Wulki rozdźěl widźeć a słyšeć
Jutrownička je nimo, konje su zaso pola swojich wobsedźerjow, konjency wurjedźene a šabraki wučisćene. Štož wostawa, su dopomnjenki na dźeń, na kotrymž wjedro tak cyle po słodźe křižerjow njebě. Mi wostanje hišće něšto druhe w pomjatku, mjenujcy dopóznaće, kak rozdźělnje móžeš jutry dožiwić a kak rozdźělny zwisk ludźo k najwažnišemu swjedźenjej cyrkwinskeho žiwjenja maja.
Dalši schodźenkdocpěty
Hakle něšto dnjow je móžno zdobyć sej rěčny certifikat w hornjo- a delnjoserbšćinje po Zhromadnym europskim referencnym ramiku za rěče na schodźenku B1. Milenka Rječcyna je so z Manuelu Smolinej, wotrjadnicu Rěčneho centruma WITAJ, rozmołwjała.
Čemu słuži certifikacija wukonow?
M. Smolina: Rěčny certifikat je dopokaz wosebitych rěčnych wukonow. Mnozy wužiwaja jón w podłožkach za powołanje abo studij, druzy chcedźa sej za sebje samych swoje zamóžnosće wobkrućić dać.
Kotru lěpšinu ma to za serbšćinu?
M. Smolina: Referencny ramik za rěče je doporučenje Europskeje rady, kotrež ma připóznaće rěčneje kwalifikacije wolóžić, a to hranicy krajow přesahujo. Nětko hodźitej so tež hornjo- a delnjoserbšćina po mjezynarodnje připóznatych měritkach certifikować. To atraktiwitu rěčow bjezdwěla zwyši.
Kelko ludźi je pruwowanje dotal złožiło?
Čerwjenu liniju sćahnyć
Slepjanska wosada ze swojimi wosom přisłušnymi wsami ma so zachować a žiwjenjahódna wostać. Tele žadanje zastupuje dale iniciatiwny zwjazk „Strukturnu změnu nětko – žane Wochozy II“. Za 8. apryl přeproša zwjazk na mjeztym pjate protestne pućowanje na Slepjanske dwórnišćo. Andreas Kirschke je so z rěčnicu cyłka Friederiku Böttcher wo wobsahach, zaměrach a nadźijach rozmołwjał.
Kotry zaměr lětsa maće?
F. Böttcher: Prěni raz steji protestne pućowanje w hinašim fokusu. Njeńdźe jenož wo zachowanje wšitkich wjeskow wosady. Chcemy dwě ćežišći sadźić. Sprěnja žadamy sej pomjeńšenje dowoleneje brunicoweje jamy Wochozy I, zo bychmy něhdy z wotbagrowanja wohrožene wsy Trjebink, Slepo-juh, Rowno a Mułkecy škitali a zo bychu žiwjenjahódne wostali. Zdruha wojujemy dale wo zachowanje Miłoraza.
Wo čo wam konkretnje dźe?
„Maš tajkicha hinašich“
Někotryžkuli křižer měješe jutrońčku slěborny wěnčk přityknjeny jako znamjo, zo 25. raz sobu jěcha. Tež w Radworju sy muža ze slěbornym wěnčkom wuhladał, nic pak na konju. Wjesnjanosta Wincenc Baberška (CDU) je tam 25 lět šefrjadowar wobchada a porjada. Marian Wjeńka je so z nim rozmołwjał.
Kajke začuće to bě, jutry ze slěbornym wěnčkom na kolesu po Radworju jězdźić?
W. Baberška: Poprawom rjane. Sam wšak sej wěnčk přičinił njejsym, ale dóstach jón wot nawody procesiona Marka Šustera darjeny. Pola njeho so stajnje wobhonjam, hač je wšo w porjadku. Při tej składnosći je mi wěnčk přityknył.
Kak sće wobchad w 90tych lětach rjadować započeli?
