Z wudaća: pjatk, 10 julija 2020

We Łazu štrusy přirodnje a bjez stresa plahuja, štož smědźa sej zajimcy rady wobhladać

Čile ćipki štrusow napřemo piwča, zas a zaso pak so wusko hromadu sydaja. „Runje w prěnich dnjach dźě wone wjele ćopłoty a hladanja trjebaja. Wjac hač tři měsacy tu wostawaja. Přidatnje k lampje, kotraž ćipki wohrěwa, smy tepjenje w špundowanju instalowali“, Wilfried Gabel rozłožuje. Dźeń wote dnja stara so wón w nowym kurjencu Łazowskeje farmy štrusow wo młodźata wulkich ptakow. Pelety, kotrež za nje přihotuje, wobsteja ze zorna, witaminow, mineralijow a balastowych maćiznow. Wot lěta 2005 štrusowa farma we Łazu wobsteji. Syn Enrico a jeho mandźelska Manuela ju připódla wobhospodarjeja. Něhdźe 50 skoćatow tam mjeztym maja.

Wudworčan Eckhard Kliemann bě do wuměnkarskeje staroby wučer na wšelakich kubłanišćach. Připódla je so hižo stajnje za lokalne stawizny zajimował. Lěta 2001 swjećeše Wudwor 700. róčnicu prěnjeho naspomnjenja we wopismje klóštra Marijineje hwězdy. Tehdy Eckharda Kliemanna prošachu, něšto wo stawiznach wsy napisać. W tym ­zwisku započa so wón tež za stawizny Wudworskeje kobłarnje zajimować a je wo njej wjele dotal njeznateho wuslědźił. Mjeztym je telko materiala zezběrał, zo wo kobłarni samo přednošuje. Za Serbske Nowiny wón tule swoje ­slědźerske dopóznaća zjima.

Čehodla bu runje w skerje njewu­znamnym Wudworju kobłarnja załožena, móžeš na zakładźe faktow jenož tukać. Alfons Porak jun. – jedyn ze synow wuspěšneho fabrikanta Alfonsa Poraka, kiž měješe w Hajnicach blisko Budestec předźernju ze 700 přistajenymi – bě wulki lubowar koni. Po smjerći nana přewza Alfons Porak jun. ze swojimi třomi bratrami wjednistwo fabriki.

Rentnar a što potom – wuměn­karsku swobodu wužiwać abo wuža­danje při­wzać (26)

Někotři njemóža so toho časa dočakać, tamni zaso nochcedźa scyła na njón myslić – na zastup do renty. Kajke maja wuměnkarjo wjesela abo starosće, to ze seriju „Rentnar a što potom?“ bliže wobswětlamy.

Hdyž steješe nazymu 1948 kolebka dźensa 71lětneho Dietera Stoppela na Horach sewjernje Wojerec, bě wjes hišće nimale ryzy serbska. Jako dźěćo je wón wjele pola dźěda přebywał, kiž měješe tam kowarnju. A tam přiswoji sej kajkosće kaž wutrajnosć, pilnosć a lubosć do dźěła, kotrež je sej hač dodźensa wobchował. Stajnje je z dźědom serbsce rěčał, a rady słuchaše na ludźi, kotřiž sej do kowarnje dóńdźechu a z jeho dźědom runje tak serbowachu. Staršej staj z nim a wo sydom lět młódšim bratrom porno tomu serbšćinu mjenje wužiwali.

Starša generacija Radworčanow wě so hišće dopomnić, zo eksistowaše w jich wsy w 1980tych lětach konspiratiwny dom statneje bjezstrašnosće. Dokładnje wšak zjawnosć ničo wo tym njewědźeše, přiwšěm wobydlerjo mjez sobu ­šukotachu a tukachu, zo ma stasi ­w jednym­ domje swoje hnězdo.

Třiceći lět po politiskim přewróće chcych trochu swětła do woneje ćmoweje naležnosće přinjesć a stajich tuž próstwu wo dohlad do akty wo Radworskim stasi­objekće. Na 144 stronach informowach so wo dźěławosći ministerstwa za statnu bjezstrašnosć w konspiratiwnym domje w Radworju.

W sydomdźesatych lětach minjeneho lětstotka natwari sej młoda Oswaldec swójba na ležownosći tehdyšeho Lehmannec zahrodnistwa jednoswójbny domčk w stilu bungalowa na idyliskim blečku blisko Radworskeho hrodu a parka. Bórze pak staji próstwu, zo chce z Němskeje demokratiskeje republiki do zapada wupućować. Kaž běše tehdy z wašnjom, dyrbjachu Oswaldecy do přesydlenja swój dom statej darić.

