Thietmar Mjezyborski běše powědar, biskop a basnik. Wón bě swědk swojeho časa a je dźensnišim a přichodnym generacijam zawostajił žiwy wobraz 11. lětstotka.
Štóž je 1000. róčnicu wobstaća města Budyšina před 20 lětami sobu dožiwił, tomu měło mjeno Thietmar Mjezyborski (Merseburgski) woprawdźite zapřijeće być. Přetož měšćanski jubilej korjeni w jeho chronice. Mjeno Budyšin bu w lěće 1002 prěni króć naspomnjene. Budyski archiwowy zwjazk měješe tónle podawk za hódny, na swjedźeń před lětdźesatkomaj zhladować a nowe slědźenja wo Thietmarje předstajić.
W poslednim lěćnym prózdninskim tydźenju přeprosychmy sebi knjeni Móniku
Ošikowu z Budyskeho Serbskeho muzeja do Ralbičan horta. Zhromadnje ze swojej pomocnicu přiwjeze knjeni Ošikowa tójšto zajimaweho materiala z něhdyšeho
časa k wobhladanju a wuspytanju sobu. Z pomocu šudrawy, płokanskeho róšta a tołkača płokachmy drastu, runja našim wowkam w prjedawšich časach. Spěšnje dźěći spóznachu, kaž ćežke tehdom dźěło bě. Jako „wotpinanje" dujachu dźěći na kóncu mydliznowe pucherje, kotrež po cyłym hrajkanišću rejowachu. Tekst a fota: Jadwiga Nukowa
Dźěći dwurěčneje pěstowarnje z Pančic-Kukowa smědźa so nad nowymi dźělemi katolskeje narodneje drasty wjeselić. Tute je jim šwalča Petra Kupcyna
z Worklec (naprawo) přepodała. Nawodnica pěstowarnje Petra Bačcyna (srjedźa) kaž tež kubłarka Tereza Wajdlichec stej tohorunja zbožownej, wšako je nětko drasta za kwasny ćah zaso dospołna. Nowe wuhotowanje běše trěbne, dokelž běchu wěste dźěle dodźeržane abo prosće přemałe. Dźak słuša Załožbje za serbski lud, kotraž je naprawu spěchowała. Tekst a foto: Maik Brězan
Hurra, wołachu dźěći čerwjeneje skupiny Radworskeje katolskeje pěsto-
warnje „Alojs Andricki“ njedawno
w prózdninach, jako rěkaše, zo pućuja do Chelna. Po zhromadnej snědani so spěšnje zdrasćichu a podachu so pěši na puć. Ale
što dźěći w Chelnje wšitko wočakuje, to kubłarki hišće njepřeradźichu. Daloki puć wšitcy derje zmištrowachu. Jako po wsy
nóžkowachu, wuhladachu hižo wotdaloka Aniku. Na tutym dnju chce Anika mjenujcy skupinje pokazać, hdźe wona bydli. Jako prěnje předstaji dźěćom swojej dwě wowcy. Anika rozkładźe, zo jedna so wo wosebitu družinu kiž mjenuja so „kamerun-wowcy“. Skupina chce wědźeć, hač matej tež mjeno
a zhoni, zo rěkatej Lise-Lotte a Artur.
Nětko měješe Anika hišće wosebitu překwapjenku. Jeje psyca Sansa je mjenujcy pjeć młodźatow porodźiła. Jako dźěći w zahrodźe małke psyčki wuhladachu, běše wjeselo jara wulke. Hnydom so woni z nimi hrajkachu. Na pućowanskim dnju běše nimo toho jara horco a tak měješe Anika słódne napoje
přihotowane. Dźěći mějachu w zahrodźe tójšto móžnosćow so zabawjeć. Tak jěchachu
na drjewjanym konju abo hrajkachu sej
Kotre
zestajane
słowo
so tu pyta?
rjadownja
1a
Foto: SN/Hanka ŠěnecSerbska zakładna šula „Jurij Chěžka“ ChrósćicyWot
dypka
k dypkej
rjadownja 1b
z rjadowniskej
wučerku
Simone Engler
z rjadowniskej wučerku Mariju Ćěslinejz rjadowniskej wučerku Sabine Salowsky (naprawo)
a Regine Krahl (nalěwo)
rjadownja
1a
rjadownja 1c
z rjadowniskej
wučerku
Verena Lehmann
Myslička Wězo wjeselu so
nad wašimi wobrazami
wo šulskim zastupje. Přichodne tydźenje chcu
je tule wozjewić. Kak sće šulski zastup woswjećili? Waš Dźěćiznak.
Nowych datowych postajenjow dla
starši často rozsudźeja mjena swojich dźěći njewozjewić. Prosymy tuž našich čitarjow wo zrozumjenje.
Kulowska
Krabatowa zakładna šula
Štó abo što so tu chowa? Zwjazaj dypki w prawym rjedźe a wuslědź je.„Narodna drasta hordosć a předsudk (Prevzetnost in pristranost narodne noše )“ je titul wustajeńcy Wuměłskeje galerije Maribor w Słowjenskej, kotraž bu tam 26. awgusta wotewrjena.
