Z wudaća: pjatk, 21 septembera 2018

Zetkanje z młodym pólskim wědomostnikom Jakubom Sokołom

Prěni raz zetkał běch so z nim hižo w lěće 2012. Tehdy je młody Polak Jakub Sokół jako doktorand Krakowskeje Jagiellońskeje uniwersity něšto njedźel w Budyskim Serbskim instituće za swoje doktorske dźěło slědźił. Bě połny elana a zahorjeny, zo smě so z problematiku Serbow zaběrać, so do njeje zanurić. Začuwach w nim hłuboki wutrobny zwisk k našemu ludej.

Mjeztym su so lěta minyli. A znowa so z nim zetkam, z mjeztym 32lětnym młodym mužom, nětko w delnjołužiskim wotrjedźe Rěčneho centruma WITAJ w Choćebuzu, hdźež je přistajeny. Jako prěnje mi jeho bujna broda napadnje, kotruž před wosom lětami hišće nje­měješe. Ale jeho přećelnosć a sympatiski mjechki hłós mje hnydom wćipneho činitej na jeho wuwiće.

Serbska protyka 2019 pokročuje z dobrej tradiciju minjenych lět, ćežišćowje wjes abo město předstajić. Titulne foto z wječornym napohladom na Prahu ze sławnym Karlowym mostom a Hradčanami přeradźa, zo so klětuša woblubowana čitanka hłownje Praze wěnuje. „Čěska stolica bě a je hač do dźensnišeho wusko ze Serbami a Łužicu zwjazana“, ­pisa redaktor Pětr Šołta w předsłowje. Štyrnaće přinoškow zaběra so tuž z nam Serbam bliskej metropolu w susodnym kraju.

Dźiwadłowe hry z pjera Jurja Kocha publikum přeco zaso zahorjeja a wobkuzłuja. Humoresku „Sergej“, kotruž bě Koch poprawom za Serbsku lajsku dźiwadłowu skupinu Hochoza napisał, je Budyske Němsko-Serbske ludowe dźiwadło loni za powołanske dźiwadło wobdźěłanu přewzało a ju w delnjoserbskej rěči wuspěšnje w Delnjej Łužicy předstajiło. ­Nětko přihotuje so serbski cyłk dźiwadźelnikow NSLDź na „Sergeja“ w hornjoserbskej inscenaciji. Ta změje 30. septembra swoju premjeru w delnich Sulšecach. W njej hraja dźiwadźelnicy Měrko Brankačk, Jan Mikan, Petra-Marija Wencelowa-Bulankec, Torsten Schlosser a Katka Pöpelec, elewka činohrajneho studija NSLDź. Režiju ma Tom Böhm, dramaturgiju Madleńka Šołćic.

Rozmołwa z literatom Jurjom Kochom

Jurij Koch je hišće we wysokej starobje jara produktiwny spisowaćel. W okto­brje wuńdźe wot njeho w LND dalša hornjoserbska kniha za dźěći. Alfons Wićaz je so z Choćebužanom rozmołwjał.

W zašłym času so wosebje na dźěćacu literaturu koncentrujeće. Tak ma bórze wuńć kniha za dźěći wot wosom lět „Golo a Logo – Nětko je Abezinka fuk“, kotraž je hižo w němčinje wušła. Zwotkel literarne ideje bjerjeće?

J. Koch: Za idejemi njetrjebaš pytać, hdyž wo dźěći dźe. Kóždeho z nas wobdawaja młodźi čitarjo. Nimo toho je kóždy spisowaćel sam raz dźěćo był a móže so na swoje dźěćatstwo dopomnić. Za mnje bě a hišće je dźěćatstwo tak a tak tajki kontinent, na kotryž so rady dopominam, kontinent wjesela, bjez problemow, hačrunjež moje dźěćatstwo jenož wjesołe, zbožowne było njeje. Tam su podeńdźenja tragiskeho razu. Ale hdyž myslu na šulu w Chrósćicach, tež w tragiskim, dramatiskim času, abo na Varnsdorf a čěski gymnazij, da so mi takrjec wot samoho dožiwjenja zbližeja, kotrež mam za tak substancielne, zo hodźi so z toho tež literatura tworić.

