Łoskoćiwa naležnosć
Je sakska policija woprawdźe reprezentatiwny wobraz sakskeje towaršnosće? Tajke prašenje so mi chcyjo nochcyjo nanuzowa, jako słyšach wo wonym podawku wčera tydźenja w Drježdźanach. Na demonstraciji Pegidy běchu zastojnicy na žadanje wobdźělnika pochoda kamerowy team sćelaka ZDF kontrolowali a jemu najebać protest dlěje hač poł hodźiny dźěło znjemóžnili. Nětko so samo wukopa, zo je muž, kiž bě policistow na žurnalistow šćuwał, sobudźěłaćer sakskeho kriminalneho zarjada, kiž so w swojim wólnym času na demonstraciji wobdźěli. Podawk je mjeztym hižo w Berlinje wulku kedźbnosć zbudźił. Tež nutřkowny wuběrk Sakskeho krajneho sejma w Drježdźanach je so z nim zaběrał.
Bych to ratarjam a buram popřał
Horcota a suchota nas chětro poćežujetej. A kónc njeje wotwidźeć. Za přichodny tydźeń wěšća meteorologojo znowa wysoke temperatury a wězo suchotu. Spadki zašłych dnjow a tydźenjow běchu woprawdźe jenož často citowana „kapka na horcy kamjeń“.
Najbóle pod tuchwilnej situaciju pak ćerpja ratarjo a burja. Mnozy skorža škodow suchoty dla. Hišće bóle strachuja so plahowarjo skotu wo swój přichod. Wjacori hižo rozmysluja dźěl skotu z nuzy zarězać, dokelž nimaja picy dosć. W Hornjej Łužicy situacija ani najhórša njeje. W kónčinach, na přikład w Saksko-Anhaltskej wokoło Magdeburga, maja so hišće ćešo. Wšudźe pak pobrachuje woda, předewšěm njedosahaceho dešća dla, zo by so žiwjenje dale wjerćało.
Měli zlutniwišo žiwi być, abo?
Njedawno pobych pola šewca. W horšći mějach lětni črij, začinjak bě so torhnył. W połnych regalach widźach nimo dźěćacych, žónskich a muskich črijow a kožanych škórnjow wjetše a mjeńše toboły a samo anorak ze skóncowanym zasmykom. Za mnu stejachu třo dalši kupcy z črijom w ruce, wjetšej wudźenskej tobołu a žónska chcyše sej něšto wotewzać. Rjemjeslnik, kiž so na wuměnk hotuje, mi powědaše, zo ludźo zaso wjace wěcow k wuporjedźenju noša. Samo wšelake płachty a dźěraty płat słónčnikow. Ducy domoj sej w awće prajach: Widźiš!
Samozrozumliwe to hišće njeje
By-li so sakske knježerstwo wobydlerjow před dźesać lětami nastupajo teritorialnu reformu woprašało, to by wotmołwu dóstało, kotraž so do tehdyšich politiskich planow scyła njehodźeše. Wulke diskusije ničo njewunjesechu. Ludnosć hinak mysli hač knježacy planuja. Snadź pak běše wobaranje přesłabe. Hinak hač pozdźišo w Braniborskej, hdźež dyrbjachu sylneho protesta dla lětsa wokrjesnu reformu cofnyć kaž do toho hižo w Durinskej. Štož bě abo njebě, z tym so dźensa zaběrać njetrjebamy. Přichodnu srjedu, 1. awgusta, pak budźe tomu lětdźesatk, zo bu Sakska do dźesać wokrjesow a třoch wulkoměstow rozrjadowana.
Nastali su hoberske wokrjesy. Pod tym ćerpi zwisk zarjadnistwa k nětko wulkej ličbje komunam. Płonina Budyskeho wokrjesa rozeznawa so jenož wo nimale 230 kwadratnych kilometrow wot najmjeńšeho přestrjenjoweho zwjazkoweho kraja, Posaarskeje. Tam maja hišće přewidne wokrjesy. Budyski je runja dalšim w swobodnym staće porno nim komunalnopolitiski monstrum.
Přewidna cokorowa tita
Myslu-li na swój šulski čas, běch wjesoła, zo staj mi staršej do sportoweho wačoka črije z běłej pódušu za sportowu halu, dalše z ćmowej pódušu za sport pod hołym njebjom a šlapki za gymnastiku tyknyłoj. Za tymi měješe so mać samo we wobchodźe nastupić, dokelž běchu žadnostka. Dźensa wuzwoleja sej dźěći črije ze swojimi najlubšimi comicowymi figurami a k tomu sportowy wačok, tež tyzku za snědań a šulsku tobołu ze samsnym motiwom. Haj, móža sej samo běłe wěcy z motiwami poćišćeć dać, kotrež we wobchodźe njenamakaja, cyle po swojim słodźe.
Něhdy je mać mi knihi z kupjenej foliju zawobalała. Wobalki w kniham wotpowědnych wulkosćach we wobchodach husto njemějachu. A dźensa? Knihi produkuja zdźěla hižo w tajkich materialijach, zo wobalki žane wjace trěbne njejsu. Swoje šulske knihi sym sej mnohe lěta chowała a wone wupadachu hišće dołho stajnje tak, kaž běch je posledni šulski dźeń na polcu stajiła. Dźensa šulerjo nimo swojeje fible lědma hišće wučbnicy doma chowaja. Runje na serbskich šulach dawaja je dale wot šulerja k šulerjej.
Słowjanstwo dyrbi dale čakać
Na dosah ruki běchu koparjo narodneho mustwa Chorwatskeje na tym byli, jako prěni reprezentanća sporta jednoho ze słowjanskich krajow pyšić so z błyšćatym złotom swětoweho mištra w najpopularnišej sportowej družinje, pěstowanej po cyłym swěće.
