Z wudaća: štwórtk, 15 nowembera 2018

Lawreat prěnjeho Budyskeho spěchowanskeho myta „DIE/KUNST/EUROPA“ je na prěni napohlad dźiwnuška iniciatiwa. Znajmjeńša swědčachu reakcije na w předpolu swjedźenskeho zarjadowanja wuhotowanej nowinarskej konferency wo wěstej iritaciji. Přiwšěm wšak bě wuznawacy so fan kolektiwa Monty Python Michael Kurzwelly jasnje wuzběhnył, zo „nałožujemy instrumenty nacionalnych statow“, je přez kakaw ćahajo. Hranicy eksistuja w prěnim rjedźe we hłowach, přisłušnosć k tomu abo tamnemu ludej je předewšěm – často difuzne – začuće. Tele dny nješkodźi, so temam identita, migracija a integracija z humorom zbližić a tak wěcownym argumentam pozitiwnu emocionalnu komponentu dodać. Zhroma­dnje so smjeć – tež kóždy přez kóždeho – zawěsće wjace za mjezsobne, hranicy překročace dorozumjenje wuskutkuje hač přichodny politiski apel abo symboliske stłóčenje rukow. Bosćan Nawka

Drježdźany (SN). Swobodny stat Sakska a Čěska republika chcetej tež w přichodnej spěchowanskej dobje wot lěta 2021 do 2027 program za podpěru mjezy přesahowaceho zhromadneho dźěła dale wjesć a za to srědki Europskeje unije a swójske pjenjezy za wuwiće pomjezneho ruma nałožować. Za to staj statny sekretar w Sakskim statnym ministerstwje za wobswět a ratarstwo dr. Frank Pfeil a zastupowacy čěski minster za regio­nale wuwiće Zdeněk Semorád wčera w Drježdźanach zhromadnu deklaraciju podpisałoj. W njej so za to wuprajataj, dotalne struktury tež w nowym spěchowanskim programje EU zachować, dokelž su so jako dobre wopozakali. Po planach EU měli so spěchowanske kónčiny do wjetšich cyłkow zwjesć a saksko-čěski region z bayerskim zwjazać.

Zamołwići chcedźa poćežowanja wobydlerjow wobchada dla znižić

Wóspork (UM/SN). Dołho bě so wo tym spekulowało, nětko je wěste: Tunl pod Limasom we wobłuku awtodróhi A 4 wot lěta 2022 hač do 2024 wobšěrnje ponowja. Swobodny stat Sakska nałožuje za to 37 milionow eurow, zo by 3,3 kilometry dołhi twar po tym na najnowšim techniskim stawje był. Krajny zarjad za dróho­twar a wobchad je jako zamołwita institucija cyły katalog nadawkow zestajał, kotrež maja so spjelnić. Tak chcedźa mjez druhim hišće wotewrjene zwiski mjez woběmaj rołomaj z durjemi a wrotami zawrěć, kabiny za nuzowe telefonaty a přidatne sensory za kur zatwarić. Instalować budu tež system wótřerěčakow a nowy digitalny system widejowych kamerow město dotalnych analognych. Nimo­ toho wotstawk mjez kamerami skrótša. Šoferam chcedźa přidatne warnowanske pokiwy dawać.

Praha/Bratislava (ČŽ/K/SN). Na zakładźe iniciatiwy Europskeje komisije w naležnosći přestajenja časa w nalěću a nazymu je so tež čěske knježerstwo z wotpowědnej problematiku zaběrało. Kabinet premiera Andreja Babiša wupraji so při tym nimale jednomyslnje za to, zo měł po zakónčenju wotměnjowanja zymskeho a lěćneho časa stajnje być zymski čas. „Ze wšelkich praktiskich a strowotniskich přičin je standardny, to rěka zymski čas, přihódniši“, Babiš zwurazni, pokazujo tež na doporučenje ekspertow. Wědomostnicy fyziologiskeho instituta Akademije wědomosćow Čěskeje republiki běchu knježerstwu swoju poziciju sposrědkowali. W njej mj. dr. pišu: „Wobchowanje standardneho (zymskeho) časa cyłe lěto zaruča ludźom w zymje wjac rańšeho swětła a w lěću njejsu tak dołho wječornemu swětłu wustajeni.“ Wědomostnicy dodawaja, zo zymski čas kwalitu spara polěpša, zo je za wutrobu strowši a zo ma pozitiwny wliw na ćělnu disponowanosć.

Husum (SN/bn). Zjednoćenstwo sewjernych Frizow Friisk Foriining wuhotuje wot dźensnišeho hač do njedźele w kinowym centrumje schleswigsko-holsteinskeho města Husum, frizisce Hüsem, mjeztym 7. filmowy festiwal europskich narodnych mjeńšin (EMFF). Pod hesłom „Wulke filmy małych ludow“ pokazaja na „najskerje najmjeńšim filmowym festiwalu Europy“, kaž organizatorojo swoje bienalne zarjadowanje mjenuja, dohromady šěsć přinoškow.

