W zašłych 110 lětach je brunicowa industrija we Łužicy nimale 240 serbskich wsow takrjec wuraděrowała. Na radikalniše wašnje so čłowječe sydlišća ze swěta zhubić njemóža. W běhu jenož dweju generacijow bu wjesne wobydlerstwo wokolnych wsow z ratarskeho miljeja do industrialneje towaršnosće katapultěrowane. Wjele cuzych dźěłaćerjow so do Łužicy nawali, štož je asimilaciju Serbow pospěšiło. Serbja njemějachu chwile dosć, so ze swojej rěču a swojimi wašnjemi pod nowymi wuměnjenjemi přesadźić. W dźensa rekultiwowanej krajinje hižo ničo, ale woprawdźe ničo na serbske wsy njedopomina.

Hačrunjež mjenowane fakty swoju chutnosć a jěrosć zhubili njejsu, je diskusija wo wotbagrowanju serbskeho žiwjenskeho ruma kaž zaprahnyła. Ani ze stron Serbow so z tym lědma hišće něchtó chutnje rozestaja. Za němskich politikarjow ­je tuž wjele jednorišo, temu nadal dospołnje tabuizować a wotbagrowanje wsow wot powšitkowneje politiki napřećo Serbam wotkoplować. To je tak grawěrowace, zo dyrbi so k tomu něšto wjace rjec.

Klětuša knižna protyka wěnuje so hłownje zańdźenosći a přitomnosći Njeswa-čidła. Najznaćiše twarjenje wsy, stary hród z lěta 1723, je titulny wobraz. Zadnja wobalka skića zymski pohlad ze znateho parka. Derje čita so předsłowo protykarja Pětra Šołty, kiž w dobrej ludowej serbšćinje za Njeswačidło, barokny hród a za přinoški wo wsy wabi. Reportaža Tomaša­ Šołty ze sydom fotami poskića wobrazy wo Božim domje, wustajenišću w domizniskim muzeju, wo starožitnosćach, wo lodowej kofejowni a pawiljonomaj w parku.

Dźěłarnička wo Goethowej wědźe wo barbach we wobłuku projekta „LandArt podłu Jawory 2019“

Kak ženitej so čerwjeń a módrina? Na papjerje?

Ćopła, wupřestrěwaca so čerwjeń, kotraž pochadźa z hłubokosće, steji za kreatiwitu, za emocionalitu a je tež dźensa hišće barba mocy kralow a kejžorow – z chłódnej, analytiskej módrinu, kotraž pada z wysokosće, je čornemu na barbnej paleće najbliša, nosy ćežkosć we sebi, ale tež hižo lětstotki swjate maćerske wobjimanje předstaja (Raffael! Madona!). Kak hodźitej so tutej napřećiwnej kajkosći čłowjeskeho byća zjednoćić?

Wulke prašenja so staja

Wulke prašenje to, kotrež steji w srje­dźišću Njebjelčanskeho gmejnskeho centruma. Iwona Stypułkowska, wuměłča z Pólskeje, je z tymle prašenjom nastu­piła. Třinaćo wobdźělnicy dźěłarnički sćěhuja ju połni respekta ze seršćowcom a barbu, dźěłajo fokusěrujcy. Mnozy z nich maja nazhonjenja we wuměłskim skutkowanju. Nawodnica dawa jednotliwcam pokiwy, žada sej měr, dźe wo to něšto zaznać, začuwać, to na papjeru přinjesć, harmoniju tworić.

K 75. posmjertninam basnika, přełožowarja a politisce myslaceho čłowjeka Jurja Chěžki

Serbske literarne stawizny znaja mnohich wulkich spisowaćelow. Prašeš-li so Serbow za nimi, mjenuje ći najwjace z nich Zejlerja, Smolerja a Ćišinskeho jako najwjetšich, z našeho časa tež Jurja Brězana abo Jurja Kocha. A dokelž su literarne stawizny zdobom stawizny našeho naroda, hraja tajcy prócowarjo často tež najwažnišu rólu w našich ludowych stawiznach. Tak drje njebudźe na přikład nichtó prěć, zo je tež skutkowanje Zej­lerja a Kocora w 19. lětstotku bujnemu narodnemu­ wozrodźenju polěkowało. Serbscy spisowaćeljo a wuměłcy chcychu ze swojim skutkowanjom dopokazać, zo je naša kultura druhim runohódna, a tak budźachu strowe narodne wědomje.