Nic wědomosće, ale serbstwa dla
Maćica Serbska zhladuje lětsa na 175 lět wobstaća. Prawy wokomik to, sej zaso jónu wuznam tohole najstaršeho serbskeho towarstwa wuwědomić a do brošurki „Trać dyrbi Serbstwo“ bywšeho předsydy dr. Měrćina Völkela pohladać. Jako bě 18. apryla 1847 štyriatřiceći mužow Maćicu Serbsku jako štwórte tajke zhromadźenstwo po słowjanskim přikładźe załožiło, bě prěnjotny zaměr jasny: spisać a wudawać serbske knihi. To su činili, a hišće wjele wjace – poměrnje tunje Maćične knižki z ludowej literaturu za dorosćenych a dźěći wudawali, z Maćičnym časopisom zakład za serbsku wědomosć załožili a zdobom prěni jednotny serbski Maćičny prawopis zawjedli. Nimo toho su z Maćičnej peticiju wo runoprawosć serbšćiny w sakskich šulach wojowali a tak Serbam politiski hłós dali, Serbski dom natwarili, sej z tamnymi – zwjetša – słowjanskimi wědomostnymi towarstwami – spisy wuměnjeli, wuměłstwo a knihi zběrali atd.
Stare filmy wo Serbach na DVD
Wjace hač 20 lět zwičnja priwatne předewzaće Icestorm Media z Berlina komercielnje filmowe namrěwstwo DEFA, wot lěta 2019 su w rjedźe „NDR w originalnych nahrawanjach“ mjeztym 36 DVDjow wo wšelakich temach wudali. Nětko chcedźa tam DVD z historiskimi filmami wo Serbach wudać. Cordula Ratajczakowa je so z Axelom Poike z Icestorm Media rozmołwjała.
Kak sće ideju zrodźili, filmy wo serbskim žiwjenju wudać?
A. Poike: Zasadnje je ideja rjadu, filmowe materialije z NDRskeho časa – tež, hdyž su wotpowědnje politisce barbjene, dźensa snano hižo politisce njekorektne a duchej časa njewotpowěduja – wobchować a zdobom zjawnosći spřistupnić. Při tym pytamy přeco něšto wosebite. Ze zapada pochadźacy kolega je w archiwje na přinoški wo Serbach storčił, to jeho fascinowaše, dokelž njeje dotal ničo wo Serbach wědźał. Tuž myslachmy sej, zo je to snano dobra ideja, serbsku tematiku do rjadu přewzać, wšak je to na kóždy pad něšto wosebite. Wězo smy jako priwatne předewzaće na to pokazane, zo kupcy tež zajim na wudaćach maja. Tuž nadźijamy so, zo so nam to tež z DVD wo Serbach poradźi.
„Serbšćina by sensacija była“
Spěwarka delnjołužiskeho jazzoweho duwa LeDazzo, Choćebužanka Lena Hauptmann, bu za wubědźowanje „Women in Jazz – Next Generation“ nominowana. Bosćan Nawka je so z młodej hudźbnicu rozmołwjał.
Knjeni Hauptmann, što Wam nominacija woznamjenja?
L. Hauptmann: „Women in Jazz“ słuša k najwuznamnišim festiwalam žanra w srjedźnej Němskej, na kotrymž so prawidłownje mjezynarodne wuměłče, kaž na přikład Silje Nergaard, Julia Hülsmann a Judith Hill, w Halle nad Solawu prezentuja. Šansa, z tajkimi koryfejemi na samsnym jewišću stać móc, je wulke wuznamjenjenje! Nažel je podźěl žonow w jazzu runje tak kaž w tamnych hudźbnych žanrach přeco hišće dosć małki, předewšěm w tak mjenowanych wodźacych pozicijach. Často so publikum dźiwa, wuhlada-li mojedla bubnarku na jewišću. Samo na Lipšćanskej wysokej šuli Felix Mendelssohn Bartholdy, hdźež tuchwilu jazzowy a popowy spěw studuju, su žony we wěstych instrumentalnych předmjetach skerje wuwzaće. Festiwal chce na tym něšto změnić, štož podpěruju.