Program wopřijima tři hrajne filmy – retoromansku komediju „Amur Senza Fin“ (Chowanka), baskiski thriller „Oreina“ (Jeleń) a waliziski horor-drama „Yr Ymadawiad“ (Minjenje) kaž tež sewjerofrizisku dokumentaciju „Tuhuupe Luupea“ (Zhromadnje kolesować). Nimo toho předstaja krótkofilmaj „Il Silenzio“ (Ćichota) wo kurdiskej swójbje w Italskej a wjacekróć wuznamjenjenu produkciju „Zmij“ Wojerowskeje režiserki Angele Schusteroweje. Kaž je to na festiwalach z wašnjom, pokazaja wšitke přinoški w originalnych rěčach z jendźelskimi resp. němskimi podtitulemi.

Za wonych, kotřiž su w 1. serbskej kulturnej­ brigadźe započatkarjo, běše jich dwójny wustup na nazymskich koncertach, a to minjenu sobotu w Slepom­ (SN rozprawjachu) a njedźelu w Bukecach, dožiwjenje wosebiteho razu­.

Njedźelu popołdnju wšak dožiwichu serbscy gymnaziasća w Bukečanskej Wjesnej hospodźe samo spontanu dźakownosć, respekt a wulke připóznaće publi­kuma, jako serbske a němske při­posłucharstwo stany a cyła žurla po na­dob­nym serbskim wašnju trójnu „Sławu“ zanjese. Wjelelětny hudźbny nawoda cyłka,­ cyrkwinski hudźbny direktor Friede­mann Böhme z Budyšina, sam drje trochu překwapjeny, so za tule gestu wurjad­neho počesćowanja z wutrobnymi sło­wami wšitkim přitomnym podźakowa.

Program w Bukecach běše porno tomu­ w Slepom trochu změnjeny. Tak njewustupi w Bukecach hižo cyła sku­pina hercow, tak zo steješe chór z při­bližnje pjećdźesat spěwarkami a spěwarjemi cyle­ w fokusu tohole nazymskeho koncerta.

Spomnjenčko k 90. posmjertnym narodninam dr. Jana Rawpa (17.11.1928–13.09.2007)

Hladam na foto, znaju na nim zwobraznjene wosobiny a spóznaju w pozadku dokładnje městnosć, hdźež su so Jurij Winar, Bjarnat Krawc, Jan Rawp, Pawoł Nedo a Michał Nawka k zwěčnjenju zestupali:

Markantna pergola nad wrótkami při Droze dr. Marje Grólmusec w Radworju mjeztym wjace njeje. Tam bydleše, wróćiwši so po wójnje ze swojej swójbu do ród­neje wsy, Jurij Winar pola Hazec na podruži. K Winarjecom na wopyt staj na wonej njedźeli, 1. septembra 1947, při­jěłoj předsyda Domowiny Pawoł Nedo ze swojim hosćom Bjarnatom Krawcom z Varnsdorfa. Jim přidružištaj so tež prěni direktor 1946 nowozałoženeho wučerskeho wustawa Michał Nawka a wnuk Bjarnata Krawca, nowowučer Jan Rawp z Radworja.

Na wobrazu widźimy srjedźa potajkim skoro dźewjatnaćelětneho młodźenca, za kotrehož je so tudy w Radworju a z pomocu tu zhromadźenych Serbow rozwiwać počał powołanski puć. Hišće stupi so Jan Rawp do sćina swojeho dźěda, kotryž je so w Drježdźanach wo njeho nanowsce starał a jeho k hudźbje wjedł.

Składnostnje 90. posmjertnych narodnin Jana Rawpa přeprošuje Serbski ludowy ansambl na komorny koncert sobotu, 17. nowembra, w 16.30 hodź. do Budyskeho Serbskeho muzeja. Pod nawodom Judith Kubicec skutkuja nimo solistow Romy Petrick (sopran), Mikołaja Jana Walerycha (tenor), Liany Bertók (klawěr) a chóra Serbskeho ludoweho ansambla tež serbske dźěći a serbscy młodostni sobu.

W serbskim kulturnym časopisu Rozhlad wozjewi w juniju 2018 Leoš Šatava zajimawy nastawk „,Nowi wužiwarjo‘ w konteksće mjeńšinowych rěčow a rewitalizaciskich prócowanjow w Europje“ (str. 19–25).

Prof. Šatava, etnolog na filozofiskej fakul­će Karloweje uniwersity w Praze a filozofiskej fakulće Uniwersity swj. Cyrila a Metoda w Trnavje, předstaja rěčnopolitiski zjaw, kotryž dyrbi po mojim měnje­nju serbskich prócowarjow, zasadźacych so za zachowanje serbskeje rěče a kultury, k rozmyslowanju a nowym kročelam wjesć.

Soblex je internetny program, kotryž ma na šulach perspektiwu

Chrósćicy (ddy/SN/MiR). Lětuši fachowy dźeń 2plus wopřijimaše nimo zakładnych přednoškow tež sydom dźěłarničkow. Jedna z nich zaběraše so z potencialom a wužiwanjom internetneje strony soblex.de. Za dźěłarničku wo wužiwanju tohole poskitka přeměnichu stwu šulskeho nawody Chróšćanskeje Serbskeje zakładneje šule „Jurij Chěžka“ na kompjuterowy kabinet. W běhu dweju hodźin předstaji naměstnica wotrjadnika Budyskeho Serbskeho instituta dr. Sonja Wölkowa zajimcam wužiwanski potencial internetneje strony soblex. Z krótkim přednoškom rysowaše wona najprje­dy dosć dołhi proces nastaća.