Klementinum – kubłanišćo serbskich teologow – Na serbskich ...
W serialu „Na serbskich slědach
po Praze“ wjedźe bywši Pražan
Marek Krawc čitarjow na městnosće
w čěskej stolicy, kotrež maja
tež za nas Serbow wulki wuznam.
Dźensa: Klementinum
Po Praskich Hradčanach je Klementinum najrozsahliša skupina baroknych twarjenjow w čěskej stolicy. Do lěta 1556 běchu 32 małych domow, sydom statokow, tři cyrkwje, dwě zahrodźe kaž tež jedyn klóšter na jeho městnje blisko Karloweho mosta. Po zasydlenju jezuitow 1556 wuzwolichu sej jich zastupjerjo tónle powabliwy blečk wosrjedź stareje Prahi, zo bychu sej tam swoje nadobne sydło natwarili, kotrež ma hač do dźensnišeho raz kruteho, wot wonkowneho swěta wotzamknjeneho hrodu. W jeho nutru pak knježeše a knježi nadal čiłe wědomostne žiwjenje.
Gundermann je žiwy!
Rewija Toma Kühnela wabi łužiskich fanow
Wjesoła powěsć rěkaše: Gundermann je žiwy – dźakowano pisarce scenarija Laili Stieler, dźakowano filmowemu režiserej Andreasej Dresenej, dźakowano chronikarjam kaž Richardej Englerej, Hansej-Dieterej Schüttej a Grit Lemke kaž tež mudremu postupowanju jeho swójby a tak namrěwcam prawa tež něhdźe 66,6 lět po jeho narodźenju we Weimaru. Najebać wjacore hudźbne česćace předstajenja revivalbandow inkluziwnje Gundermannoweje stareje skupiny Die Seilschaft – nětko z Christianom Haasu po puću – sy so přiwšěm tróšku wo dalewobstaće jeho twórby bojeć dyrbjał. Tola nětko sadźi Drježdźanski Činohrajny dom z kruchom „Gundermann – wšitcy abo žadyn“ energiske kaž tež dynamiske znamjo a twori z „Rewiju wo rjekach, trawje a wuhlu“ Toma Kühnela dobru wotpomoc, kotruž po lońšej wuspěšnej prapremjerje tež w nowej hrajnej dobje znowa pokazuja.
Pisaše a wozjewješe bjez přestawki
Wučer, pčołar, narodny prócowar Jan Bohuwěr Mučink
Swójbje serbskeho hladarja pućow w Njechanju (Nechen) pola Lubija narodźi so 12. požnjenca 1821 prěnje dźěćo, kotrež dachu wukřćić na mjeno Jan Bohuwěr. Bě to dramatiski čas, w kotrymž bě hólc na swět přišoł: čas přełama, čas wójny mjez mocami, kiž so po dobyću nad Napoleonom 1813 na němski narodny stat nadźijachu a tajkich, kotrež chcychu to stare zdźeržeć. Wójna wuliwaše so 1848/1849 w rewoluciji, wona pak swój cil njedocpě. Demokratija bu pobita, w Drježdźanach započatk meje 1849, ale tež w tamnych němskich statach.
Srjedź 19. lětstotka bě pak tež čas industrijneje rewolucije, kotraž njeje so zadźeržeć dała. W lěće 1835 běchu so Drježdźany a Berlin přez železnicu zwjazali, w samsnym času jědźechu prěnje parołódźe po Łobju. Jědnaće lět pozdźišo hižo wjedźeše železniska čara z Drježdźan přez Biskopicy hač do Budyšina a krótko po tym hač do Zhorjelca a Wrócławja. Hornja Łužica bu swětej wotewrjena. Traješe-li jězba z Drježdźan do Budyšina z konjacym zapřahom dotal cyły dźeń, trjebaše ćah jenož hišće hodźinu a 44 mjeńšin.