Tworjaca wuměłča Iris Brankačkowa wustaja w Muzeju Budyšin

Zapisk do hóstneje knihi Budyskeho měšćanskeho muzeja je woprawnjeny zjaty zaćišć wo wustajeńcy, kotraž je hišće hač do spočatka nowembra widźeć „Wo prěčenju rěkow“/ molerstwo a twórby na papjerje / Iris Brankačkowa. Wutrobnje so hósć za „wosebity wid na přirodu a jeje jónkrótnosć“ dźakuje. Zawěrno, nichtó wone kuzło přirody bóle njezapopaduje hač w Plusnikecach w krajinje hatow bydlaca tworjaca wuměłča.

Wot Iris Brankačkoweje na płatno zapopadnjene krajiny zawostajeja we wobhladowarju najrozdźělniše zaćišće a asociacije. To je na jednej stronje metafra za haty, na měrnu hładźinu wody, w kotrejž so štomy, mróčele, wšón bliski wobswět špiheluja. A na tamnej stronje haty wobdawace štomy a kerčiny je zaramikujo wudospołnjeja.

Dopomnjenki Benedikta Dyrlicha jako dokumenty

Pod titlom „Doma we wućekach“ předstaja Benedikt Dyrlich w nowej knize swoje młode lěta. Dokładnje prajene: Rekonstruuje swoju biografiju wot zakónčenja zakładneje šule we Worklecach hač do wobdźělenja na Serbskej narodnej zhromadźiznje, potajkim wot 1964 do 1989. W mnohich zapiskach, listach, pojednanjach a interviewach so dožiwjenja „lyrikarja“ w třoch kapitlach wotbłyšćuja, kotrež su po lětach a žiwjenskich wotrězkach rjadowane, a kóždy z nich awtor aktualnje zahaja. Tutón diferencowany wobraz na dobrych 300 stronach je jenož móžny, dokelž je Dyrlich – wot něhdźe 1970 – wšitke swoje noticy w dźeniku, priwatne a zjawne dopisy kaž tež publicistiske wuprajenja kedźbliwje kopěrował a hač do dźensnišeho wobchował. Tež, štóž njeje Dyrlichowy lětnik 1950 – kaž připadnje recensent –, namaka zawěsće paralele k swojemu žiwjenju w „něhdyšej“ NDR.

W tutym dźensa najskerje najčasćišo spěwanej pěsni „Wjesele dźensa …“ so tež hnydom praji: „… starosće tak so wšitke zabudu …“ Jako Njebjelčanska trójka spěw po wójnje zanošowaše, mějachu ludźo zawěsće hišće wjac starosćow hač dźensa!

Ale tež tu so hižo druha wažna přičina spěwanja jewi: Zhromadnosć so twori. Spěwanje je zawěsće tež druhim ludam wažne, ale za nas Serbow je wone bytostna tworićelska móc. Znajemy mnohe přiležnosće, hdyž so spěwaše a spěwa: při dźěle wězo, w cyrkwi, na přazy, na rejach, na kwasu, w korčmje, na kermuši, při mejemjetanju, při zběhance za nowy dom, skrótka: Serbja rady spěwaja! A njeznaja jenož prěnju štučku z hłowy, tak so praji, ale wšitke.

Marja Krawcec

słać budu

ći zornjatka na puć

ke mni

dypotać budu

je sykorki

a rapaki tež

baseń z antologije

„Zornjatka na puću“

Antologija čłonow Róžeńčanskeho kružka pisacych

Literarne zornjatka su zezběrane w nowej antologiji Róžeńčan kružka pisacych. Wudał a zestajał je zběrku Beno Budar. Lětsa zhladuje kružk na 55 lět wobstaća.

Z titulnej basnju njeboh Marje Krawcec „słać budu / ći / zornjatka na puć / ke mni / dypotać budu / je sykorki / a rapaki tež“ zawjeduje wudawaćel antologiju a spomina tak na dołholětnu čłonku a „potajny stołp“ Róžeńčan kružka. Pó­dla znatych basnjow kaž „Ralbičanska njedźela“ a „hotowarniča“ stej dotal njewozjewjenej basni „Mario O. II“ a „jednu wowku ći přeju“ zapřijatej. Hnujaca je baseń „wobkedźbowanje nawječor“ na kěrchowje. W tutej zběrce wusahowaca basnica by lětsa w nazymniku sydomdźe­saćiny swjećiła.