Z energiju, lubosću a zapalom rejowali
Serbska rejowanska skupina Smjerdźaca w Chrósćicach swoje 60lětne wobstaće woswjećiła
Hižo 60 lět Serbska rejowanska skupina Smjerdźaca wobsteji. Šěsć lětdźesatkow potajkim so rejowarjo a rejowarki mjeztym wjacorych generacijow kóždu sobotu w kulturnym domje „Lipa“ w Smjerdźacej zetkawaja a pilnje trenuja. A runje telko lět wobkružeja swět, zo njebychu jenož w domiznje přihladowarjam zarejowali, ale tež w dalokim swěće přihladowarjam wóčka zakuzłali. Hač do Chiny, Indiskeje, USA, Portugalskeje a do wjele dalšich krajow běchu sej dojěli abo dolećeli, žadyn puć jim předaloki njebě. Nic jenož na wustupach, ale tež na kóždym treningu skupina přeco z wjace hač 100 procentami rejuje. Tutu energiju, lubosć kaž tež zapal za rejowanje je kóždy přitomny 2. nowembra 2024 w Chróšćanskej „Jednoće“ dožiwił. Tam mjenujcy běchu wšitcy – tež něhdyši rejowarjo a rejowarki a stari a młodźi hosćo – přeprošeni, zhromadnje ze Serbskej rejowanskej skupinu Smjerdźaca jeje 60lětne wobstaće woswjećić.
„Realita w iluzoriskim swěće“
Mysle k aktualnej wosebitej wustajeńcy z twórbami Andrzeja Sharana w Budyskim Serbskim muzeju
Andrzej Sharan
Sydń so
chceš kofej
sy sprócny
daloko a dołho sy po puću był
sym na tebje čakał
a Božo wěš kak chce so płakać
– mi tež
(přebasnił Fabian Kaulfürst)
„Pěstujmy sony – jeničku realitu w tymle iluzoriskim swěće“ je credo ukrainskeho spisowaćela a molerja Andrija Šarana, kiž wustupuje jako mjeztym w Pólskej bydlacy wuměłc mjezynarodnje pod mjenom Andrzej Sharan. Wernisažu jemu wěnowaneje personalneje wustajeńcy w Budyskim Serbskim muzeju zakónčiwši poda dalšu pokazku, kak swoje tworjenje interpretować: „Hodźi-li so wuměłstwo wujasnjeć, njejedna so wo wuměłstwo.“ Wobě wuprajeni stej takrjec z namołwu, přehladce za sebje rěčeć dać, wobrazy a basnje po swójskim dobrozdaću do konteksta stajeć a sej tak cyle wosobinski přistup wotkrywać.
Tróšku serbskeje domizny na rowje pradźěda w Norwegskej
Stawiznički z dźěćatstwa našich wowkow a dźědow, kotřiž su za čas wójny wotrostli, je drje kóždy hižo raz słyšał. Su to zajimawe a zdźěla tež chětro zrudne powědanja, a njeje přeco lochko sej wuwědomić, zo su to realne podawki a nic wumyslene bajki.
Na dołhim kóncu tydźenja chcychmoj sej njedawno z přećelku do hłowneho města Norwegskeje, do Osla, wulećeć. Wo naju předewzaću wowce a dźědej powědach. Nadobo dźěd rjekny: „To pojědźeš mojeho nana wopytać.“ To sym spočatnje cyle zabyła, tola dopominach so w tutym wokomiku zaso na powědanje dźěda, zo bě jeho nan w Druhej swětowej wójnje w Norwegskej žiwjenje přisadźił a zo je na wojerskim pohrjebnišću w Oslu pochowany. Tuž powědach swojej přećelce wo tym a wobzamknychmoj, row mojeho pradźěda wopytać. Eksistuja internetne strony, hdźež často hižo dosaha, zo mjeno a datum narodźenja pytaneje wosoby zapodaš a tak jeje posledni wotpočink namakaš. Po někotrych rešeršach dokładnu adresu nadeńdźechmoj a so na puć podachmoj.