W. Baberška: Po tym zo běch so 1992 z wjesnjanostu stał, započach so lěto na to z někotrymi čłonami sportoweho towarstwa wo porjad starać. To dorěčach sej z tehdyšim kantorom Hubertom Kolu. W běhu lět je so tak wuwiło, zo je jutrońčku Radwor za wobchad zawrjeny, za to poskićamy z třoch směrow parkowanišćo, za kotrež dyrbja wopytowarjo płaćić. Hladajo na to, zo dožiwjamy we wsy tři procesiony, je to najspomóžniše rozrisanje.
Za to maće tójšto pomocnikow.
Nałožki, wašnja a komerc
Póstny čas je skoro nimo a jutry steja před durjemi. Wikowarjo, wočakowacy hižo měsacy dołho rozwuzdźenych kupcow, wyskaja wótřišo hosianna! hač někotryžkuli křižer. Stajnje znowa je křesćanam najwyši swjedźeń – znajmjeńša měł jim to być –, ale tež wěriwym druhich nabožinow a ateistam z přičinu, so tele dny na puć podać a so runja hodam w kole swójbnych nałožkam, wašnjam a komercej wěnować. Štyri zaručene swobodne dny pospochi wšak maš jenož jónu wob lěto! Zatykane awtodróhi su při tym prěni stopjeń njenapjateho mjerzanja. Tež železnica reaguje a poskića wosebity serwis z garantiju nablaku wupředatych potuńšenych jězbnych lisćikow za njedypkowny přichad w přepjelnjenych kupejach.
Jako wuměnkar sej nowe powołanje wuzwolił
Jutře swjeći Marko Grojlich z Bukec sydomdźesaćiny. Hižo dołho bydli wón z mandźelskej w narańšej serbskej cyrkwinej wsy, „kotraž najdale do Serbow widźi“ a kotrejež „wěža radostnje k njebjeskej módrinje hlada kaž zróstna, słónčka wjesoła jědla“ (Jan Radyserb-Wjela). Tam je so 30. měrca 1948 narodźił, tam je wotrostł. A snadź je tale Bukečanska wosebitosć k tomu wjedła, zo Marko Grojlich do wšěch dalin Serbow hlada a nic jeno z wobmjezowanym widom kaž někotryžkuli druhi w Serbach. Znaju jeho tež jako radostneho, słónčka wjesołeho čłowjeka, kiž rady žortuje, kiž pak móže tež chětro wjedrować, hdyž so nad něčim rozhněwa.
Serbskosć wulku rólu hraje
Pod hesłom „Žiwe herbstwo, pomjezne a zetkawanske rumy“ wuradźowaše w Njebjelčanskej „Bjesadźe“ minjenu sobotu wjac hač sto zastupnikow sakskich komunow na regionalnej konferency krajneho zwjazka Sakski domiznoškit wo wuwiću wjesnych rumow. Jan Kral je so z hosćićelom konferency, Njebjelčanskim wjesnjanostu Tomašom Čornakom (CDU), rozmołwjał.
Što bě hłowny zaměr konferency?
T. Čornak: Chcychmy sej wuwědomić, kak měli so wjesne rumy Hornjeje Łužicy, hladajo na tradicije a herbstwo, přichodnje wuwić. Wažne při tym je, stajnje znowa wuzběhować wosebitosć a jónkrótnosć kónčiny.
Bě připad, zo wotmě so konferenca w Njebjelčicach, abo što bě rozsudne ju w serbskej wokolinje wotměć?
T. Čornak: Jedna z jednaćelkow zwjazka přebywaše před pjeć lětami w Njebjelčicach a bě wo gmejnje a wokolinje zahorjena. Tak je swoje zaćišće předsydstwu předstajiła, a zwjazk rozsudźi so konferencu jónu na wsy wotměć. Za wobsah a temu so Njebjelčicy jako serbska gmejna Hornjeje Łužicy derje hodźachu.
Sće móhli tež na serbske wosebitosće w gmejnje a regionje skedźbnić?
