600 lět Sernjany - zajimawe stawizniske powěsće wo delanskej wsy 2
Sernjany swjeća lětsa prěnje pisomne naspomnjenje wsy před 600 lětami. Rodźeny Sernjančan a dobry znajer stawiznow delanskich wsow Pawoł Rota je někotre stawizniske zajimawostki wo wsy zestajał, kotrež čitarjam Serbskich Nowin we wjacorych dźělach spřistupnjamy:
Młody njedočink
Prěni z mjenom znaty mějićel Sernjan, wony Jakub von Baudissin, bě so 1470 w Hornich Sulšecach narodźił. Wot koho je 1513 Sernjany kupił, njeje znate. Wón bě wótc šesteje generacije mějićelow Sulšec a k tomu Čornowa a Łahowa. Jakubowej dźowce, poslednjej z jeho šěsć dźěći, běštej cistercienskej knježnje w Marijinej hwězdźe a tam jedna po druhej poslednjej abatisy ze zemjanskeho stawa a pochada.
Brigada kulturne žiwjenje hižo
Generacije gymnaziastow w jónkrótnym cyłku spěwali, rejwali a hudźili –
Dźensa, na ptačim kwasu, swjeći 1. serbska kulturna brigada sydomdźesaćiny„Jónkrótny młodźinski ansambl“, kaž w Předźenaku ze 7. róžownika 1999 rěka, swjeći dźensa 70. róčnicu załoženja. Rěč je wězo wo 1. kulturnej brigadźe. Tele mjeno dachu sej po legendźe spěwarki a spěwarjo chóra runje w Budyšinje wutworjeneje Serbskeje wyšeje šule (SWŠ) po wuspěšnym wustupje we wobłuku wot třěšneho zwjazka serbskich towarstwow Domowiny wuhotowaneho ptačokwasneho programa. Młody wučer kubłanišća Handrij Cyž sta so z prěnim nawodu.
Strukturne změny
600 lět Sernjany – stawizniske powěsće wo delanskej wsy 1. dźěl
Lětsa woswjeća w małej, ale znatej delanskej wsy njedaloko hranicy k Horjanam, žadny jubilej. Sernjany zhladuja na prěnje pisomne naspomnjenje wsy před 600 lětami. W susodnej wsy Hrańcy – hranicy k Horjanam – rodźeny Pawoł Rota a dobry znajer stawiznow delanskich wsow je zajimawe stawizny wo Sernjanach zestajał, kotrež čitarjam Serbskich Nowin we wjacorych dźělach dźensa a w přichodnych wudaćach Předźenaka spřistupnjamy:
Lěta hižo noša so někotři Sernjenjo z mysličku, wopominać prěnje pisomne naspomnjenje swojeje wsy. Złožuja so na powěsć Alfonsa Frencla w jeho knižce „Podłu Klóšterskeje wody“. W njej wón piše: „W urbariju (ležownostny a dawkowy zapis w srjedźowěku) krajneho bohotstwa Hornjeje Łužicy je w lěće 1419 prěni raz zapisane wjesne mjeno Czscherna.“
Jězby po swěće čaja – Kong Fu što? (I) 9 . dźěl
‚Ty čorna ranca!‘ To su hižo znazdala wołali. Jenož derje, wón w swojej nuzy pomysli. Njewupadaja dźě, kaž ći plěchačojo hewak wupadaja, ze swojimi wysokimi škórnjemi a tołstymi jakami. Ně, to su młodźi kadlojo w košlach a sportowych črijach. Bychu-li so jemu ćiše přikradnyli, jich scyła zaznał njeby, prjedy hač njeby přepozdźe było. A so na kuražu swojeje wokoliny spušćić? Nic w tutym měsće ...
Je hnydom, bjez kóždehožkuli droženja a wahanja, tak spěšnje ćeknył, kaž jeho noze a płuca to dowola, a tola so jemu wšón čas zdawa, zo so jemu pospochi bliža, jeho předskok nachwatuja, jeho hnydom změja. Zawinje wokoło róžka, pohlada přez ramjo dozady ... hišće tam nichtó njeje, hišće móže so njewidźany schować. Potajkim do někajkeje, wšojedne kajkeje, chěže nutř ...
Z wotmachom zrazy do prěnich duri .... zaklate, zawrjene ... a so kaž bjez hłowy podłu sćěny dale masa, doniž z přichodnymi durjemi nimale do domu njepadnje, tak lochko su wotewrjene ...
Tradicija, přewrót a retrofuturizm
SLA po wuspěšnym zazběhu w Delnjej Łužicy z wječornym ptačokwasnym programom wotnětka „hornjoserbsce po puću“
Časowa jězba, zwonkazemscy zajimcy, kopica serbskich kaž tež mjezynarodnych hitow rozdźělnych dobow, widejowe sekwency, přepušćata tak mjenowana štwórta sćěna, tójšto sebjereferency a nic naposledk potencial swójbneje šmjatańcy po wašnju klasiskeje grjekskeje tragedije – lětuši wječorny ptačokwasny program Serbskeho ludoweho ansambla „To tla wěrno njej’!“ narěznje retomas temow a je předewšěm: pisany.