Serbske tworjace wuměłstwo wobohaćiła
K 50. posmjertninam wuměłče Dorotheje von Philipsborn
Dorothea von Philipsborn narodźi so 20. róžownika 1894 jako třeće dźěćo zemjanskeje swójby w šleskim Strehlitzu pola Schweidnitza, dźensa Strzelce Świdnickie. Hižo zahe jewjachu so jeje talenty paslenja a modelěrowanja kaž tež zajim za rěče. Pozdźišo nawukny wona francošćinu a jendźelšćinu. Jako 16lětna wukubła so na rězbarku na Akademiji wuměłstwa we Wrócławju a po tym w Drježdźanach. Kónc Druheje swětoweje wójny běše nuzowana swoju domiznu wopušćić. Staršej bratraj a wona wzdachu so wjetšeho kubła, a bjez zamóženstwa namaka Dorothea von Philipsborn z dwěmaj přistajenymaj – ze swojej bywšej wučerku a swojej domjacej – prěni kwartěr w Trjebinskej korčmje. Kónc 1940tych lět přidruži so žónskej trójce hišće molerka a wučerka wuměłstwa Eva-Maria Volck, wuhnanča z baltiskeho města Rigi. Wottam pochadźeše tež pola nas znaty wuměłc Friedrich Krause-Osten, molowacy wosebje w Slepom. Wosom lět pozdźišo namaka sej kwartet žonow přijomniše přebywanišćo w Běłej Wodźe.
Připadne zetkanje z legendu
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Profesor Wink bě w melancholiskej naledźe. Byrnjež so minjene měsacy z lochkej wutrobu na fascinowace wašnička wjacerěčneho swěta dopominał, njemóžeše wón začuće zrudoby wotbyć, měšane z njetypiskim hněwom. Mysleše sej, zo tele začuće mnozy ludźo w lěće 2021 dožiwjeja – reakcija to na rozbudźeny swět, na nanuzowanu izolaciju w minjenych 18 měsacach a na łžě a potłóčowanja mócnarjow.
To bě dźěl wotmołwy, bě wón sej wěsty. Něšto hinaše pak jeho tohorunja zaběraše. Čas žiwjenja bě wón móc rěčow a wšelakorosć swěta spěchował a so nad njej wjeselił. A žiwjenje bě nětko wohrožene přez škódnu uniformitu a přez rozšěrjacu so rěč hidy.
„Serbski Slavín“ na „Budyskim Vyšehradźe“
Wuchodźowanje po Mikławšku k rowam biskopow a wyšich duchownych
Na zornowcowej skale sewjerozapadneho dźěla stareho Budyšina je sławny Mikławšk, z rozwalinu něhdyšeje katolskeje cyrkwje a z pohrjebnišćom. Hdyž běchu katolscy wojacy wjercha Wallensteina 2. meje 1634 nuzowani před sylnišim sakskim wójskom Budyšin wopušćić, komander čěskich cofacych zóldnarjow přikaza cyłe město zapalić, při čimž so tež Mikławska cyrkej wupali. Kěrchow južnje cyrkwje a nětko jeje rozwaliny bě hižo w dźensnišej wulkosći 1455 biskop Kaspar von Schönberg poswjećił. Lěta 1852 bu nowonatwarjena kapałka za pohrjebne słužby a jako ćěłownja poswjećena.
W běhu lětstotkow su na Mikławšku wjele serbskich wosobinow a duchowych tachantstwa pochowali. Před sto lětami pisachu tuž, předewšěm w čěskich a serbskich nowinach, wo Mikławšku jako „Budyskim Vyšehradźe“ a „Serbskim Slavínje“. Na Vyšehradźe, druhim najwažnišim hrodźe złoteje Prahi, je pohrjebnišćo Slavín za wuznamne wosobiny čěskeho ludu, kaž staj to na přikład komponistaj Bedřich Smetana a Antonín Dvořák.
Miłkečanski park wobkuzłuje
Za Ines Heide su wopyty w Miłkečanskim parku tež stajnje z dźěćacymi dopomnjenkami zwjazane a z rozprawami staršeju. Wšako staj so wobaj swój čas hišće wosobinsce na bywšich wobsedźerjow dopominać móhłoj, kaž wona powěda.
Wjes Miłkecy běchu lěta 1394 prěni króć jako ryćerske kubło Milkewicz naspomnili. Při tym jednaše so wo wódny hród, kotrehož městno hišće dźensa spóznawaš. Tak móhł stary kamjentny móst něhdy přistup k hrodej zmóžnić, kiž drje wobsteješe jeno z drjewa. Ines Heide a Albrecht Kuhne staj móst kaž tež druhe historiske objekty sporjadkowałoj, abo pomoc zawodow wužiwałoj. „Wšitko sam njezdokonješ, to trjebaš fachowcow“, wonaj měnitaj.