Wšitke mjezy wotstronjene
Wójna Ruskeje přećiwo Ukrainje je naš dotalny swět dospołnje na hłowu stajiła a takrjec wšitke mjezy wotstroniła. Wurazy kaž „třeća swětowa wójna“, „atomowa wójna“ abo „zničenje Europy“ zdachu so być wutupjene. Hižo nas namołwjeja, zo njesměmy so na tutón wokabular zwučić. Zwučili pak smy so mjeztym na wobrazy roztřělanych ukrainskich městow kaž Mariupol abo Charkiw – před měsacami hišće dospołnje njepředstajomny to scenarij.
Runje tak njepředstajomne je, štož so na politiskim polu wothrawa. Wodźacy zastupnicy Zelenych – kiž běchu něhdy z měroweho hibanja wušli – žadaja sej za Ukrainu „brónje, brónje a hišće raz brónje“. Štóž tomu nablaku njepřihłosuje, steji spěšnje jako mjechkowc a bojazliwc w róžku, kaž zwjazkowy kancler Olaf Scholz. Tón nochce na Třećej swětowej wójnje prosće wina być. A nichtó wo tym njerěči, kak chcedźa ukrainscy wojacy jim dospołnje njeznatu němsku wojersku techniku kaž tank Gepard posłužować.
Intensiwnje diskutowali
Tuchwilu dźěłaja intensiwnje na Leaderowej strategiji regiona kónčiny Hornjołužiska hola a haty. Zawčerawšim je so rozsudny gremij w Njeswačidle zetkał a wuradźował. Bianka Šeferowa je so wo zarjadowanju z Andréjom S. Köhlerom z regionalneho managementa ze sydłom w Rakecach rozmołwjała.
Što bě ćežišćo wuradźowanjow rozsudźaceho gremija?
André S. Köhler: Hižo loni w septembrje zahajichmy wobdźělenje wobydlerjow kónčiny Hornjołužiska hola a haty. Ludźo dyrbjachu swoje ideje zapodać, za kotrež měli so spěchowanske srědki Leaderoweho programa zasadźić. Na dźěłarničkomaj w Radworju a Chrósćicach, na onlinowej sćěnowinje a z kartkami, kotrež su nam ludźo připósłali, je wjele namjetow dóšło. Na tymle zakładźe je Zhorjelski planowanski běrow Richter+Kaup akciski plan zdźěłał a zawčerawšim w Njeswačidle prěni raz čłonam rozsudźaceho gremija předstajił.
Kak su čłonojo reagowali?
Chcedźa jubilej dwójce woswjećić
Na hłownu zhromadźiznu přeprošuje Maćica Serbska přichodnu sobotu do Budyskeho Serbskeho muzeja. Cordula Ratajczakowa je so z předsydku dr. Anju Pohončowej rozmołwjała.
Planujeće něšto wosebiteho za hłownu zhromadźiznu hladajo na lětuši jubilej?
A. Pohončowa: Jako předsydstwo chcemy na dwoje wašnje 175. róčnicu załoženja Maćicy Serbskeje woswjećić: na jednej stronje za sobustawow w zwisku z hłownej zhromadźiznu, na druhej stronje za zjawnosć z konferencu w nazymje. Započnjemy lětušu hłownu zhromadźiznu hodźinku pozdźišo hač hewak, za to pak přizamknje so swjatočnosć w hosćencu. Smy prosyli dotalnych a amtěrowacych předsydow towarstwa wo krótku narěč. Za wuměłske wobrubjenje smy so rozhladowali w našim towarstwje. Tak budźe čłon předsydstwa Alexander Pólk na klawěrje knjeni Hilžu Zyndźinu ze Smochćic přewodźeć.
Hinak hač hewak njesteji žadyn přednošk na programje – čehodla?
Tajku deponiju nichtón nochce
Zwěsćenje wěsteho stejnišća za skónčne składowanje radioaktiwnych wotpadkow ludźi w Hornjej Łužicy zaběra. Wočakuje jich po wudobywanju brunicy, ze zničenjom krajiny a wot politiki postajenym kóncu fosilneje doby na dobro klimy, ze zaměstnjenjom tajkeho składa hłuboko we łužiskim zornowcu dalši dóńt? Na prašenje tuchwilu zasadnje z „haj“ abo z „ně“ wotmołwić njemóžemy. A tež Zwjazkowa towaršnosć za kónčne składowanje (BGE) na to dźensa hišće žaneje wotmołwy nima. Wšako přepytowanje definowanych 90 dźělnych kónčin dawno wotzamknjene njeje.
