Dožiwjene přežiwjenje – Dopomnjenki na kónc wójny a spočatk ...
Wotstawk k podawkam, kotrež jako młody dožiwiš, drje je z kóždym lětom wjetši, z pomjatka pak so ći wone njepominu. Runje k róčnicam, kaž tuchwilu k mjeztym sydomdźesatej róčnicy kónca Druheje swětoweje wójny, nawróćeja so tež dopomnjenki na wony struchły čas a na nowozapočatk po wójnje.
Serbstwo čile z rowa stawa
Do ródneho Radworja z „kočim zbožom“ hižo třeći dźeń po wójnje došedši sym jeho wonkowny raz – Bohu a pólskemu zasahej budź dźak – njenašoł hinašeho napohlada hač toho před měsacomaj, jako běch dyrbjał do „wójny“ ćahnyć.
Ze swojim powołanskim žiwjenjom jara spokojom
Na wopyće pola klankodźiwadźelnika Měrćina Krawca w Budyšinje
To je zbožowny wokomik, widźiš-li wjesołe dźěći z błyšćatymaj wočomaj, spěwace, reagowace na wšitko, štož w rjanych słowach słyša a w jednanjach na klankodźiwadłowym jewišću widźa. 79lětny Budyšan Měrćin Krawc je runje tak zbožowny. Wón je hromadźe z dźěćimi často tajke wokomiki dožiwił a hdys a hdys hišće dožiwja. Serbski klankodźiwadźelnik z ćěłom a dušu radostne dožiwjenja pjeracham a z nimi hromadźe tež staršim wobradźa, hdyž z klankami hraje a młody publikum samo do jednanja zapřijima.
Takle bě to zaso 4. julija na wjesnym swjedźenju w Sernjanach, jako předstaji Měrćin Krawc swój program klankodźiwadźelniskeje dźěłarnički z mjeztym po cyłej Łužicy a zwonka njeje znatej figuru Witkom. „To bě za mnje znowa wulkotnje dožiwić, kak rady pěstowarske a šulske dźěći delnjeho schodźenka pěseń „Witka“ sobu spěwaja a so z nim nutřkownje zwjazane čuja. Spěw je Jandytar Hajnk w nadawku Rěčneho centruma WITAJ spisał a skomponował“, powěda mi wuměłc w swojim Budyskim bydlenju.
Bohaty a přewidny hudźbny skład
Zapis twórbow Budyskeho komponista Detlefa Kobjele
Poprawom maja Serbja jako mały lud na polu hudźby wulkotne twórby. Komponisća zašłosće kaž Korla Awgust Kocor, Jurij Pilk, Bjarnat Krawc a dalši zawostajichu wuznamne kruchi, kotrež interpreća hišće dźensa rady hraja. Tež hudźbutwórcy nowšeho časa – mjez nimi hižo zemrěći Jurij Winar, Jan Pawoł Nagel, Jan Bulank, Alfons Janca, Beno Njekela a Helmut Fryča – njejsu ze swojimi kompozicijemi jeno zjawnosć w serbskej Łužicy wobohaćili, ale tež za jeje mjezami. Tole płaći wězo tež za našočasnych žiwych komponistow, tak za Detlefa Kobjelu, Ulricha Pogodu, Jura Mětška, Jana Cyža a dalšich. Problem pak je stajnje zaso tón, zo nimaš w knižce wozjewjene zapiski jich twórbow. Tak by sej hnydom móhł přehlad stworić wo jich kompozicijach, zo hodźeli za najwšelakoriše programy orchestrow, hudźbnych skupin a chórow wužiwać.
Njepřestajnje sej noticy do knižkow zapisował
Myto Ćišinskeho serbskemu žurnalistej a publicistej
Manfred Laduš je znaty serbski žurnalist a publicist, wobohaćacy ze swojim publikowanjom serbske pismowstwo na polu kultury a stawiznow. Kuratorij za Myto Ćišinskeho je so tuž rozsudźił, jemu lětuše wysoke wuznamjenjenje spožčić. Jutře jemu myto w Pančicach-Kukowje přepodadźa. Alfons Wićaz je so z lawreatom do toho rozmołwjał.
Kak sće powěsć, zo spožča Wam Myto Ćišinskeho 2015, přijał?
M. Laduš: Njejsym to wočakował, a njezhonich tež ničo, zo maja to předwidźane. Předsyda rady Załožby za serbski lud Jan Budar je mje po posedźenju kuratorija zazwonił a mi rozsud gremija zdźělił. Zdobom so wopraša, hač myto přiwozmu. Sym so wězo jara zwjeselił. Dwaj dnjej po tym dyrbjach bohužel do chorownje. A tam mi samo někotři lěkarjo a chorobne sotry gratulowachu, dokelž běchu wo tym w nowinach čitali.
Što Wam tele myto scyła woznamjenja?
