Struchły són klimy dla
Słyšu-li debaty wo klimje, je mi poněčim zatrach. Dotal běch sej wěsty, zo smy žiwi na kupje klepnjenych, hdźež so njepowalnje na to měrja, hač do lěta 2038 wšitke wuhlowe milinarnje zawrěć. Hdyž potom sami žanu milinarju wjace njezmějemy, budźemy energiju za wjele pjenjez we wukraju kupować, hdźež scyła na to njemysla milinarnje zawěrać. Nawopak! To drje budźe drohe, ale znajmjeńša njetrjebamy póćmje sedźeć.
Politika dotal zapraja
Klimowa změna je tuchwilu tema na klimowej konferency UNO w Madridźe. Na njej předstaji wuwićowa organizacija Germanwatch tak mjenowany klimowy rizikowy indeks. Tón mjenuje kraje, kotrež pod klimowej změnu wosebje ćerpja. Loni steješe Němska prěni raz na třećim městnje. Jenož w Japanskej a na Filipinach běchu wuskutki ekstremneho wjedra dla wjetše. Přiwšěm awtorojo indeksa na to skedźbnjeja, zo je wjele druhich krajow, kotrež maja so ze sćěhami změny bědźić, ale na lisćinje njesteja.
Woćoplenje zemje po cyłym swěće je wosebje na ličbje wichorow a fazow trajneje suchoty spóznajomne. Tomu wšak bě minjenej dwě lěće tež we Łužicy tak. Za zašłe dwaceći lět naličeja fachowcy něhdźe 12 000 wjedrowych ekstremow, kotrež su sej nimale poł miliona smjertnych woporow žadali a 3,5 bilionow dolarow škody zawinowali. Klimoweje krizy dla zdobom ličba pomocy potrěbnych přiběra. Tak trochuja fachowcy, zo 168 milinow ludźi – to je kóždy 45. čłowjek na swěće – pomoc trjeba. A połoženje drje so hišće dale přiwótři.
Młody zapala stary duch
„Hdźež so spěwa, tam je rjenje – pola lózych ludźi mjenje!“. Takle němske přisłowo po swojim zeserbšćiwši na to myslu, zo w Serbach rady a horliwje spěwamy. Tole drje je ze słowjanskim wašnjom. Znaty braška je mi jónu přišeptał, zo z němskimi kwasnymi hosćimi zaměrnje jich ludowe spěwy spěwa. K tomu ma spěwniki radlubje sobu. Hrozy dźě strach, zo so rjane němske ludowe spěwy w žumpadle Mallorca-klamotow a podobnych idiotiskich šlagrow k sobuhewrjekanju při sněhakowanju a druhdźe zubja. Kóždemu to swoje!
Wudobytk za wobě stronje
Su sej Kocor a Ketlicy runje tak bliscy kaž staj to snano Zejler a Łaz? To sym so po koncerće „Serbskeho rekwiema“ minjenu njedźelu w Ketličanskej cyrkwi prašał.
Wjace hač dźeń powalenja murje
9. nowember je na podawki bohaty dźeń w stawiznach Němskeje. Kaž žadyn druhi wotbłyšćuje wón wyšiny a nižiny, kotrež pak w 20. lětstotku wšitke někak ze sobu zwisuja. Cezura po Prěnjej swětowej wójnje z wotstupom němskeho kejžora bě 1918 Nowemberska rewolucija z dwójnym wuwołanjom republiki přez socialdemokrata Philippa Scheidemanna a komunista Karla Liebknechta. Němska poda so tehdy na demokratiski puć, štož njebě po zhubjenej wójnje z nućenjemi Versailleskeho zrěčenja žane lochke předewzaće. Z toho wurosćace začuće poniženja přez wójnskich dobyćerjow bě strachi budźiło a pódu za zahubne wuwiće tworiło. Jeno z namocu zamó policija 9. nowembra 1923 pochod na Halu wójnskich wjednikow w Mnichowje rozpušćić a zakónči tak nazajtra pospyt puča Adolfa Hitlera a generala Ericha Ludendorffa. Tak bě w sebi hišće njeskrućenu demokratisku Němsku zakitowała.
Štó přińdźe sobu do Syriskeje?
To je sej naša zakitowanska ministerka Annegret Kramp-Karrenbauer zaso něšto naparała, zaso raz, dyrbi čłowjek rjec. Z pomocu mjezynarodneje wojerskeje jednotki chcyła so w Syriskej wo měr postarać, kaž wona spočatk tydźenja rjekny. Hłupje jenož bě, zo njeje nikomu do toho wo tym ničo prajiła, ani wonkownemu ministrej Heikej Maasej, kiž wšak dyrbjał w mjezynarodnych prašenjach słowčko sobu rěčeć směć. Nětko pak wjace wróćo njemóže. Kak drje by wupadało, by-li naraz twjerdźiła, zo je so jej to jenož někak wusunyło, takrjec při kofeju a tykancu w kruhu přećelkow. Na wjeršku NATO w Brüsselu jej ničo njezwostanje, hač tak činić, jako by namjet wokoło woneje mjezynarodneje jednotki woprawdźe chutnje měniła. Snano pak jej tež hišće nichtó rjekł njeje, zo njetrjeba jenož kolegow NATO za wonu misiju, ale w prěnim rjedźe UNO. To rěka, zo dyrbi na kóncu Ruska tomu přihłosować, štož nichtó njewěri. A samo, by-li tomu tak było, by so Kramp-Karrenbauer potom w kruhu NATO prašeć dyrbjała: Štó přińdźe sobu do Syriskeje?
