Radworske hrajkanišćo je jara woblubowane – mjez dźěćimi a staršimi

Jónu wotkryte, ma hrajkanišćo za dźěćo runjewon dźiwotwornu přićahliwosć, wšako je to rum, w kotrymž móže wone tež woprawdźe „cyle dźěćo“ być. Hač na čumpjelach abo na suwadle, na krosnowanskich naprawach abo sej w pěsku hrajkajo: Za dźěćo je hrajkanišćo městno dožiwjenja a dyrdomdeja. So dźiwje hibać a z ćěłom eksperimentować, swoje mocy měrić, swoju wušiknosć wuspytać, swoju fantaziju na nowe šćežki pósłać – to, a hišće wjele wjace, je tu móžne. To najrjeńše při tym: Staršej njeswaritaj, womazaš-li sej swoje drasty. Nimo toho pak ma hrajkanišćo tež wažnu socialnu funkciju – wšako hrajka so najlěpje w inspirěrowacej towaršnosći. Nic pak wuwzaćnje za dźěći – tež za staršich je wone městno zetkawanja a zhromadnosće.

Wosom wjeskow, pjeć hrajkanišćow – tajka je situacija w Bóšičanskej gmejnje. Milenka Rječcyna je so z wjesnjanostu Stanijom Ryćerjom (rjemjesło Bóšicy) rozmołwjała.

Čehodla je so gmejna wo to prócowała, hrajkanišća twarić?

S. Ryćer: Nimamy w našich wsach hewak hižo wjele, štož móhli swójby wužiwać. Na přikład pobrachuja nam małe wjesne předawanišća. Z hrajkanišćemi pak je powabk, zo młode swójby do našich wsow ćahnu.

W kotrych wsach hrajkanišćo maće a štó so wo nje stara?

S. Ryćer: We Wětrowje-sydlišćo hrajkanišćo mějachu. Te pak běše dodźeržane. Tuž smy nowe nastajili. Podobnje bě to w Jaseńcy. Dalše mamy w Nowej Jaseńcy, w Nowym Łusču a starym Wětrowje. Sym přewšo wjesoły, zo so přewažnje wobydlerjo wo hrajkanišća staraja. Wosebje aktiwni su młodźi starši w Jaseńcy.

Hdźe je gmejna hrajkanišća twariła? Na kotre wašnje su wone financowane?

W mnohich gmejnach Hornjeje Łužicy mamy rjane a přirodźe bliske hrajkanišća. Cyle wosebite hrajkanišćo w Budestecach njeje mnohim swójbam nažel jako wulětnišćo znate, byrnjež runje w nazymje tamniša wokolina za pućowanja woblubowana była. Přirodźe bliske hrajkanišćo leži njedaloko ewangelskeje cyrkwje a je z płotom wobdate. Wosebje małe dźěći móža na hórce, na tam kruće zatwarjenych zdónkach, balansować a so na druhe wašnje wucychnować. Tež počasy móža dźěći tu derje dožiwjeć, wšako je hrajkanišćo z rostlinami wosadźene, kotrež su jim přiměrjene. Samo při hubjenym wjedrje so wopyt na tutym hrajkanišću wudani, dokelž je wjetšina tam nastajenych nastrojow tež při mokrym wjedrje atraktiwna.

Našu maćeršćinu sej často přemało wažimy. Rěčimy njerodnu serbšćinu z němskimi požčonkami abo mjezsobu němcujemy. Mamy pak na druhej stronje tójšto noworěčnikow a wuknjacych, kotřiž so ze zahoritosću a wutrajnosću prócuja serbować. Tule­ podawamy pokiwy Katalanow - mjeńšinoweho luda w Španiskej, Južnej Francoskej a Sardiniskej, hdźež dwurěčnosć derje funguje. Město „katalanšćina“ steji „serbšćina“, město „španišćina“ pak „něm­čina“.

1. Rěč serbsce při kóždej składnosći, wosebje ze swójbu a přećelemi. Spytaj rěčeć serbsce z ludźimi, kotřiž rozumja serbsce, byrnjež zwučena/y był, z nimi němsce powědać.

2. Budź zdwórliwa/y k tym, kotřiž rěča hinašu rěč, ale wobstawaj na tym, zo wopokazuja woni samsny respekt twojej rěči napřećo.

3. Rěč serbsce ze wšěmi: na hasy, telefonujo, na dźěle a druhdźe. Jelizo će druha wosoba rozumi, wostań při serbšćinje, byrnjež dóstał/a němsku wotmołwu.

4. Pozbudźuj swojich swójbnych, kotřiž serbšćinu hač dotal dospołnje njerozumja – rěč pomału a wujasnjuj trěbne wopřijeća.