Z wudaća: pjatk, 20 apryla 2018

Tuta kniha skića wobšěrny dohlad do tworjenja, impulsow, basniskich srědkow a rěče Kita Lorenca. Walter Koschmal je sej basnistwo Kita Lorenca dokładnje wobhladał a na nje reagował, neologizmy, prajidma, cezury, ćišiny, rymy, rytmy a łamki wjerša, kiž zamóža woznam změnić, wobjednał.

Tež wersěrowanej čitarce lyriki po­dawa kniha wjele pokiwow, kak so basnjam Kita Lorenca bližić, sej druhu a dalšu worštu w jeho komprimowanym dźěle wotkrywać. Kniha Waltera Koschmala njeje jenož pomoc za zrozumjenje basnjow Kita Lorenca, wona je tež zabawjaca. Recensentka zhoni z njeje tójšto, štož njebě jej wědome, štož hišće njewědźeše. Tež tohodla knihu lubowarjam basnistwa poruča.

Što móhło w knize lěpje być? Paruju fota, awtografy a dalše basnje, znajmjeńša wujimki abo citaty. To by cesury přinjesło, takrjec wotpočink při čitanju mjez kapitlemi.

Rozmołwa ze spisowaćelom Křesćanom Krawcom

Ludowe nakładnistwo Domowina dźěła na nowej knize serbskeho spisowaćela Křesćana Krawca pod dźěłowym titulom „Sej statok stajili“. Alfons Wićaz je so z awtorom rozmołwjał.

Wo čim jedna Waša nowa kniha?

Kř. Krawc: Sym čas swojeho žiwjenja hromadźił wšo to, štož je zajimawe za serbske narodne žiwjenje. Tole sym tež w romanje „Paradiz“ a w druhich literarnych wudaćach wužiwał. Nětko chcu na kóždy pad hišće połoženje Serbow spočatk tutoho lětstotka rysować, kajkež wone woprawdźe je. Při tym złožuju so na metodu, kotruž nałožowach při „Što wot nas wostanje“. Prašam so ludźi, woni rěča a ja sej zapisuju. Tole je wězo zhromadne dźěło – mjez tymi, kotřiž na pask rěča, a mjez tym, kotryž sej zapisuje.

Kotru wažnosć widźiće w tutych portretach a we wuprajenjach woprašowanych ludźi?

Kř. Krawc: Njeńdźe wo to, zo něšto napisam, štož realistiskemu połoženju w Serbach njewotpowěduje. W kotrym połoženju smy jako Serbja dźensa woprawdźe žiwi – wo to dźe.

Po kotrym systemje sće sej portrety wu­zwolił?

Dwajadwaceći lět wosebite ­koncerty pianistki Heidemarje Wiesnerec

Zwonka swojeje domizny bydlo wona w swojim wuwiću jako wuměłča njestagněruje a tak sej stajnje znowa swoju eksistencu zawěsćuje: koncertna pianistka, solistka-improwizatorka a k tomu tež hudźbna managerka Heidemarja Wiesnerec z Barta. W swojej domiznje so hižo dlěje hač dwaj lětdźesatkaj mjez hodownymi koncertami a ptačim kwasom z koncertami na proze do noweho lěta do pomjatka přinjese, a to mjeztym hižo dwajadwaceći lět pospochi. Frapěrowace je, zo njehodźi so dotal ani twjerdźić, zo dynamika wuměłče popušća a tak snano stagnacija zaćehnje. Programy su stajnje z hinašimi a tež wjele nowymi twórbami zajimawe a zdobom wuwažene. Tak je spektrum poskitkow sensacionelnje šěroki.

Wo aktualnej wustajeńcy Georga Baselitza w Drježdźanach

Georg Baselitz, narodźi so z mjenom Hans-Georg Kern jako syn wučerja w Hornjej Łužicy. Swój pseudonym Baselitz přiwza jako spominanje na swoju ródnu wjes Němske Pazlicy. Po maturje 1956 poda so na studij na Wuměłskej wysokej šuli Berlin-Weißensee. Hižo lěto pozdźišo dyrbješe „politiskeje njezrałosće“ dla studij njedobrowólnje skónčić. Tuž dźěše na studij do Zapadneho Berlina. Dwanaće lět pozdźišo bu za profesora na Wuměłskej wysokej šuli w Karlsruhe powołany.

Georg Baselitz je bjezdwěla najznaćiši z Łužicy pochadźacy wuměłc přitomnosće. Wikowarjo z wuměłstwom po wšěm swěće so móhłrjec wo jeho twórby tor­haja. Wón je prosće daloko a šěroko znaty rowjenk-wuměłc. Štóž sej mysli, zo ­Georga Baslitzowe wuměłstwo znaje, markantnje so wuznamjenjace z podo­biznami, kotrež na hłowje steja, wisaja abo štožkuli činja, so dźiwajo praša: Je to woprawdźe Baselitz?, hdyž sej aktualnu wustajeńcu w Drježdźanach wobhladuje.

