Hudźba je same wuměłstwo
„Cuzy ptak“ rěka němy film, kotryž předstaji Serbski ludowy ansambl sobotu w ramiku swojeje serije „Dohlady“. Hudźbu za film improwizować budźe pianist Paul Bernewitz. Wo zarjadowanju je so Maximilian Gruber z wuměłcom rozmołwjał.
Čehodla sće sej runje němy film za předstajenje wuzwolił?
P. Bernewitz: Za němy film zajimowach so hižo w dźěćatstwje. Tute wuměłske filmy su mje wosebje zajimowali, dokelž su hudźbu za film stajnje hakle potom skomponowali, hdyž bě film hižo hotowy. Tohodla je tuta hudźba same wuměłstwo. Wčera sym so z Danielom Kubickom rozmołwjał, kotryž budźe do spočatka filma přednošować. Wón mi praješe, zo je zapřijeće „němy film“ poprawom zamylace, wšako njeběchu filmy ženje něme. W ramiku swojeho studija w Lipsku sym improwizaciju za hudźbu němeho filma separatnje nawuknył. Tohodla sym nětko wosebje wjesoły, zo móžu prěni raz wuspytać, kak to je jako aktiwny pianist němeho filma.
Kak sće so filmej z lěta 1911 hudźbnje zbližił?
To trěbne z rjanym zwjazała
Na schadźowanku serbskich lajskich dźiwadłowych skupinow přeprošuje Kulowske Bratrowstwo sobotu do Sulšec. Z hłownej zamołwitej Sonju Hrjehorjowej je so Maximilian Gruber rozmołwjał.
Schadźowanku za lajske dźiwadłowe skupiny dotal njeznaju. Kak je ideja za to nastała?
S. Hrjehorjowa: 1997 běše poslednja schadźowanka serbskich lajskich dźiwadłowych skupinow w Lejnje. Zhromadnje smy sebi potom prajili, zo by tajke zetkanje zabawneho razu poprawom zaso raz něšto rjaneho było, zo by wěsta wuměna nastała, wšako so hižo nětko stajnje z druhimi skupinami wuměnjamy. Jako běchu zaso spěchowanja programa Simul+ a myta Załožby wupisane a dokelž trjebachmy jako Bratrowstwo nowu techniku za wobswětlenje, sej myslach, zo hodźało so to ze schadźowanku zwjazać. Na to sym woboje do jednoho projekta spletła a to trěbne z tym přijomnym zwjazała. Z wobeju spěchowanskeju horncow smy tež fenk spěchowanja dóstali, tak móžemy sej techniku a zetkanje popřeć.
Z kotrym wočakowanjom sće wječor organizowała?
Budźće aktiwni – wozjewjejće wideja
Koordinator projekta LUCIJA Michał Cyž je tydźenja wozjewił, zo Youtube nětko „serbsce rěči“. Što to woznamjenja a kak je k tomu dóšło, wo tym je so Milan Pawlik z nim rozmołwjał.
Z dalšimi angažowanymi Serbami prócujeće so hižo wjele lět wo integrowanje serbšćiny na wulkich digitalnych platformach. Kak sće to za Youtube nětko docpěli?
M. Cyž: Koncern Google, kotremuž Youtube přisłuša, njepodawa žanužkuli kontaktnu móžnosć, zo bychmy někoho direktnje w tym nastupanju narěčeć móhli. Na našim pytanju za pućemi so z Google skontaktować, smy samo mejlki z próstwu wo podpěru do Vatikana pósłali. Wotmołwy dóstali njejsmy. Na mjezynarodnej fachowej konferency w Parisu, lětsa kónc februara, je koordinator za digitalizaciju pola Załožby za serbski lud Daniel Zoba připadnje z Google-sobudźěłaćerjom do rozmołwy přišoł a temu narěčał. Tón serbskemu fachowcej mjez druhim zdźěli, zo Serbja a serbska rěč koncernej njeznate njejsu, a slubi jemu, zo temu zamołwitym dale da. Što je skónčnje k wuspěchej wjedło, pak njeje jasne.