Za wulki dźěl serbskeho sydlenskeho ruma w Budyskim wokrjesu to žana změrowaca powěsć njeje. Ale profylaktisce so – Domowina a komuny – ze zhromadnym stejišćom přećiwo tudyšemu tajkemu składej za cyłu Němsku wobarać, kaž je to wuběrk za změnu strukturow, hospodarstwo a infrastrukturu njedawno poručił, wokomiknje wuspěch njelubi. Tajki protest móže so jenož na politiskich zamołwitych měrić. Nic pak na fachowcow, kotřiž namjet zdźěłaja, wo kotrymž skónčnje zwjazkowy sejm rozsudźi.
Spytaja serbski poskitk zaručić
19. němsko-serbske nalětnje wiki přirody wabja zajutřišim, sobotu, na areal zarjadnistwa Biosferoweho rezerwata UNESCO Hornjołužiska hola a haty w Stróži pola Hućiny. Ze zamołwitej zarjadnistwa za zjawnostne dźěło Christinu Schmidt je Axel Arlt porěčał.
Knjeni Schmidt, hosći zaso tradicionalne wiki bjez wobmjezowanjow wočakuja?
Ch. Schmidt: Tomu tak je. Žane předpisy hygieny korony dla nas hižo njewobmjezuja. Nadźijamy so tuž wulkeje ličby wopytowarjow.
Kelko předawanišćow budźe?
Ch. Schmidt: Z 81 poskićerjemi su naše móžnosće dospołnje wučerpane. Hodźi so k zazběhej do małozahrodkoweje sezony, zo zahrodnistwa symješka a rostliny starych a nowych družin sadu, zeleniny abo zelow poskićeja. Regionalni producenća su ze žiwidłami, rjemjeslniskimi wudźěłkami a mnoho dalšim zastupjeni.
Što scyła su kriterije za wobdźělenje?
Ch. Schmidt: Štóž sam produkuje, je rjemjeslnik abo z biowudźěłkami wikuje, spjelni wuměnjenja za wobdźělenje. Smy lětsa wospjet wjace přizjewjenjow měli, hač předawanišćow je.
Z bjeznadźijnosće do radosće
Znowa dožiwjamy wosebite jutry. Dwě lěće drje žanu „prawu“ jutrowničku njemějachmy – korony dla. Před lětomaj dyrbjachmy samo cyle bjez nam lubych zwučenosćow wuńć a loni smědźachmy wobrjady jenož dźělnje přewjesć.
Lětsa je znowa wšitko hinak a wěsta bjeznadźijnosć, kotraž bě spočatk lěta nastupajo křižerske procesiony, pěstowanje nałožkow po wšej Łužicy a pohosćenje turistow hišće začuwać, přeměni so do wulkeje radosće – znajmjeńša zdźěla. Sprěnja, dokelž smědźa křižerjo jutrowne poselstwo po starodawnym wašnju wozjewjeć. Zdruha, přetož smědźa so w susodnej wosadźe zaso pohosćić dać a tež nyšpory wopytać. A střeća, dokelž smědźa w Hornjej, srjedźnej a Delnjej Łužicy turistikarjo k jutram kaž zwučene zaso hosći witać. Nětko začuwaja mnozy rozmach, nowu energiju a nowe žiwjenje, cyle w zmysle jutrow.
Dźěći smědźa zaso dźěći być
„Dyrdomdejstwa Pumpota“ rěka baletna bajka, kotraž swoju premjeru před 55. lětami dožiwi. Serbski ludowy ansambl chce rejwanski kruch za cyłu swójbu nětko w nowym šaće prezentować, a to na dwěmaj předstajenjomaj jutrownu póndźelu w Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle. Cordula Ratajczakowa je so z baletnej mišterku Miju Facchinelli wo nowoinscenaciji rozmołwjała.
Kak sće ideju za „Pumpot“ zrodźili?
M. Facchinelli: Rejwanski kruch je dołho ležał a dźěći, kotrež su jón dožiwili, su mjeztym dorostli. Tuž sym so prašała, čehodla jón prosće hišće raz nowej generaciji njepředstajimy? Sym wšitkim z mysličku na čuwy šła, doniž njejsym kolegow přeswědčiła. Spočatk 2000tych lět sym hišće sama sobu rejwała w tehdyšej inscenaciji – kubołćika, kotryž ma wažnu rólu w stawiznje –, a mi so hudźba kaž tež cyła stawiznička jara lubještej. Wosebje rjenje tehdy bě, kak su dźěći na předstajenjach sobu činili.
Što je wužadanje dźensa?