„Wósmužowa hora – dr. Wapplerej k wosomdźesaćinam“ mjenuje so aktualna wosebita wustajeńca z wobrazami Budyskeho lěkarja dr. Dietmara Wapplera (1938–2010). Přehladka je zaměstnjena w dwěmaj rumnosćomaj Muzeja Budyšin. Wolijowe, ­akrylowe a krydowe wobrazy kaž tež tak mjenowane třidimensionalne twórby swědča wo wulce talentowanym Budyšanu. Wopyt wustajeńcy, kotraž je hač do 12. awgusta 2018 přistupna, so wupłaći. Foto: Alfons Wićaz

„Row w serbskej holi“ z pjera Marje Kubašec wuńdźe 1948. Lěto do toho bě mje wona we wulkich prózdninach na wulět z kolesom sobu wzała. Bě rjany dźeń, ćicha njedźela. Kolesa so lochce wot Chasowa dele kuleja, potom lěs, brězowy, měšany, chójnowy, a skónčnje hola. Jědźemoj nimo hatow, dale po pěskojtych šćežkach. Zwonka lěsa wotwěraja so šěroke płoniny a płódne pola. Ćeta wjele njerěči. Njewěm, dokal jědźemoj. Njewažne, njedźelski wulět to po rjanym kraju, kajkiž sej jón hdys a hdys za čas prózdnin popřewamoj.

Poł hodźiny, hodźinku smój po puću. Na kromje lěsa kolesy wotstajimoj. Ćeta pokazuje na wulku chójnu a powěda, što bě so tu w aprylu 1942 stało, před pjeć lětami. Nastróžany poskam. Rozhladuju so, spytam sej to předstajeć. Młody Polak, wobskorženy poćaha ze serbskej holcu dla. Krajenjo dyrbja jemu wlečwo wokoło šije kłasć a row ryć. Wjac hač tysac nućenych dźěłaćerjow běchu tehdy sem přiwjezli, jim na wučbu. Přez koło wobrónjenych njeje wućeka.

Zarys politiskeho žiwjenja w Serbach za čas NDR

Čěski stawiznar a slawist Petr Kaleta, čłon Maćicy Serbskeje, je předpołožił monografiju „Łužiscy Serbja w Ludowej komorje“ („Lužičtí Srbové w lidové sněmovně“). Wušła bě kniha 2017 jako spis filozofiskeje fakulty Praskeje Karloweje uniwersity. Awtorej njeńdźe jenož wo to, podać statistiku wo serbskich wosobach w najwyšim ludowym zastupnistwje NDR 1949–1990, ale „zarys politiskeho žiwjenja w serbskej Łužicy w dobje NDR“, kaž w podtitulu rěka. Za to wužiwaše hoberske mnóstwo žórłow: jědnaće serbskich a němskich nowin a časopisow, archiwy w Budyšinje, Drježdźanach a Berlinje, kopicu knižneje literatury kaž tež awdionahrawanja z časowymi swědkami. 184stronsku knihu wobohaća 84 ilustracijow. W předsłowje je wjetša ličba dźěłow k serbskim stawiznam wupokazana, wustaja pak so, zo so „třiceći lět po přewróće na polu serbskeje wědy a kultury nowe kritiske zhladowanje přesadźa“, to nimo Jana Malinka a Edmunda Pjecha wosebje dźakowano Timej Meš­kankej.

W druhim lětniku nowiny Nowa doba wozjewi so w lěće 1948 powědančko „Row w serbskej holi“ spisowaćelki Marje Kubašec z Chasowa. W nim powědaše awtorka wo wěrnym podawku z lěta 1942 we Łomsku pola Njeswačidła, hdźež běchu nacije tam dźěłaceho pólskeho młodeho muža lubosćinskeho poćaha z wjesnej holcu dla za chójnu powěsnyli. Syła jeho krajanow-nućencow dyrbješe tomu přihladować. „Row w serbskej holi“ bě prěnja serbska literarna twórba, kotraž wěnowaše so surowym wosudam wukrajnych nućenych dźěłaćerjow za čas nacistiskeje diktatury w Němskej a jich wotprawjenju, jeli njemějachu so tući po nječłowjeskich rasistiskich postajenjach fašistow. Marja Kubašec bě samo w Němskej sobu prěnja spisowaćelka, kotraž so k tutej maćiznje wuběrnje pjera jimaše. 1949 wuńdźe „Row w serbskej holi“ jako titulne dźěło w zběrce ze samsnym mjenom. Dopomnju so, zo mějachmy jako šulerjo 8. lětnika kaž druzy we wučbje serbšćiny z dźěła Marje Kubašec čitać. „Row w serbskej holi“ njeje tuž jenož ­najwuspěšniša, ale tež najbóle čitana twórba spisowaćelki.