Bunkry, konserwya kalašnikow
Sće sej w pincy swojeho domu abo w zahrodźe hižo kmany blečk wupytali, hdźež sej swójbny bunker zatwariće? Čehodla? Dokelž so ruske wójsko bliži. To je bohužel fakt. Fachowcy su tež hižo wuličili, hdy tak daloko budźe. Za pjeć lět, 2030, změje Putin swoje wójsko dosć wobrónjene a wuhotowane, zo móže sej nadpad na zapadnu Europu dowolić. Wonkowna ministerka Baerbock tež hižo wě, zo přińdu Rusojo přez Pólsku direktnje do Braniborskeje, kaž wona w telewiziji rjekny. To njemóžeš ničo činić. Po tym zo je prezident USA Donald Trump njedawno rjekł, zo njebudźe swoje pjenjezy za zakitowanje Europy dlěje z woknom mjetać, stejimy kaž Jank w liščej jamje.
To jeničke, štož nětko hišće pomha, je masiwne wobrónjenje Němskeje a wšeje Europy, zo móžemy so ruskemu nadpadnikej zmužiće wobarać. Atomowe brónje móhli tež pomhać, te pak Němska bohužel nima. Za to mamy zmužiteho wójwodu Friedricha Merza. Tón so atomoweje wójny scyła njeboji, kaž njedawno rjekny - a nas zhromadnje ze swojimi sobuwojowarjemi do boja powjedźe.
Serbska pčólnica pyta młodych zajimcow
Při krasnym nalětnim wjedrje su tež pčołki zaso aktiwne. Z Katrin Matkec, kotraž je loni předsydstwo Serbskeje pčólnicy přewzała, je so Weronika Žurowa rozmołwjała.
Što je Serbsku pčólnicu loni zaběrało?
K. Matkec: Smy prawidłownje zetkanja za mjezsobnu wuměnu kaž tež dalekubłanja organizowali, tute nic jenož za našich pčołarjow, ale tež za dalšich zajimcow. Nowe předsydstwo dachmy do towarstwoweho registra zapisać. Při tej składnosći smy wustawki změnili. Nětko móžemy tež zajimcow wot 12 lět přiwzać, staj-li staršej z tym přezjednaj. Z tym chcemy zajim za pčołarstwo budźić, kiž je za našu přirodu přewšo wažne. Štóž chce so nam přidružić, njech so pod přizjewi.
Kelko čłonow maće?
K. Matkec: Ličba čłonow bě w poslednich lětach z něhdźe 44 pčołarjemi konstantna. Serbscy pčołarjo pochadźeja wot Šunowa přez Radwor hač do Wotrowa a Chrósćic. Nimale połojca je młódša hač 50 lět, najmłódši je 25. Cyłkownje maja naši čłonojo něhdźe 330 ludow.
Kak často so zetkawaće?
Statnik: To mje jako Serba zluda
Wo konkluzijach z wólbow zwjazkoweho sejma je so z Dawidom Statnikom, předsydu Domowiny, Marcel Brauman rozmołwjał.
W zdźělence Domowiny po wólbach rěkaše: „Wjeselimy so, zo su demokratiske strony wjetšinu přiwabili.“ Z wozjewjenjow prezidija Domowiny zašłych měsacow wuchadźeše, zo AfD a BSW do kruha tutych stron njesłušatej. Wonej pak stej we wólbnym wokrjesu Budyšin I 53 procentow hłosow dóstałoj. Kak pohódnoćiće rezultat wólbow w našej domiznje?
D. Statnik: Zasadnje witamy, zo je wólbne wobdźělenje jara wysoke. Starosćimy so pak, zo so přiběrajcy strony wola, kotrež zhromadne towaršnostne žiwjenje wohroža. To mje jako Serba wězo zluda. Ćim wažniše je, zo so jako Domowina dale jasnje za naše zaměry a naš serbski přichod angažujemy.
Loni sće wospjet zjawnje prajił, zo křesćanske nastajenje wotumej za AfD zadźěwa. Hladajo na aktualne wuslědki ma AfD tež w katolskich Serbach procentualnje wjele wjace wolerjow hač po cyłej Němskej: Su po měnjenju Domowiny Serbja so křesćanstwa wotrjekli?
Aktiwizm město kwěćela
Nimale kóždy dźeń. Nimale kóždy dźeń zemrěje žona w Němskej, dokelž je žona. Femicid so tute njeskutki mjenuja. W lěće 2023 přisadźi tak 360 holcow a žonow bjez winy swoje žiwjenje. W štyrjoch z pjeć padow bě skućićel aktualny abo něhdyši partner žony respektiwnje holcy.