„Kak zbóžny sym, hdyž wotpočuju ...“
Narownej kamjenjej ze serbskim napisom w Texasu
W Němskej smy zwučeni, zo so na kěrchowach rowy zrunaja a narowne kamjenje wotstronja, po tym zo je dojednana doba nimo. W Texasu, hdźež maja wo wjele wjace městna za pohrjebnišća, so tole njestawa. Na te wašnje stej so tam z 1880tych lět narownej pomnikaj ze serbskim napisom wuchowałoj. Jedyn dopomina na mać a mandźelsku Marju Šopinu, druhi na młodźenca Emila Awgusta Měrćina. Štó běštaj tutaj Serbaj? Kajki bě wosud daloko zdaleneju wot Łužicy?
Row Marje Šopineje we Wardźe z lěta 1881
Marja Šopina je pochowana na starym pohrjebnišću we Wardźe. Něšto kilometrow na juhowuchod wot Serbina běchu so tu při rěčkomaj Boons Creek a Rabbs Creek wot 1850tych lět sem wjacore serbske swójby zasydlili. W lěće 1873 so wot Serbina dźělachu a załožichu sej nowu wosadu ze swójskej cyrkwičku a kěrchowom. Swoje sydlišćo mjenowachu Warda po serbskej Stróži (němsce Wartha) pola Hućiny, zwotkelž někotři z wobydlerjow pochadźachu.
Su Serbja wopor kolonializma?
Su tež Serbja pod němskim kolonializmom ćerpjeli? Su Serbja kolonizowany abo samo indigeny lud? Tajke a podobne prašenja su so w poslednim času wospjet w serbskej zjawnosći a w serbskich medijach diskutowali. Tute temy su nas tež w kulturnowědomostnym wotrjedźe Serbskeho instituta zaběrali. Wujimki z našich přemyslowanjow a diskusijow chcemy tule podać.
Jako zazběh cyle skrótka: Su Serbja z twojeho fachoweho wida kolonizowany lud?
Friedrich Pollack: Ně, z historiskeho wida njemóžeš to rjec.
Lubina Malinkowa: Ně, jeli so chutnje z tym rozestajiš, što kolonializm je.
Robert Lorenc: Ně, jako europski etnologa njemóžu tomu přihłosować.
Theresa Jacobsowa: Ně, njewidźu na zakładźe stawiznow legitimaciju za to.
A kak je z indigenitu?
W nazymje zaso ryba syda
Łužiske rybowe tydźenje znowa jara wuspěšne
Łužica je znata za swoje tradicije. K tomu słuša bjezdwěla plahowanje rybow. Lětstotki dołho tole region charakterizuje. Hatarstwo w regionje zhladuje na dołhe stawizny a hraje w hospodarstwje kónčiny wažnu rolu. Přirodźe podobne haty skića optimalne wuměnjenja za plahowanje karpow, pstruhow abo linow. Ryby njejsu jenož mjez domoródnymi woblubowane, ale tež ludźo zwonka regiona sej je waža. Wo tym swědča wšelake zarjadowanja w nazymje, na kotrychž hatarjo ryby z wulkimi sakami z hatow ćahnu. Wjele wopytowarjow sej kóžde lěto za čas Łužiskich rybowych tydźenjow do kónčiny dojědźe a tradicionalne wułójenje rybow wobhladuje. Lětsa su hatarjo, rybarjo a hosćencarjo zajimcow na 23. Łužiske rybowe tydźenje přeprosyli. Minjenu póndźelu su zarjadowanje, kotrež je so na wjacorych městnosćach wuhotowało, zakónčili.