Nowe rjadowanje křižerjow wulce wolóža
Wot lětušeho płaći po wšej Němskej změnjeny porjad wo nadróžnym wobchadźe. Nowosć wuskutkuje so bytostnje tež na křižerstwo a za nje trěbny transport koni. Janek Wowčer je so z předsydu a zamołwitym za porjad a wěstotu w zarjadniskim zwjazku Při Klóšterskej wodźe Měrkom Domašku wo nowym postajenju rozmołwjał.
Knježe Domaška, što je nowe?
M. Domaška: Dotal bě po § 30 porjada wo nadróžnym wobchadźe (StVO) nakładnym awtam z dowolenej wahu wjac hač 7,5 tonow kaž tež nakładnym awtam z připowěšakom zakazane njedźelu a swjate dny jězdźić. K tajkim swjatym dnjam słušatej mjez druhim tež ćichi pjatk a jutrowna póndźela. Chcychu-li křižerjo na wonymaj dnjomaj jutrowne konje transportować, trjebachu dotal stajnje wuwzaćnu dowolnosć, kotruž dóstachu bjezpłatnje na krajnoradnym zarjedźe. Nowe je, zo ju wjace njetrjebaja.
Što je zakonjedawar dokładnje změnił?
Tež swojich doma pozbudźeć
Kónčny spurt za wobydlersku iniciatiwu Federalistiskeje unije europskich narodnych mjeńšin (FUEN) Minority SafePack (MSPI) je zahajeny. Hišće jědnaće dnjow je chwile trěbny milion podpismow zezběrać. A dyrbju rjec, zo scyła tak špatnje njewupada.
Za pozitiwne mam, zo je MSPI prěni zadźěwk – w sydom statach EU postajene mnóstwo podpismow docpěć – přewinyła. A w někotrych krajach su samo wjele wjac signumow zezběrali, hač bě trěbnych, w Madźarskej z nimale 405 000 wjac hač 25 króć telko, kaž bě trjeba! A Němska? Hańbuju so, hdyž widźu, zo je tu dotal jenož něhdźe 17 000 ludźi swój podpis za MSPI dało. Předewšěm, dokelž mamy w kraju štyri připóznate narodne mjeńšiny. Ani štwórćinu trěbnych 72 000 podpismow njemóžachmy dotal přinošować. To mnohich zluda. Wšako njeje to tuchwilu ani telko podpismow, kelkož přisłušnikow wšitke štyri narodne mjeńšiny w Němskej dohromady maja. Wězo, kóždy sam za sebje rozsudźi, hač podpisa abo nic. A zawěsće je tež tójšto, kotřiž akciju njepodpěruja. Přiwšěm so prašam: Su wjetšinje w Němskej bydlacym narodne mjeńšiny w Europje wšojedne?
Budu w Čěskej dale wabić
Milenka Rječcyna je so ze zamołwitym za serbske naležnosće Budyskeje regionalneje wotnožki Sakskeho krajneho zarjada za šulu a kubłanje (LaSuB) Bosćijom Handrikom rozmołwjała.
Kajki je tuchwilny staw wuwića Serbskeje rěčneje šule?
B. Handrik: Prjedy hač wo tym rěčimy, ma so definować, što w lěće 2018 a perspektiwisce pod zapřijećom rozumimy, a to z widom na zašłosć. Hač do přewróta wšak mějachmy pod samsnym mjenom skutkowace kubłanišćo w Minakale. Najwažnišo drje je so wo tym dorozumić, kak ma tajka šula po wobsahach a organizatorisce nastajena być.
Wobsteji za to někajki koncept?
B. Handrik: Předležaca wobsahowa koncepcija, wuwita w něhdyšim Sakskim kubłanskim instituće, kotraž je prěnjorjadnje na wučerjow wusměrjena, móhła so na dalše kruhi móžnych wobdźělnikow rozšěrić. Na kóždy pad ma so koncepcija šule pod widom nazhonjenjow a zawěsće měnjatych wobstejnosćow přeco dale wuwiwać. Wo tym smy z wobdźělenymi partnerami w rozmołwje.
