Z wudaća: pjatk, 18 septembera 2020

Pod nadpismom „Z kameru po Łužicy a do swěta won“ wěnuje so w nowej ­seriji Serbskich Nowin filmowc

dr. Toni Bruk stawiznam serbskeho ­filma. Mjez druhim rozprawja wón w swojich wuwjedźenjach wo wosebitosćach a njewšědnosćach před a za kameru kaž tež wo wuwiću serbskeho ­filma hač do přitomnosće.

Hdys a hdys schadźowaše so we Łužicy přirada za serbsku kulturu pod předsydstwom statneho sekretara ministerstwa za kulturu NDR. Tam dóstach srjedź lěta 1979 wopismo, zo sym wot 1. julija sem nawoda Serbskeje filmoweje skupiny ­DEFA a zo mam nadawk, wutworić hač do kónca lěta dźěłakmanu produkcisku skupinu za Serbski film. Dokelž njemějach hač na někotre ideje ani fenka ani dźěłowe zrěčenje w zaku, započach pytać skromny domicil za pjeć sobudźěłacerjow w Budyšinje. Hačrunjež wjednistwo SLA protestowaše, je ministerstwo postajiło, zo dóstanje filmowa skupina dźesać kwadratnych metrow (!) w domje nad „Wjelbikom“. Nochcu naličić wulke a małe ćeže, ale běchmy kónc septembra 1979 zarjadowani.

W swojimaj knihomaj „Lěto wjesneho hólca“ (1981) a „Młode lěta wjesneho hólca“ (1986) wopisuje Pawoł Grojlich (1908–1992) dožiwjenja z dźěćatstwa a swój žiwjenski puć wot młodostneho k dorosćenemu. W „Lěće wjesneho hólca“ twori běh lěta za roboćanskeho hólčeca w Njechornju powědanski łuk ze wšelakimi epizodami w jednotliwych měsacach. Tak zbliža nam kónčinu wokoło Njechornja, Wósporka, Běłeje Hory z wuběžkami hač do Barta a Bukec – cyły region wuchodneho Budyšina, kotryž měješe tehdom wjele sylniši serbski raz. Swět swojeho dźěćatstwa pokazuje nam Grojlich z wjele humorom, při tym pak přeco jasnje na towaršnostne njerunosće, wosebje na połoženje swójbnych skedźbnja. Čitar pytnje, zo wěste ranjenja a nazhonjenja nuzy tež hišće staršeho awtora wobwliwuja. Swoje z předswědčenjom doprědkarske a lěwicarske nastajenje Grojlich nihdźe njezataja. Ilustracije a wonkowny wobraz wobeju knihow rysował je něšto lět starši přećel Měrćin Nowak-Njechorński, přez kotrehož so Grojlich z młodoserbskim hibanjom ze­znajomi a sta so, indirektnje, z wučom­nikom „Korlu“ w Smolerjec ćišćerni.

Sakska krajna wustajeńca w Zwickauwje zhladuje na 500 lět industrijneje kultury

Šikwane awta steja w Zwickauwje. Štóž lubuje oldtimery a spěšne jězdźidła, ­njech na kóždy pad tamniši Augusta Horchowy muzej wopyta. Tam maja wobłuk za wubědźowanski sport z małym kinom a z pokazku na stawizny „slěbornych kłokow“, kaž je tule mjenuja. Prědku spěšne awta wobswětleja, za nimi widźiš filmy z wubědźowanjow z 1930tych lět. Pjeć lět su „slěborne kłoki“ z Zwickauwa motorowy sport rozsudnje sobu postajeli, kaž słyšu. Prěnje scyła w Zwickauwje twarjene awto pak runje tak imponuje. Model Horch ze sylnosću 14 do 17 PS, kupej z lěta 1904 steji hnydom při zachodźe muzeja. Njeličomne oldtimery slěduja, kaž wohnjowoborne jězdźidło z lěta 1927, Audi-kabriolej z lěta 1934 a sportowe motorske DKW. Samo do dźěłarnje Augusta Horcha móžeš hladać. Zwickau ma dźě wjelelětnu awtowu tradiciju. Tu su Trabant twarili a tu dale awta produkuja, dźensa VWje. A nětko je Augusta Horchowy muzej jedne stejnišćo sakskeje krajneje wustajeńcy pod hesłom „Boom“.

W tutej kolum­nje powědaja štyrjo redakciji SN znaći mjezynarodni awtorojo, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich­ nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych­ mjeńšin.

Do přizemjenja w Delhiju (Indiska), přilećawši z Londona (Wulka Britaniska, hdźež wón bydleše) bě prof. Wink swoju zapadnu drastu na za sewjernu Indisku typiski bałmjany dwudźělny woblek (kurta-pyjamu) změnił, zo by so tamnišemu woby­dlerstwu bóle připodobnił. Bě pak tróšku šokowany, jako měješe jeho wobchadny policist na lětanišću za nošerja wačokow a jeho hrubje wotwjedźe, po tym zo bě Wink swoje toboły do taksija stykał. W ekscelentnym pjećhwězdowym hotelu, w kotrymž chcyše přenocować, jemu ­portjej spočatnje přistup zapowědźi.