Z wudaća: pjatk, 18 oktobera 2019

Kniha młodeje awtorki z Kazana wjele mytow dóstała

„Zulejka wotwěra woči“, prěnja kniha tatarsko-ruskeje spisowaćelki Guzel Jachineje, tež w němskim přełožku předleži. Młoda awtorka studowaše na Tatarskej pedagogiskej uniwersiće w Kazanje germanistiku a anglistiku, po tym złoži diplom na Wysokej šuli za film w Moskwje. Z knihu, w kotrejž wo dóńće swojeje tatarskeje wowki powěda, je nimo Literarneho myta města Kazana tež dwě wažnej myće za rusku literaturu dobyła. W lěće 2015 dósta najwjetše ruske myto za literaturu Wulka kniha, kotrež je po Nobelowym myće za literaturu druhe najwjetše swětowe myto toho razu, a w samsnym lěće tež myto Jasnaja Poljana. Kniha žněješe wulki wuspěch mjez čitarjemi a čitarkami; přełožk do druhich rěčow a mjezynarodna recepcija, samo sfilmowanje romana, njejsu dołho na so čakać dali.

Rozmołwa ze spěwotwórcom a nowym sobudźěłaćerjom serbskeje biblioteki w Choćebuskim Serbskim domje Berndom Pittkuningsom

Bernd Pittkunings je znaty delnjoserbski spěwotwórc. Njewustupuje z dwurěčnym programom jenož w Delnjej a Hornjej Łužicy, ale tež zwonka njeje. Wot lětušeho awgusta dźěła jako sobudźěłaćer w bibliotece Choćebuskeho Serbskeho domu. Alfons Wićaz je so z nim wo jeho nowym nadawku, ale tež wo dalšich planach jako spěwotwórc rozmołwjał.

Kak je k tomu dóšło, zo sće nadawk w serbskej bibliotece přewzał?

B. Pittkunings: Pytach nimo swojeho powołanja jako wuměłc-spěwotwórc dalše dźěło. Připadnje zhonich, zo pytaja zamołwiteho­ za tutu biblioteku. Mějach hišće chwile za přizjewjenje w Załožbje za serbski lud, kotrejž je biblioteka nětko přirjadowana. Do toho wudźeržowaše ju Domowina. Sym městno potom dóstał.

Što je Was na nadawku wosebje wabiło?

Kniha „Z Lipicy do hole – wobrazy a powěsće z dawnych časow“

Ludowe nakładnistwo Domowina prezentuje we wobchodach nowe wudaće, knihu Pětra Lipiča a Michała Andersa „Z Lipicy do hole – wobrazy a powěsće z dawnych časow“. Zhromadnje z čitarjemi podawataj so awtoraj do stawiznow našich serbskich katolskich wsow. Wulkotna struktura knihi rozrjaduje jeju jězbu do wšelakorych kapitlow: Započinajo we Wotrowskej a Pančanskej wokolinje, pleće so dale přez Horjany hač do Njebjelčic, doniž awtoraj čitarja do delanskich wsow njedowjedźetaj. Literarny wulět z dohladom do žiwjenskich wobstejnosćow 19. lětstotka zakónča so w Kulowskej wokolinje.

Erwin Hanuš swoju žiwjensku „woklapnicu“ spisał

Zo mnohe sławne a znate wosobiny – spěwarki a spěwarjo, politikarjo, sportowcy a dalši – swoje žiwjenje a skutkowanje w často tołstych knihach wopisuja (chiba sej je samo wot druhich napisać dadźa), njeje ničo wosebiteho. Zo pak tole tež serbske wosobiny činja, je so dotal jenož porědko stało. W Delnjej Łužicy je to mjez druhimi činił farar Herbert Nowak. Hižo wot lěta 1991 móžemy pod titulom „Moje pocynki a njepocynki – Dopomnjeńki ze sedym lětźasetkow“, wušłe w LND, wjele z jeho žiwjenja zhonić, po tym zo běše hižo do toho w dlěšej seriji mnohe zajimawe podawki a nazhonjenja ze zašłeho časa w Nowym Casniku wozjewjał. W našim času su z podpěru Šule za delnjoserbsku rěč a kulturu Choćebuz někotre starše žony kaž tež Erwin Mjeršeńc ze Žylowa a Bertold Pahn z Depska we wosebitych knihach něštožkuli ze swojeho žiwjenja, wosebje z toho serbskeho a burskeho, zjawnosći spřistupnili. A nětko móžemy so z dalšim Delnjoserbom dźakowano jeho knize bliže­ ze­znajomić: z Erwinom Hanušom, rodźenym 1935 w Hochozy a mjeztym hižo dołho w Choćebuzu bydlacym.

