmaj předstajenjomaj jutrownu póndźelu w Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle. Cordula Ratajczakowa je so z baletnej mišterku Miju Facchinelli wo nowoinscenaciji rozmołwjała.
Kak sće ideju za „Pumpot“ zrodźili?
M. Facchinelli: Rejwanski kruch je dołho ležał a dźěći, kotrež su jón dožiwili, su mjeztym dorostli. Tuž sym so prašała, čehodla jón prosće hišće raz nowej generaciji njepředstajimy? Sym wšitkim z mysličku na čuwy šła, doniž njejsym kolegow přeswědčiła. Spočatk 2000tych lět sym hišće sama sobu rejwała w tehdyšej inscenaciji – kubołćika, kotryž ma wažnu rólu w stawiznje –, a mi so hudźba kaž tež cyła stawiznička jara lubještej. Wosebje rjenje tehdy bě, kak su dźěći na předstajenjach sobu činili.
Što je wužadanje dźensa?
Jury přeco prawje rozsudźi
Wo tym rozsudźić, kotre dźěćo wě najlěpje čitać, je wobćežny nadawk. Derje čitać móc wšak k přećam kóždehožkuli dźěsća słuša. Što pak rěka w tymle konteksće „derje“ abo „najlěpje“ čitać móc? A njeje wažnišo, zo dźěći scyła čitaja? Wjacore razy sym na zarjadowanju Rěčneho centruma WITAJ pobyła, na kotrymž měrja so šulerjo 3. lětnika w čitanju serbskeje literatury. A kóždy króć sym wobdźiwała jury, zo je dobyćerjow scyła zwěsćiła. Ja nochcyła a njemóhła rozsudźić wo tym, kotre dźěćo je „najlěpje“ čitało. Přiwšěm je mi jasne, zo dyrbi jury rozsud tworić. Tuž je lětsa, runje tak kaž wšitke lěta do toho, na kóncu prawje rozsudźiła – přetož abo prajimy lěpje nažel, móže jenož jedna abo jedyn dobyć.
Klimowu změnu njewobkedźbuja
Hladajo na pohórnistwowu krajinu Janšojskeje brunicoweje jamy jewja so ćeže nastupajo dnownu wodu, kotrež je wobswětowy zwjazk Zelena liga wotkrył. Bianka Šeferowa je so pola čłona zwjazka Renéja Šustera wobhoniła.
Kotry problem je z dnownej wodu w zwisku z Janšojskej brunicowej jamu?
R. Šuster: Nimo aktualnych ćežow, zo w brunicowej jamje wjace dnowneje wody wotklumpaja hač dowolene, tež dalši problem zwěsćichmy: Kotry staw dnowneje wody změjemy po hórnistwje, štož je koncern Łužiska energija a milinarnje (LEAG) wopak wobličił. Model wšak so na cyłkowne rekultiwěrowanske planowanje poćahuje!
Kotre ramikowe wuměnjenja měli so wobkedźbować?
Na ferialny kurs serbšćiny
Po lěće 2018 wotměje so w pojutrownym tydźenju mjeztym třeći rěčny kurs serbšćiny za dźěći, kotrež zwonka Łužicy bydla. Milenka Rječcyna je so ze zamołwitej za projekt Michaelu Hrjehorjowej z Rěčneho centruma WITAJ rozmołwjała.
Rěčny kurs je mjeztym tradicionalne zarjadowanje. Předlońši dyrbješe korony dla wupadnyć. Su sej zwonka Łužicy bydlace starši tutón poskitk žadali?
M. Hrjehorjowa: Starši su so loni a tež lětsa naprašowali, hdy so přichodny kurs přewjedźe. To wězo registrujemy a zajimcy su dóstali informaciju. Wopokazało so je, zo je dwulětny rytmus dobry.
Su městna wšitke wuknihowane?
M. Hrjehorjowa: Přizjewjenych je dotal 17 dźěći, něhdźe po połojcy hólcy a holcy. Hišće móža so zajimcy přizjewić.
Štó ma kurs nawjedować?