Ale zaso jónu dyrbješe słowjanstwo w tymle prestižnym nastupanju do měsačka hladać. W najposlednišej chwili jemu Équipe Tricolore přihotowanu radosć skazy, k wšemu njezbožu tež hišće w stolicy najwjetšeho słowjanskeho naroda. Něšto kaž tragika bywa při tym fakt, zo Francozojo – njech je jim jich wuspěch na swětowych mišterstwach přiwšěm popřaty – we wobchadźenju z kožanej kulu (abo puchom, kaž bě Radworčan Michał Nawka-rěčespytnik w połstatych lětach zašłeho lěttysaca „bul“ ryzy serbsce wukřćić spytał) božedla njejsu wo ničo lěpši byli hač chorwatscy koparjo. Najwustojniši němski telewizijny rozprawjer wo kopańcy Béla Rethy samo přiznawajo měnješe, zo su Chorwaća po wašnju hraća přećiwnika přesahowali.
W cyłku dobyć, sam pak přěhrać
Dwě hrě hišće, potom su swětowe koparske mišterstwa (WM) – subjektiwnje na ryzy sportowy niwow zhladujo najsłabše po championaće w lěće 2002 – nimo. Přiwšěm smy wulkotne wrota, krasne kombinacije a smjerćsměšny slapstick dožiwili, organizacija kaž tež atmosfera zdatej so nade wšo radźenej być.
Wjedro ma stajnje poslednje słowo!
Dalokož móže wóčko hladać, njewidźi wone hižo dlěši čas žanu mróčel na njebju. Za někotrych, předewšěm šulerjow w lětnich prózdninach, je to wězo jara rjenje. Ratarjo na wuchodźe Němskeje pak pod trajacej suchotu njesměrnje ćerpja. Wosebje žitnym žnjam hrozy wulka škoda. Tež lěto 2003 bě hižo tak horce, zo registrowachu ratarske zawody štwórćinu mjenje wunoška. Lětsa wšak połoženje cyle tak jasne njeje, dokelž mějachmy z blakami sylne zliwki, druhdźe pak ani kapki dešća.
Nalěto a w lěću maja burja časćišo dyžli prjedy z wjedrowymi ekstremami ličić. Dołhe periody ćopłoty so ze šwihelemi abo wulkimi zliwkami wotměnjeja. Před lětstotkami bychmy so bojeli, zo zymu njepřežiwimy. To wjetšinu ludźi dźensa hižo njezajimuje. Wšako móžemy ratarske wudźěłki z druhich krajow importować. To pak woznamjenja dlěše puće, wjace energije a wotpłunow, kotrež powětr zanjerodźeja. Čertowske to koło, na kotrymž je ludnosć cyłeho swěta wina.
Drohotne kubło sej wobchować
Wjele dźěći a młodostnych wopytuje hudźbnu šulu, zo by na instrumenće hrać nawuknyło. Za to doma pilnje zwučuja a druhdy zjawnje před publikumom na pišćałce, bubonje, gitarje abo akordeonje hraja. Problem hudźbnych šulow w mjeńšich městach a jich wotnožkow tež w Serbach je a drje najprjedy dale wostanje, zo hudźbnym wučerjam přemało honorara płaća. Njeby-li so někotryžkuli ze swobodnje skutkowacych honorarnych pedagogow z nutřkownym zapalom za dorost angažował, bychu hudźbne šule najskerje jenož poł połne byli. Toho dyrbja sej politikarjo, a runje tak zamołwići Budyskeho krajnoradneho zarjada, wědomi być. Prašam so, čehodla njemóža tam pječa ničo přećiwo tomu činić, zo hudźbni wučerjo w Lipsku a Drježdźanach a druhich wulkich městach za samsne dźěło wjele wjace pjenjez dóstawaja. Při tym maja skerje krótše puće do hudźbneje šule, a mnozy z nich podawaja přidatnje priwatnu hudźbu, wo kajkuž na wsy lědma něchtó prosy. Njetrjebamy so tuž dźiwać, zo budu wosebje wučerjo za „eksotiske“ instrumenty kaž za harfu a samo akordeon přichodnje dale a požadaniši.
Po rozdźělnymaj pućomaj
Z Mytom Miny Witkojc chce Braniborska podobne docpěć, za čož mamy w Sakskej Zejlerjowe myto. Wobě počesćeni stej wažne znamjo připóznaća serbskeje rěče a jeje wuprudźenja na ciwilnu towaršnosć zwjazkoweju krajow.
Zapołoženje tajkeho myta dyrbiš z časom jeho etablěrowanja widźeć. W Sakskej slědowaše Zejlerjowe myto na plan naprawow sakskeho knježerstwa k pozbudźenju a wožiwjenju nałožowanja serbšćiny a bu w septembrje 2014 prěni raz spožčene. W Braniborskej je nowy Serbski zakoń z lěta 2014 nastork dał za krajny plan wo skrućenju delnjoserbšćiny. Z njeho wuchadźa Myto Miny Witkojc, kotrež chcedźa lětsa přepodać.
Najebać časowy wotstawk matej přisłušnej ministerstwje w Drježdźanach a Podstupimje samsny zaměr, při čimž měješe jedne nowe puće kročić, tamne móžeše z toho wuknyć. Tež hdyž su wšelake rjadowanja we wustawkach Myta Miny Witkojc podobne tym w zarjadniskim předpisu wo spožčenju Zejlerjoweho myta, pytnješ rozdźělne wobsahowe wusměrjenje. Tu myto za serbsku rěč, tam krajne myto za serbskorěčny angažement.