Lećće z časom – ale lećće
Kajka to namołwa: „Lećće z časom“. Wona njeměni, zo měł čłowjek z lětadłom po puću być a časowe mjezy swěta přeprěčić. Wjele bóle sej Jakub Bart-Ćišinski w swojej sławnej basni přeješe a žadaše, zo by lud swój duch wotewrěł za to, štož so na swěće chowa a hiba. Wón namołwješe kóždeho, sej nowe pola wotkryć – tajke myslenja, sonow a fantazije, ale tež struchłych dopóznaćow.
We wobłuku wubědźowanja „Čiń sou!“ spěchowana ideja „Jakub BartĆišinski – projektowe dny za wyše šule“ tworješe za to mjez serbskimi a serbšćinu wuknjacymi šulerjemi 9. a 10. lětnika serbskich a serbšćinu wuwučowacych šulow Hornjeje Łužicy zakład. A projekt sta so přewšo wuspěšny! Partnerojo, regionalnej rěčnicy za terenaj župow „Michał Hórnik“ a „Jan Arnošt Smoler“, projektowa sobudźěłaćerka Domowiny a socialne dźěłaćerki Rěčneho centruma WITAJ Budyšin njejsu jeničce zrodźili dobru ideju, ale su ju wobsahowje a wosobinsce ze žiwjenjom pjelnili. Projekt ze stron Sakskeje spěchować, bě woprawnjene.
Hłuboke łamki wostali
W zwisku z 30. róčnicu měrniweje rewolucije w bywšej Němskej demokratiskej republice a pozdźišim znowazjednoćenjom Němskeje politikarjo tele dny ze superlatiwami njelutuja: „jedyn z najzbožownišich wokomikow stawiznow Němskeje“, „njesłyšany historiski podawk“ abo „hotowy dźiw“. Woni činja to wosebje tohodla, dokelž njebě zwoprědka – při prěnich demonstracijach spočatk oktobra 1989 – scyła hišće wotwidźomne, kak wšitko wuńdźe. Što by so stało, bychu-li mócnarjo w NDR čuwy zhubili a na demonstrantow třěleć dali? Něšto měsacow do toho bě China swětej pokazała, kak z opozicionelnymi wobchadźa, kotřiž w Pekingu demonstrowachu.
Tež po powalenju murje w nowembru 1989 pak njebě jasne, kak so wěc dale wuwije. Što by so stało, bychu-li wolerjow NDR při prěnich swobodnych wólbach Ludoweje komory w měrcu 1990 zastupnikam wobydlerskeho hibanja swój hłós dali, kotřiž chcychu w kraju demokratiski socializm natwarić. Dźensa wěmy, zo njeby to žane wuhlady měło. NDR bě pjenježnje bankrotna a hospodarsce dospołnje wučerpana, a ludźo chcychu spěšnje němsku hriwnu měć, hewak bychu „k njej šli!“.
Wopačna zdwórliwosć?
Hdyž so wo dwurěčnosći rěči, mam husto zaćišć, zo klinči w podwědomju kóždeho hnydom sobu, zo wobknježi tola kóždy Serb wobě rěči – serbšćinu a němčinu – w maćernorěčnej kwaliće. Tuž móže na kóždeho němsce rěčaceho kedźbu brać.
Čehodla pak njeje často móžno, žiwu dwurěčnosć tež tak zrozumić, zo njeje stajnje trjeba, ručež je jedyn Němc abo njeserbšćinar pódla, awtomatisce do němčiny měnjeć? Čehodla njeje hustohdy njeserbšćinarjam a Němcam čućiwosć data, zo słuša tež k zdwórliwosći, wužiwanju serbšćiny trěbny rum přewostajić? Wšě prócowanja wo projekty kaž WITAJ abo 2plus kaž tež wo nowu Serbsku rěčnu šulu a přełožowanski běrow we Wojerecach su jeničce makulatura a bjez zmysła, jeli nimamy wjace dosć zjawnych rěčnych rumow, w kotrychž serbšćinu cyle samozrozumliwje nałožujemy. Z wjele prócu a pjenjezami spytaja zamołwići nowe rěčne rumy tworić a runočasnje woprujemy z wopačneje zdwórliwosće hižo wobstejace, kaž na přikład na gmejnskej radźe, na wjesnych swjedźenjach a w našich towarstwach kaž tež při priwatnych bjesadach abo zetkanjach.
Dźensa wječor hišće raz
Jako sym před něšto měsacami zhonił, zo chce Worklečanska wyša šula „Michał Hórnik“ nazwučować serbski šulerski musical, mějach to wot prěnjeho wokomika sem za zajimawu ideju. Na tamnym boku pak běch skeptiski. Wšako njemóžach sej předstajić, kak maja Diana Šołćina, Beno Hojer a Syman Bjarš, jeničce třo wučerjo, z nimale 80 šulerjemi wobšěrnu wuměłsku twórbu nazwučować. Častodosć dźě sam dožiwich, kak su štyrjo abo pjećo wučerjo kontrolu nad wjele mjeńšej skupinu zhubili. Po wšěm zdaću pak tajke problemy we Worklecach nimaja. Na štwórtym předstajenju musicala minjenu wutoru dožiwich homogeny cyłk, absolutnje zahorjeny za najskerje najwjetši projekt swojeho šulskeho časa. Zapal šulerjow běše w kóždej scenje widźomny. Dobrowólnje sobuskutkowacy ze wšelakich rjadownjow, z wučerskeho kolegija a dalši agěrowachu wot spočatka hač do kónca kaž zahraty team. Kaž móžach w rozmołwach z wobdźělenymi zhonić, zaleži to na intensiwnym přihoće. Něhdźe lěto běchu šulerjo a wučerjo hłownje w swobodnym času hrajne sceny a serbske popowe a rockowe spěwy zwučowali.