Nimale kóždy dźeń w Němskej žona abo holca wudycha, dokelž njeje so jako muž narodźiła. Ličby su skandal. Wjetši skandal pak je, zo tča za ličbami maćerje, dźowki, sotry, ćety, wowki. Je lochko so za ličbami chować, ale pomyslće sej, zo zemrěje Waša sotra, dokelž jej zawistny eks-partner noweho přećela njepopřeje. Abo zo přisadźi Waša ćeta žiwjenje, po tym zo bě ju mandźelski lěta dołho doma znjewužiwał. Wjace hač 70 procentow woporow namocy w domjacnosći su mjenujcy žony a holcy. A haj, mandźelski móže swoju žonu tež doma wumocować – splažny wobchad je mjenujcy stajnje na konsens wjazany.
Šoferojo měli zwučować
Pomocne systemy w awće běchu tema wčerawšeje Budyskeje akademije. Milenka Rječcyna je so z docentom Dietmarom Zanke, technologu za transport a trenarjom za jězbnu wěstotu, rozmołwjała.
Na zarjadowanju na Budyskej dualnej wysokej šuli sće jězbne asistentne systemy předstajił. Kotre su wosebje wažne?
D. Zanke: Hłowne přičiny za wobchadne njezboža su spěšnosć, překročenje dowoleneje spěšnosće kaž tež njedosahacy wěstotny wotstawk. Tuž su jězbne asistentne systemy dźeń a wunošniše. To su system přećiwo blokowanju (ABS), elektroniske programy za stabilizaciju (ESP), někotre připrawy za rjadowanje spěšnosće (ACC), měrjenje wotstawka abo asistentne systemy za nuzowe borzdźenje.
Woteběra trěbnosć tajkich systemow z widom na stupacu elektromobilitu kaž tež na systemy za awtonomne jězdźenje?
D. Zanke: Njerozeznawamy jězdźidła po wužiwanju ćěriwow. Jězbne asistentne systemy so runostajnje za wšitke technologije wužiwaja. Wuhotowanske rozdźěle jewja so w produkciji a w klasach jězdźidłow.
Kak wažne su tute systemy hladajo na dźěći a seniorow?
Wjele šulerjow pomoc wužiwało
Bórze dyrbja maturanća swoje matematiske kmanosće w pruwowanju dopokazać. Torsten Laszczewski podpěruje wjele šulerjow Serbskeho gymnazija ze swojim AKO-kursom při přihotach pruwowanja w matematice. Vanessa Žurec je so z nim rozmołwjała.
Kelko šulerjow serbskeho gymnazija wobdźěli so lětsa na AKO-kursu?
T. Laszczewski: Kurs běži nětko hižo 18 lět a w přerězku wobdźělatej so něhdźe dwě třećinje maturantow. Lětsa so něhdźe 40 šulerjow Serbskeho gymnazija, kotřiž su do štyrjoch skupin rozdźěleni, na přihotowanskim kursu matematiki (AKO) wobdźěla. Mjeztym mamy hižo 800te přizjewjenje. Lětuše pruwowanja wotměwaja so jara zahe a dokelž kurs tři měsacy traje, smy z přihotami hižo w januaru započeli. Tole zmóžnja dołhodobny a dokładny přihot na pruwowanja. Kurs wopřijima něhdźe 40 hodźin a sym jara wjesoły, zo šulerjo tež sobotu a njedźelu z dobrej naladu a motiwaciju sobu činja.
Čehodla trjeba po wašim měnjenju telko šulerjow přidatnu pomoc?
Na starosće raz pozabyć
Ći jedni bychu jón najradšo cyłe lěto měli, druzy so jeho zdaluja kaž čert swjećeneje wody. Karnewal abo póstnicy abo pjaty počas – wšojedne kak jón mjenujemy a kak k tomu stejimy: norske činjenje docpěje tele dny swój wjeršk. W Njebjelčicach witaja jutře na druhi kapičkowy wječor, w Kulowje jutře popołdnju žony na dróhach ze swojim swjedźenskim ćahom knježa a póndźelu drje sej zaso tysacy ludźi znowa do Kulowa dojědźe, hdyž tam wulki róžowopóndźelny ćah po hasach poćehnje a mócne Kulow – helaw w kóždej póstniskej barje po zdaću bjez kónca klinči.