Lěta 2001 staj mandźelskaj park a k tomu słušacy knježi dom kupiłoj. „To bě namaj wažne, dokelž dopominatej mje park a wokolina na dźěćatstwo a runje tak na stawiznički staršeju kaž tež dźěda a wowki“, Ines Heide wuswětla. Pradźěd bě swój čas pohonč na knježim dworje był.
Nowy knjez chce hród w Radworju dospołnje saněrować a tak twarski ...
Florian Heilbronner, krajinowy architekt z Berlina, je nowy wobsedźer Radworskeho hrodu. Zo by swoje plany z historiskim twarjenjom na serbskej wsy zwoprawdźić móhł, wšak budźe wón chětro dołhi dych trjebać.
Radworski hród ma noweho wobsedźerja. Kaž w Berlinje bydlacy a skutkowacy krajinowy architekt Florian Heilbronner Serbskim Nowinam wobkrući, je wón historisce wuznamne twarjenje Mjezynarodnemu burnoutowemu fondsej wotkupił. Kaž Heilbronner na naprašowanje dale zdźěli, je hród chětro dodźeržany a „je přezcyłnje wobškodźeny“. Trěbne nuzowe zawěsćenske naprawy je wón hižo do nadawka dał. Tak dyrbi třěchu hrodu dospołnje ponowić dać, wokna sporjedźeć, „zo njebychu so žane zwěrjata wjac do twarjenja dóstali“. Po měnjenju Heilbronnera bě třěcha hrodu „wot wšeho započatka wopačna konstrukcija“, a tak dyrbi ju statiku wobkedźbujo přetwarić. „Planować pak njemóžeš něhdźe při kompjuteru, za to maš na městnje być.“ Mjeztym so inženjerski běrow z Biskopic hižo wo nadawk stara.
„Pjeršćenjo, pjeršćenjo, dyrbiš pućować“
Tysac lět stara debjenka z Hornjeje Łužicy powěda na digitalnej jězbje wo wušiknym rjemjeslniku
W Sakskim krajnym zarjedźe za archeologiju je so něhdźe lěttysac stary słowjanski pjeršćeń na digitalnu jězbu podał. Serbske Nowiny smědźachu debjenku při tym přewodźeć.
Běše raz pjeršćeń. Před něhdźe 1 000 lětami bě jón wušikny rjemjeslnik ze slěbra zhotowił, formujo kónčki debjenki na wuško, kotrež na ličbu šěsć dopomina. „Tule družinu pjeršćenjow mjenuja w archeologiji spanjowe (Schläfenringe)“, rozkładuje Susanne Schöne z krajneho zarjada za archeologiju. Prjedy nošachu tajke na rubišku abo kožanym pasu, pak jednotliwe pak wjacore tajke wokoło spanja.
Wjes Bolborcy hač dodźensa ze serbskimi stawiznami njeposrědnje ...
Pohladnicy powědaja wo dawnych časach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy minjene lěta nimale pozabyli.
Pohladnica wo Bolborcach z lěta 1905 wotbłyšćuje połoženje žiwnosćerjow a chěžkarjow tehdy ryzy serbskeje wsy z něhdźe 300 wobydlerjemi. Wot lěta 2007 słušeja Bolborcy do Budyšina. Motiwy z pohladnicy tam dźensa hišće nańdźemy. Wužiwanje a wobsydstwo pak stej so změniłoj. Tak bě „Serbska korčma“ při hłownej dróze na Słonu Boršć stajnje derje wopytana. Hosćo dachu sej tam dobru jědź słodźeć. Korčmar Traugott Nowotnick wabješe w januaru 1931 z nawěškom na tradicionalne zymske kózłopiwo, zwjazane ze swinjorězanjom a tak z wotpowědnym poskitkom połćika a krupjaneje kołbasy. Hosćenc bu 1. oktobra 1957 zawrjeny. Po tym zaměstnichu w domje předawarnju Konsuma, dźensa je tam bydlenje. Při puću stejacy tykowany dom je hižo dlěši čas na předań.