Čerstwy wuměłski wětřik
Zetkanje z nowej intendantku Serbskeho ludoweho ansambla w Budyšinje Judith Kubicec
„Knjeni Judith Kubicec je w domje. Wona hnydom přińdźe“, zdźěli mi sekretarka w Serbskim ludowym ansamblu. Dypkownje wona do sekretariata zastupi, prosy mje zdwórliwje do swojeje pódlanskeje dźěłoweje stwy. Šwižna žona wuprudźa energiju a kreatiwnosć. „Mam jenož hodźinku za rozmołwu. Druhi dalši wažny termin na mnje čaka“, wona připódla praji.
Planować a organizować proby a wustupy ansambla, zdobywać režiserow za nowe kulturne projekty kaž tež dalše běžne wuměłstwowe dźěła w domje SLA leža wot 1. awgusta 2018 w zamołwitymaj rukomaj Judith Kubicec. „Sym za wšitke wuměłske naležnosće orchestra, chóra a baleta zamołwita. Z tutymi třomi ćělesami so za mnje nětko wšitko komprimuje, štož sym w 30 lětach na wuměłskim polu nazhoniła. To je za mnje rjane a zajimawe wužadanje, byrnjež často napinace było. Ale trjebam to.“
Nowe napjate powědančko za dźěći
Zajimawe pokročowanje Jurja Kochoweje kriminalki z hólcomaj Golom a Logom
Módro-čerwjeny cover Jurja Kochoweje stawiznički „Golo a Logo. Nětko je Abezinka fuk“ pyši znowa knižne regale. Wotpohladnje praju znowa, dokelž wuwabja titul „Golo a Logo“ zawěsće někotrežkuli asociacije. Serbska stawiznička bě hižo w lěće 1990 prěni raz wušła. Nowe napjate kriminalne powědančko wo zhubjenej wowce Abezince, wudate wot Ludoweho nakładnistwa Domowina, měri so na dźěći wot dźewjeć lět.
Přinošuja k rewitalizaciji delnjoserbšćiny
Rozmołwa z nawodu delnjoserbskeho wotrjada RCW w Choćebuzu dr. Viktorom Zakarom
Choćebuski wotrjad Rěčneho centruma WITAJ zdźěłuje za wučerki a wučerjow, kubłarki, pěstowarske dźěći a šulerjow – wučacych a wuknjacych w pěstowarnjach a šulach w delnjoserbšćinje – materialije a organizuje projekty. Z nawodu wotrjada dr. Viktorom Zakarom je so Alfons Wićaz rozmołwjał.
Kak hódnoćiće w swojim wotrjedźe RCW rěčne kmanosće w delnjoserbskorěčnym kubłanju pěstowarskich dźěći kaž tež šulerjow?
Klišej w nanajlěpšim zmysle spjelnili: Ruski balet na polu ...
We wobłuku rjada „Ruski baletny festiwal Moskwa“ bě Ruske statne dźiwadło za operu a balet Komi loni na wulkej turneji po Němskej a 23. hodownika z hosćom w Budyskim Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle. Po lětomaj přestawki mějachu zajimcy tuž přiležnosć, sej zaso raz mjezynarodny klasiski balet we Łužicy wobhladać. Renoměrowany ansambl ze Syktywkara pokaza w času wokoło hód woblubowane kruchi „Łuskač“, „Ćernjawka“ a „Kołpjowy jězor“ ze swětosławnej hudźbu Pjotra Iljiča Čajkowskeho. Zastupne kartki běchu jara požadane a tak spěšnje wupředate.
Zdźědźena hidaa začuće mjenjehódnoty
Na stawizny Wendlanda zhladowane
Kaž w Serbach, tak su něhdy tež we Wendlandźe zdokonjeli, zo Drjewjenjo sami swoju słowjansku narodnosć a rěč z wulkim wotchilenjom zacpěwachu. Hinak hač pola nas pak njejsu so w Delnjej Sakskej našli duchowni, kotřiž bychu po cyrkwinskej reformaciji domoródnu słowjanšćinu na spisownu rěč wuwili. Ewangelski farar Christian Hennig (1649–1719) z Wustrowa zapisa 1711: „Die nachher den Studiis sich gewidmet, und entweder von Väterlicher oder Mütterlicher Seiten, oder auch von beyden, wendisches Herkommens gewesen, haben sich deßen mit Fleiß enthalten, um sich nicht zu verrathen, daß sie Wendisches Geblüts, welches sie, ihnen schimpfflich haltend, bey Frembden möglichster maßen verhelet.“(Christian Hennig von Jessen „Vocabularium Venedicum“ nowowudaće, Köln, Graz, 1959, str. 33)
