Młoda generacija měła to wužiwać
Gmejna Radwor ze swojim angažementom za lokalne a trajne zastaranje z energiju pokazuje, kak so energijowa změna tež we wjesnych kónčinach wuspěšnje wuhotować hodźi. Wosebje dobra je ideja, załožić energijowe drustwo, z kotrehož njemóža wobydlerjo jenož profitować, ale aktiwnje w nim sobu skutkować a rozsudźeć. To skruća zhromadnosć runje tak kaž regionalne hospodarstwo. Ćopłotne syće, zhromadne wužiwanje wobnowjomnych energijow a poradźowanje nastupajo wobswětej tyjacu energiju – wšo to su do přichoda pokazowace započatki. Radwor stawa so tu z přikładom za mnohe druhe gmejny. Je rjenje widźeć, zo móža škit klimy, hospodarske myslenje a socialna zamołwitosć tak přeswědčiwje hromadźe skutkować.
Namołwa předewzaćelam
Domowina je w meji wubědźowanje wo „Myto za hospodarstwo“ zahajiła. Bianka Šeferowa je so pola městopředsydy Domowiny dr. Hartmuta Leipnera za tuchwilnym stawom wobhoniła.
Hišće hač do 15. septembra přiwozmu so namjety a požadanja za serbske hospodarske myto. Kajki je donětka wothłós?
H. Leipner: Wothłós je tuchwilu hišće jara snadny. Namołwjamy wuraznje předewzaćelow so přizjewić! Tež druhe wosoby smědźa namjetować firmy, kotrež su na někajkežkuli wašnje w serbskej rěči po puću.
Kotre kriterije měli předewzaća spjelnić, kotrež so wo myto požadaja?
„Kulturne hranicy njeleža na kartach“
Typograf a docent na Uniwersiće wuměłstwow Berlin Roman Wilhelm porěči jutře, srjedu, w Budyskim Serbskim instituće (SI) pod hesłom „Mjez rěčemi a spisami“ wo historiskich serbsko-němskim ćišćach. Wilhelm, rodźeny 1976, studowaše komunikaciski design a wuhotowanje pismow na hrodźe Giebichenstein. To je wysoka šula za wuměłstwo w Halle nad Solawu. Dale wopyta wón Wysoku šulu za grafiku a knižne wuměłstwo w Lipsku. Wědomostna referentka Serbskeje centralneje biblioteki (SCB) Anna Měrćinowa je so z nim rozmołwjała.
Knježe Wilhelmo, zwotkel pochadźa Waš zajim za dwurěčne ćišće?
Za modernišu Domowinu
Veronika Bjarš nawjeduje w zarjedźe Domowiny wobłuk wizuelneje komunikacije a designa. W rozmołwje z Lisu-Mariju Cyžec wona rozłožuje, što jeje dźěło charakterizuje.
Kak byšće swoje nadawki wopisała?
V. Bjarš: Sym nawodnica za design a strategije – potajkim za to zamołwita, kak so jako organizacija wizuelnje a komunikatiwnje prezentujemy. K tomu słuša dalewuwiwanje našeho cyłotneho designa, nowowuhotowanje webstrony a přewod projektow w zjawnostnym dźěle. Bytostny nadawk je zhromadne dźěło z partnerami kaž agenturami abo fotografami, zo móhli načasny a konsistentny material za Domowinu wutworić. Zwjazuju kreatiwnych partnerow a Domowinu.
Kotre wosebitosće z dźěła wuchadźeja?
V. Bjarš: Centralna wosebitosć je naša rěč – poprawom našej rěči: delnjoserbšćina a hornjoserbšćina. Wobě runohódnje zasadźować je nam wažne. Zdobom trjebamy pak tež němsku rěč, zo bychmy wšitkich ludźi we Łužicy docpěli. Tuta wjacerěčnosć je wužadanje, ale tež sylne znamjo identity.
Z kotrymi srědkami ludźi docpěwaće?
Sorbian first – za dobry „deal“
Donald Trump chce „dealmaker“ być. Mnozy w Europje so prašeja: A što je z moralku? Wotmołwa: Hdyž so na to spušćeš, zo so druzy wo twoju wěstotu staraja a na twoje hospodarske derjeměće mysla, dyrbiš z tym žiwy być, štož woni rozsudźa. Ale hlejmy: Kak Němska nětko ze swójbami Afghaničanow wobchadźa, kotřiž su – hesłu němskeho ministra Strucka „Našu swobodu zakitujemy na Hindukušu“ wotpowědujo – za swobodu a přećiwo islamistam dźěłali? Přilubjeny škit jim wotprěwa. Fairny „deal“ to njeje.
We wudaću wulkeho časopisa so prašeja: Što budźe, jeli AfD dobudźe – na přikład we wólbach Sakskeje 2029? Wšako by to něšto podobne było kaž dobyće „Trumpizma“. A što, jeli módre knježerstwo wšě statne zrěčenja wotstroni, kotrež je z jeho wida dotalny „establishment“ naparał, wšojedne, hač dźe wo financowanje zjawno-prawniskeho rozhłosa abo Załožby za serbski lud? Potom njeby z organizowaneho Serbstwa w zjawnosći wjele wjace zwostało hač jutry. Křižerjo dźě su nimale jeničcy, kotřiž njejsu z dawkowych pjenjez financowani. By so to moralce spřećiwjało?
W Zejicach postaja pomnik
W Zejicach poswjeća tutu njedźelu pomnik za třoch duchownych, kiž su so tam narodźili. To su kanonik Jakub Šuba (1747-1819), kanonik Michał Buk (1804-1865) a prelat a čestny kanonik Jakub Buk (1825-1895). Wo tym je so Weronika Žurowa z Jurjom Špitankom rozmołwjała.