Wustajeńca pokazuje nimo serbskeje tež słowjensku a dansku narodnu drastu w fotach, rysowankach a mólbach. Etnografisko-dokumentariski dźěl wobohaćeja načasni wuměłcy – słowjenska molerka Tina Dobrajc, danska fotografka Trine Søndergaard a němski fotograf Eric Schütt. Hdyž posłužatej wuměłči z mólbami a fotami prowokantny element přehladki, wěnuje so wuměłc z fotami serbskich žonow, kotrež tradicionelnje wšědnje w narodnej drasće chodźa, bóle tomu měrnemu elementej. „Wšitcy třo wustajeńcu z aktualnymi prašenjemi, swojej naležnosću a refleksijemi wudospołnjeja a skića zdobom napjate wuměłske dožiwjenje.“
Wot lěta 2013 skutkowaše Birgit Weber jako přirjadnica Budyskeho krajneho rady, w juliju je so wona dobrowólnje ze zastojnstwom rozžohnowała. W jeje zamołwitosći njejstej so jenož najwjetši šěrokopasmowy projekt cyłeje Němskeje a wobnowjenje Hórnikečanskeje Energijoweje fabriki zwoprawdźiłoj, ale wona bě tež zamołwita za Němsko-Serbske ludowe dźiwadło a Budyski Serbski muzej. Ze Sewjerorynsko-Westfalskeje pochadźaca studowana twarska inženjerka poda so 1995 do Sakskeje, 2006 do Łužicy a bydli dźensa z mandźelskim we Wuježku. Tam je so Cordula Ratajczakowa ze 56lětnej rozmołwjała.
Požadanje města Lipska za olympiadu, wulka woda, wutwar šěrokopasmoweje techniki, přetwar Energijoweje fabriki, iniciěrowanje Wuměłstwoweho busa – sće chětro wobšěrnje nastajena.
W serbskej literaturje chowaja so mnohe drohoćinki, na kotrež znowa skedźbnić je trjeba, zo njebychu so pozabyli. Wotpowědne impulsy chce awtorka serbskim čitarjam a čitarkam z nowym rjadom „Znowa čitała“ dawać.
Dźeržu mału módrošěru knižku w rukomaj. Strony hižo wupaduja. W lěće 1937, před 85 lětami, je wona jako 31. čisło Knihownje Dom a swět wušła. Pod titulom „Po serbskich pućach“ wopisuje Měrćin Nowak-Njechorński (1900−1990) swoje impresije wo pućowanjach po Serbach. Nimale wšě běchu prěni raz w Serbskich Nowinach wotćišćane. Hač drje je knižka hišće antikwarisce na předań? Skerje nic. Nacionalsocialisća ju sćazachu. Ke mni je so dóstała přez přichodnu mać, kotraž je w třicetych lětach w dobrej serbskej swójbje w Trjebjeńcy wotrostła.
W lěće 2000 je Dietrich Šołta w Ludowym nakładnistwje Domowina „Wubrane spisy“ Měrćina Nowaka składnostnje jeho 100. narodnin wudał. A w prěnim zwjazku su tute a dalše pućowanske wobrazy wozjewjene. Nastali su mjez 1928 a 1959, jenož posledni wobrazk, wo awtorowej paradiz-zahrodce, hakle w lěće 1989, krótko do jeho smjerće. Je hódno so do nich zanurić. Wjele so mi na nich lubi.
W Serbach derje znata wosobina je farar, rěčewědnik, nowinar a narodowc Bogumił Šwjela (1873–1948). Wo nim su wjele pisali, a wón sam je mnohe knihi wudał. Najwuznamniši bě wědomostny spis wo ležownostnych mjenach Choćebuskeho wokrjesa, kotryž bu hakle w lěće 1959 ćišćany. Wobšěrny žiwjenjopis wo Bogumile Šwjeli dotal njepředleži. Lětsa pak su pod titlom „Aus dem Alltag eines wendischen Pfarrers“ dotal njewozjewjene dźeniki Šwjele jako 70. zwjazk Serbskeho instituta w Ludowym nakładnistwje Domowiny wušli. Wědomostnica dr. Annett Brězanec je jara wobšěrny nadawk wudawaćelki a přełožowarki do němčiny přewzała a z jara chwalobnym wukonom zdokonjała. Čitar dóstawa takle dohlad do myslenja a swójbnych poměrow Šwjele.
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Inspirowany wot njedawneje jězby po swěće interkulturelneje jědźe a deprimowany wot połoženja wonkowneho swěta, wućekny sej prof. Wink do swojeje biblioteki. Hačrunjež su knihi dźeń a njetrjebawše, preferowaše wón jich połnozwučne a zdobywace sady přeco hišće porno bjezposrědnjemu cokorowemu wopojenju online-komunikacije. Chcyše chwilu pola Dickensa a Prousta, Homera a Lady Murasaki wotpočnyć, zo by jich wuznam do dna wužił, nowy wotkrył a snano wo rjeńšich městnach a časach sonił.