Skónčnje lěćo! To wjeseli so tež Mila Dźisławkec z Chasowa, kotraž je Dźěćiznakej wobraz narysowała. A wězo k tomu tež słuša so z wulkim wjeselom we wodźe wochłódnić.

dožiwjenski swět „Steinreich“ w Sakskej Šwicy
park dinosawrijow w Małym Wjelkowje
łužiska jězorina, hdźež móžeće so kupać
Złokomorowska sněhakowarska hala Snowtropolis
Trixi-park we Wulkim Šunowje
Krušwičanska dožiwjenska kupjel
Wochožanski park błudźenkow
Wojerowski trampolinowy park JUMP UP
Stara poprjancarnja we Wósporku
Mužakowska lěsna železnica
krosnowanski park w Jonsdorfje a Budyšinje
kulturna kupa Einsiedel blisko Zentendorfa
Krabatowy młyn w Čornym Chołmcu
zwěrjenc we Woje­recach, Zhorjelcu a Biskopicach

W Hornjej Łužicy a wokolinje je tójšto poskitkow, hdźež móžeće něšto dožiwić a so rjenje zabawjeć. A runje nětko za čas koronapandemije, hdyž mnozy z was w lětnich prózdninach najskerje doma wostanu, móžeće sej zajimawe cile wotkryć. Dźěćiznak je so raz rozhla­dował, dokal móžeše sej ze swójbnymi wulećeć.

... ryženkej zelo derje słodźi
Foće: diana Fryčec-GrimmigowaMałe stworjenčko njeje ani centimeter wulke, ale žerje, štož so jemu do brjuška hodźi. Zamóže samo cyłe polo zničić, tak zo burej wulke škody w rynčkach načinja. Tohodla su tež něhdy swójby po rynčkach chodźili, a ryženki (neplace bruki), jich larwy a jejka wotzběrali. Štóž ma dźensniši dźeń hišće pólko abo někotre rynčki w swojej zahrodce, to tež hišće čini. Tak nje­trjeba žane škódne chemiske maćizny pryskać, a rostlinka wostawa strowa. Wažne je zrozumić žiwjenski rytmus małeho stworjenčka, zo by so wotwobarać hodźał. W nalěću, hdyž prěnje zelo neplow ze zemje hlada, ryženk ze zymskeho spara wotući a swoje přebywanišćo wopušći. Jenička mysl jeho potom honi: čerstweho zela so nažrać a na spódnjej stronje łopjenow jejka nanjesć. A potom to cyle spěšnje dźe. Hižo po třoch dnjach wulězu z jejkow larwy a žeru hišće spěšnišo a wjace, hač ryženk sam. Nětko je neplaca rostlinka wosebje wohrožena. Ryženka samoho, kotryž pochadźa poprawom ze Sewjerneje Ameriki, spěšnje spóznaješ.

Pisajće nam abo pósćelće wobrazy wo tym, što sće we wulkich prózd­ni­nach dožiwili. Dźěćiznak so hižo jara na fota wjeseli! Za w Dźěći­znaku ­wozje­wjene teksty a wobrazy ­dó­sta­njeće wotpowědny honorar. Wšako chcemy wašu prócu tež mytować!

Foto: Dom Mjetelow Jonsdorf/Nicolaus Hambur­ger

Kusk po kusku wam Dźěćiznak tón abo tamny poskitk z lisćiny bliže předstaja, dźensa dom mjetelow w Jonsdorfje:

Cyle po hesle „Wočerstwić so, do­žiwić a nawuknyć“ nasta w Jonsdorfje wosebity dom, hdźež bydli mjez­tym wjac hač 200 mjetelčkow 35 družin. Jedna so wo tro­piski dom, hdźež maja tele překasancy dobre žiwjenske wuměnjenja. Tam móža wopytowarjo najwšelakoriše družiny dokładnje wobkedźbować. Tón abo tamny ma snano zbožo, zo so jemu pisana mjetelčka na hłowu abo ruku sydnje. Mjeztym pak maja tam tež wšelake reptilije, hady, pawki a dalše. W tři metry dołhim akwariju móžeš samo někotre družiny rybow wobdźiwać. Bianka Šeferowa