Wysoka kultura formulowanja
Wo nowej dwurěčnej zběrce basnjow Kita Lorenca
„Der zweiseitige Beitrag – Wěsty dwustronski přinošk“ je titul nowostki Kita Lorenca. Podtitul přeradźa, zo jedna so wo prozu: „Prosastücke – Pěše rěče“. Žro tworja dźěła, kotrež běchu w zašłymaj lětdźesatkomaj pak basniskim zběrkam přidate, pak rozbrojene ćišćane abo dotal njewozjewjene. Přeco, hdyž nam najwuznamniši serbski basnik našich dnjow nowu knihu wobradźa, je to dwu- a wjacestronska wěc zhladowanja: basnik jako basnik, basnik jako awtor prozy, kotraž je žiwa z basniskeho pjera, a basnik jako filozofowacy, dodnjacy prašenja našeho powšitkowneho a swojorazneho serbskeho byća ... a wjele wjace. Na něhdźe 270 stronach zezběrane su přinoški Kita Lorenca w němskej a serbskej rěči: něhdźe połsta serbskich, něhdźe dwójce telko němskich. Spisał bě je přewažnje w minjenymaj lětdźesatkomaj, wozjewi je tu a tam, ženje nic w zjatej ediciji.
Alfabet serbskeho swěta – Mjenje by wjac było
K Alfonsa Frenclowej nowostce „Mój serbski słownik“
Přemyslujo, kotry serbski słownik je tučasnje najbóle wužiwany, tukam na online-wariantu boehmak.de. Ćišćane wudaće słownika z polcy sćahnyć, hdyž za prawym wurazom pytaš, to drje lědma hišće něchtó čini.
Nowostka Alfonsa Frencla „Mój serbski słownik“ nawjazuje na seriju wěcnych knihow woblubowaneho awtora w Ludowym nakładnistwje Domowina. Tež hdyž je Alfons Frencl w Serbach znaty, by krótkobiografija do wobalkoweho teksta słušała. 1996 rodźeny Róžeńčan a nětko wučer na wuměnku bě wjele lět redaktor Serbskeje protyki (wot 1979) a je nošer Myta Ćišinskeho (1999).
Wšudźebył a wšitkoznawc Frencl je hižo w swojimaj knihomaj „Serbske puće do swěta“ (LND 1996) a „Za hunami mjeza“ (LND 2012) dopokazał, zo z wotewrjenymaj wočomaj po domiznje a swěće pućuje, zajimawostki zběra a sej zapisuje. Nětko wěnuje so wosebje rěči, pyta za pochadom słowow a pleće zajimawe fakty kołowokoło nich do informatiwneho teksta. Tak stwori swój serbski słownik.
Dypk smjetany na torće onomastiki
Atlas delnjoserbskich mjenow Waltera Wenzela w LND wušoł
Mjenowědnik a slawist Walter Wenzel z Lipska slědźi hižo wot 1960tych lět na polu serbskich wosobowych mjenow we Łužicy. Jeho slědźerske dźěło bazuje zwjetša na njeličomnych zapiskach z dokumentow 14. do 18. lětstotka. Tule je nahromadźił a přeslědźił telko mjenoweho materiala kaž nichtó druhi do njeho. W třoch zwjazkach dźěła „Studien zu sorbischen Personennamen“ předźěła wón 45 000 historiskich mjenowych podłožkow (Belege). Namakane mjena analyzowaše nastupajo morfologiju, fonetiku, leksikaliske korjenje a woznam.
Wopory z přeswědčenja?
Rubježne přiswojenje słowjanskich kónčin přez Frankow; namócne přeněmčenje a pokřesćanšćenje; zakaz rěče na sudnistwje w pózdnim srjedźowěku; potłóčowanje přez Prusku a pozdźišo přez Němske kejžorstwo; nacistiske pospyty wutupjenja; znjewužiwanje přez socialistow; nadpady prawicarjow; skóncowanje wsow přez brunicu a tak dale.
Kak jara je wšo to z přičinu našeho nětčišeho połoženja a kak jara běchu naši prjedownicy woprawdźe potłóčowani – tak rady so tež dźensa hišće sami jako wopory widźimy a zas a zaso so jako tajcy zjawnje pokazujemy. Na poměrnje aktualnymaj přikładomaj to derje spóznawaš. Wězo su přichodne wotrězki chětro zjednorjene, měli pak přiwšěm problematiku zwobraznić.
Delany ćěkaja
– Wulfej Kirstenej wěnowane –
Groty ze sćežorow fiča
Hdyž nawjes docpějemoj
Z dwora mjez putkami
Zakikeri psyk wujědźe
Na wulizane awto
Syknjemoj přez wrota
Procesion běłych křižow
Na fararjec ladku so zyboli
Wumóžnik ze železa laty
Kaza kónc wotwidźeć
Po wotsykanej łuce
Twochnywši miłosćiwej
Wusypamoj brěmjo
Z kaolinom njech nas
Přelutuje pjenježna waka
Z wodu ze sprudleška
Wumlějemoj kyrk a stawy
Kaž něhdy na koniku
Wučumpamoj błudy
Po dźěratych šćežkach dom
(Z noweje serbskeje zběrki basnjow a krótkeje prozy awtora, kotraž ma klětu wuńć. Baseń je němsce wušła w zběrce „Fest in der Landschaft – Gedichte für Wulf Kirsten“, edition Azur, Drježdźany 2014.)