Štó je postajenje pomnika iniciěrował
J. Špitank: Zaběram so sam hižo jara dołho z wjesnymi stawiznami. Jako Zejičanske wjesne zhromadźenstwo smy so nětko dojednali, zo pomnik postajimy. Jakub Buk je so před 200 lětami narodźił a před 130 lětami zemrěł. Spočatnje myslachmy na wopomjatnu taflu, potom pak rozsudźichmy so za pomnik wosrjedź wsy, kotryž wšěm třom wěnujemy. Smy so wo spěchowanje Maćicy Serbskeje a Towarstwa Cyrila a Metoda (TCM) prócowali a je přizwolene dóstali.
Štó tući mužojo běchu?
Pod hołym njebjom warić
Z nowym formatom zarjadowanjow wabitej floristka Annegret Petasch a kucharka Carola Arnold do Hornjeje Hórki. Milenka Rječcyna je so z Carolu Arnold rozmołwjała.
Flaněrować a diněrować w Gretlinym zahrodowym raju je hesło, kotrež zwjazuje přirodu z kulinariku a kulturu. Kak je tónle zwisk nastał?
C. Arnold: Sym so loni za nowy powołanski puć rozsudźiła a swój mały hosćenc w Kumwałdźe naslědnikam přewostajiła. Chcu pak přiwšěm wosebitosće hornjołužiskeje kuchnje šěrić. Tuž pytach za partnerami, z kotrymiž móžu dale kreatiwnje skutkować. Floristka Annegret Petasch bě mi hižo na wjacorych zarjadowanja poboku.
Rěka to, zo daće nětko druhich warić?
C. Arnold: Něhdźe dźesać lět sym při dźěle hač na mjezy swojich mocow šła. To hižo njemóžach a nochcych. Swoje powołanje dale wukonjam a warju, ale ramikowe wuměnjenja su so změnili. Mój mandźelski Lutz je mějićel předewzaća „Projektowa kowarnja Carola wari“. Wón rozsudźi, kotre projekty přewjedźemoj a kotre poskitki přiwozmjemoj.
Uniwersalne paralele
Hišće njeje wotwidźeć, kak po „nawchwilnje zwrěšćenym“ wjeršku Zjednoćenych narodow za wobmjezowanje plastikowych wotpadkow dale dźe. Předležacy naćisk wotpowědneho zrěčenja zbudźa zaćišć, zo su předewšěm kraje, kotrež wudobywaja (a předawaja) naftu, bjez kotrejež so wjetšina tak mjenowanych dźěłanych maćiznow produkować njehodźi, směr postajili. Zwjazowace naprawy znajmjeńša so na (stajnje znowa swěru sćerpliwej) papjerje lědma jewja; pasus wo redukowanju produkcije noweje plasty bu dospołnje šmórnjeny. Je wšak chwalby hódny, zo wuzběhuje so nětko recycling jako centralna strategija, zanjerodźenju morjow zadźěwać a maćizny samo wjacekróć, potajkim „naslědnje“ wužiwać. Nažel pak je trěbne spřihotowanje materiala častodosć dosć łoskoćiwa wěcka, kotraž žada sej předewšěm: energiju. Njezadźiwa tuž, zo so wulki dźěl wotpadkow „termisce“ recycluje, štož ničo druhe njerěka hač zo so spaluje.
Cil wukubłanja: ćěslerka
Po maturje je Amadeja Škodźic lěto we wukraju była. Lisa-Maria Cyžec je so z Wotrowčanku wo tym rozmołwjała, što je na jězbje nawuknyła a kak je na to přišła, zo chce so nětko z ćěslerku stać.
Bě ručne dźěło hižo přeco něšto za tebje abo je to nowe wotkryće?
A. Škodźic: Prěni króć do kontakta z ručnym dźěłom přińdźech, jako doma naše stare bydlenje wobnowjachmy. Mój nan trjebaše za projekt pomoc při wotkrywanju třěchi. Hačrunjež hač horje lězć njesmědźach, wšako běch prěni raz na třěše, sym skradźu horje krosnowała. Zhromadne dźěło a wosebje wuhlad z wysoka stej mje fascinowałoj. Po maturje sym so tuž za praktikum pola třěchikryjerja Franka Smoły w Swinjarni přizjewiła. Tam sym hišće jónu lěpši dohlad do dźěła dóstała. Mi je so jasnje wujasniło, zo je ručne dźěło wjele wjac hač sym sej mysliła. Mój zajim na dźěle je wot toho časa přeco dale přiběrał.
Po maturje sy nimale lěto po puću była. Kotre praktiske kmanosće sy sej w tym času přiswojiła?
Prěni raz w Hornjej Łužicy
Smječkecy (SN/MiR). Na prěnim lěćnym kinje w Smječkecach běži tutu sobotu film „Ein Feuerwerk für eine Kleinstadt“. Serbska dźiwadźelnica Božena Bjaršec je, runje tak kaž jeje kolegina Petra-Maria Bulank-Wenzlowa zhromadnje z lajskimi hrajerjemi, kotřiž su wšitcy łužiskeho pochada, we filmje sobu skutkowała. Tuchwilu pokazuje jón filmowa produkcija Lusatia Film wosebje w Delnjej Łužicy. Tež w Žitawje je hižo běžał. „Tuž sym wo to prosyła, zo by so tež mjez Serbami w Hornjej Łužicy pokazał. A to so nětko poradźi“, Božena Bjaršec rozłožuje.