„Serbšćina je nam rěčny móst“
Wot lěta 1981 pěstujetej wsy Ćisk (Łužica) a Příkazy (Čěska) přećelstwo a stej mjeztym sylnje zwjazanej
Z telefonatom so wšitko započa. W lěće 1981 přizjewi so pola Martina Kašpora (tehdy wjesnjanosta w Ćisku) wědomostnik dr. Teple z uniwersity Olomouc w Čěskej. Wón slědźeše za slědami sportoweho hibanja Sokoł we Łužicy za čas 1920tych lět. „Wón zwurazni přeće přećelskeho poćaha mjez morawskej a němskej wjesku hladajo na kopańcu. Při tym myslach hnydom na Ćisk a našu mału hišće młodu sportowu jednotku. Serbsce mnozy Ćišćenjo hišće rěčachu, štož mjezsobne dorozumjenje wolóži“, dopomina so Martin Kasper w chronice partnerstwa mjez Ćiskom a čěskej gmejnu na Morawje. Runje tam sej wón w lěće 1981 na prěnje zetkanje z Wolfgangom Fingerom, Karl-Heinzom Zinkom, Manfredom Holderom a lěkarskej pomocnicu Rosi Scholz dojědźe. „To běše za naše runje so wuwiwace młode koparske mustwo wězo dobra přiležnosć“, Karl-Heinz Zink powěda. Dale wobdźělichu so mnozy Ćišćenjo z najwšelakorišich žiwjenskich wobłukow. Přijeće bě jara wutrobne, wotewrjene a hospodliwe.
Serbsce pisał – tež na železo
K 325. narodninam wučeneho ratarja Jana Gelanskeho z Hodźija
Waha Jana Gelanskeho, zaso nadeńdźena w lěće 2014 w fundusu Muzeja Budyšin Foto: Muzej BudyšinZnaty serbski polyglot
Před 325 lětami, 3. nowembra 1699, narodźi so Jan Gelanski w Hnašecach pola Budyšina jako syn chěžkarja. W ródnej wsy chodźeše štyri lěta do šule. Pola wučerja, kotryž serbsce njemóžeše, nawukny němsce čitać a pisać kaž tež zakłady łaćonskeje rěče. Dźesaćlětneho wzaštaj staršej jeho ze šule, zo by doma sobu dźěłał a skót pasł. Pozdźišo ćehnješe na słužbu k lěkarjej do Bernstadta za Lubijom. Po nawróće so doma w Hnašecach woženi. Jako jemu prěnja mandźelska Hańža 1731 zemrě, woženi so 1732 z Wóršu Bibrachec z Hodźija a so w tutej cyrkwinskej wsy zasydli. Hač do smjerće wobhospodarješe tam swoju žiwnosć a zastawaše zdobom zastojnstwo kurwjerchowskeho dohladowarja dróhow.
Znowa čitała ... „Hodownikowanje“
W serbskej literaturje chowaja so mnohe drohoćinki, na kotrež znowa skedźbnić je trjeba, zo njebychu so pozabyli. Wotpowědne impulsy chce awtorka serbskim čitarkam a čitarjam z rjadom „Znowa čitała“ dawać.
Přede mnu leži nahladna dźěćaca kniha „Hodownikowanje“. W njej su zhromadźene powědki a basnički wo hodźoch. Najwjace z nich su před dźesać nastali, jako je kniha wušła. Wudawaćelka Ingrid Juršikowa je pak tež našich serbskich klasikarjow zapřijała kaž Jana Radyserba-Wjelu, Marju Kubašec, Hańžu Bjeńšowu a Jana Wornarja a k tomu młodych pisacych. Jeli sym prawje ličiła, je jich 33 serbskich awtorkow a awtorow. Za kóžde dźěćo je něšto pódla – žortne, poetiske, napjate, dyrdomdejske, dźiwapołne stawiznički wjedu nas do starych časow, do dźensnišich dnjow a najbóle do bajkojteho kraja Fantazija. To je runje to prawe za ilustratorku Juttu Mirtschin. Ju chcu dźensa bliže předstajić.
Retrospektiwa: Mój přebytk w Japanskej
Wot oktobra 2022 hač do kónca awgusta 2023 mějach jónkrótnu móžnosć, we wobłuku tak mjenowaneho „wukrajneho dźěłoweho dowola“ 10 měsacow w Japanskej přebywać a po kraju pućować. Wot wožiwjenych dróhow w městach hač do krasneje přirody, wot wšědneho žiwjenja w njeznatej kulturje hač k pisanym swjedźenjam – kóžde dožiwjenje je we mni trajny zaćišć zawostajiło. Lěto pozdźišo sej nětko chwile bjeru, tónle wosebity čas hišće raz reflektować.