W zašłych 110 lětach je brunicowa industrija we Łužicy nimale 240 serbskich wsow takrjec wuraděrowała. Na radikalniše wašnje so čłowječe sydlišća ze swěta zhubić njemóža. W běhu jenož dweju generacijow bu wjesne wobydlerstwo wokolnych wsow z ratarskeho miljeja do industrialneje towaršnosće katapultěrowane. Wjele cuzych dźěłaćerjow so do Łužicy nawali, štož je asimilaciju Serbow pospěšiło. Serbja njemějachu chwile dosć, so ze swojej rěču a swojimi wašnjemi pod nowymi wuměnjenjemi přesadźić. W dźensa rekultiwowanej krajinje hižo ničo, ale woprawdźe ničo na serbske wsy njedopomina.

Hačrunjež mjenowane fakty swoju chutnosć a jěrosć zhubili njejsu, je diskusija wo wotbagrowanju serbskeho žiwjenskeho ruma kaž zaprahnyła. Ani ze stron Serbow so z tym lědma hišće něchtó chutnje rozestaja. Za němskich politikarjow ­je tuž wjele jednorišo, temu nadal dospołnje tabuizować a wotbagrowanje wsow wot powšitkowneje politiki napřećo Serbam wotkoplować. To je tak grawěrowace, zo dyrbi so k tomu něšto wjace rjec.

Klětuša knižna protyka wěnuje so hłownje zańdźenosći a přitomnosći Njeswa-čidła. Najznaćiše twarjenje wsy, stary hród z lěta 1723, je titulny wobraz. Zadnja wobalka skića zymski pohlad ze znateho parka. Derje čita so předsłowo protykarja Pětra Šołty, kiž w dobrej ludowej serbšćinje za Njeswačidło, barokny hród a za přinoški wo wsy wabi. Reportaža Tomaša­ Šołty ze sydom fotami poskića wobrazy wo Božim domje, wustajenišću w domizniskim muzeju, wo starožitnosćach, wo lodowej kofejowni a pawiljonomaj w parku.

Foće: Alfons Handrik
W Rakecach bě jónu wulke knježe kubło. We wulkim hrodźe stej ­dźensa šula za rybarjow a Sakski krajny hamt za wobswět a ratarstwo zaměstnjenej. W něhdyšich hródźach a bróžnjach su mjeztym młodźinski klub, wulka biblioteka a domizniski muzej. Při Dwórnišćowej je gmejna před lětomaj hrodowu murju wobnowiła. Stara piwarnja, kotraž tam steješe, je nimale dospołnje rozpadnyła. Tohodla ju zwottorhachu. Na samsnym městnje je dźensa rjane wulke hrajkanišćo. Při tym staj njedawno Rakečanski wjesnjanosta Swen Nowotny a čłon předsydstwa Domowinskeje skupiny Komorow-Trupin-Rakecy Günter Holder lipu sadźiłoj. To je zamołwita za serbske prašenja Rakečanskeje gmejny Jaqueline Krawcowa jara witała. Dźěći Witaj-sku­piny tamnišeje pěstowarnje předstajichu rjany serbski program. Dwě holcy stej so woblekłoj serbsku narodnu drastu. Lóštnje zaspěwachu dźěći „Smy lutki wjesołe“ a zarejowachu „Stup dale“. Jich pěseń a rejku přewodźeše hudźbny terapeut a motiwator za serbsku rěč a kulturu Lucian Kaulfürst na dudach.

Psy a kóčki a hišće wjele dalšich zwěrjatow z kožu zhubi w nazymje zaso swoje kosmy. Wono mickuje (fusselt), hdyž je hacamy abo česamy. Zwěrjata pak njejsu po tym nahe. To zaleži na tym, zo wone swój kožuch cyle jednorje jenož njezhubja. Wone wuměnja poněčim swój pjelsć (Körperbehaarung). Pola stroweho zwěrjeća stanje so to awtomatisce přeco w nalěću a w nazymje. Je to skoro tak, jako bychu sej wone w nalěću tołsty puli slekli a sej jón potom w nazymje zaso woblekli. Psy, kóčki abo tež konje a nukle začuwaja, runje tak kaž čłowjek, hdyž so temperatura změni, hdyž so zašo ćmička a je chłódnišo. Mozy (Gehirn) registruja tele změny a pohnuwaja pak produkciju wotpowědnych hormonow abo ju haća. Hormony su poselske maćizny (Botenstoffe). Spěšnje kaž błysk sposrědkuja informacije z mozow k wšelakim organam. Te na to reaguja. Tež koža je organ. A to samo chětro wulki. Włosy na koži škitaja ju před zymu, dešćikom abo sněhom. Při horcoće su wone dobry škit před wopalenjom wot słónca. Zo pak so ćěło w lěću njepřehrěje (überhitzt), je lěpje, hdyž na jeho koži žadyn husty kožuch njerosće.