Před 70 lětami: Podstupimske zrěčenje podpisali
Zrěčenje wo přichodźe Němskeje a jeje bywšich europskich zwjazkarjach schwalichu třo statni šefojo dobyćerskich wulkomocow 2. awgusta 1945 na Podstupimskej konferency, kotraž wotmě so wot 17. julija do 2. awgusta. W mjenje Sowjetskeho zwjazka (ZSSR), USA a Wulkeje Britaniskeje podpisachu Josef Stalin, prezident Harry S. Truman a premier Clement Attlee. Na spočatku historisce wuznamneho wuradźowanja zastupowaše Wulku Britanisku hišće premier Churchill (konserwatiwni). Na jeho městno stupi po dobyću wólbow do Delnjeje komory Labour Party (socialdemokratiska Strona dźěła) nowy knježerstwowy šef Attlee. 7. awgusta je Francoska zrěčenju dźělnje přistupiła. W tajnym dojednanju slubi ZSSR, zo spočatk awgusta do wójny přećiwo Japanskej zastupi.
Zasłužbny wědomostnik Hornjeje Łužicy
Před 70 lětami je zemrěł Walter von Boetticher, lěkar a stawiznar. Wón njeje jenož wažna wosobina za hornjołužiski a serbski stawiznopis, wo kotrejž je hódno wjace wědźeć. Z prawom měli tež wuzběhnyć jeho serbski pochad a zarjadować Boettichera do wuznamnych prócowarjow wo naše kulturne stawizny.
Zgorzelecske zrěčenje
Hranicu Wódry-Nysy stej Němska demokratiska republika a Pólska republika pjeć lět po kóncu Druheje swětoweje wójny připóznałoj. Ministerskaj prezidentaj wobeju krajow Otto Grotewohl a Józef Cyrankiewicz staj zrěčenje wo tym 6. julija 1950 w Zgorzelecskim Domje kultury podpisałoj. „Je w zajimje dalewuwića a pohłubšenja dobrych susodskich stykow, měra a přećelstwa mjez němskim a pólskim ludom, mjez statomaj wobstejacu, njedótkliwu hranicu měra a přećelstwa nad Wódru a Łužiskej Nysu markěrować“, w dokumenće mjez druhim rěka.
Runje po dóńće milionow Němcow, kotřiž dyrbjachu po wójnje swoju domiznu wuchodnje Wódry a Nysy wopušćić, bě Zgorzelecske zrěčenje njeparujomny, rozsudny krok k nowemu wobchadźenju mjez ludomaj a wostanje historiska zasłužba Němcow w NDR. Porno tomu je so zwjazkowa republika hakle 20 lět pozdźišo w zwisku z Waršawskim zrěčenjom narokow za bywšimi wuchodnymi kónčinami wzdała. Hranične zrěčenje zjednoćeneje Němskeje z Pólskej republiku nawjaza na wone ze 6. julija 1950. at
20 lět Chróšćanska „Jednota“
Swjatkowna sobota 3. junija 1995 njeběše jeničce za Chróšćanow wulki podawk. Po 14 měsacach pilneho twarjenja je tehdyši wjesnjanosta Pětr Šołta wjacezaměrowu halu „Jednota“ zjawnemu wužiwanju přepodał. Na swjedźenskim zahajenju wobdźěli so wjace hač 500 hosći, mjez nimi tehdyši zapósłanc Europskeho parlamenta a nětčiši sakski ministerski prezident Stanisław Tilich, čłon zwjazkoweho sejma Ulrich Klinkert a Drježdźanski sakski knježerstwowy prezident dr. Helmut Weidelener (wšitcy třo CDU) kaž tež tehdyši předsyda Domowiny Jakub Brankačk a direktor Załožby za serbski lud Marko Suchy. Postrow sakskeho ministerskeho prezidenta, prof. dr. Kurta Biedenkopfa (CDU), přednjese Helmut Weidelener. Farar, monsignore Měrćin Salowski, nowotwar žohnowaše.
Łužica na Prusku a Saksku dźělena
Po poražce francoskeho kejžora Napoleona I. we wójnje Ruskeje, Pruskeje, Rakuskeje, Jendźelskeje a Šwedskeje 1812 do 1815 přećiwo njemu zwołachu Wienski kongres. Pod nawodom rakuskeho wjercha von Metternicha wuradźowachu zastupnicy wjace hač 200 europskich statow wot 1. nowembra 1814 do 19. junija 1815 we Wienje wo noworjadowanju politiskich a administraciskich poměrow w Europje.
Madźarska a Bratislava swobodnej
Spočatk apryla 1945 poćerpje hitlerske wójsko dalše ćežke poražki. Po nimale třoch měsacach boja zdoby 3. běłoruska fronta 8. apryla dospołnje zničenu stolicu Narańšeje Pruskeje Kralowc (Königsberg). Komandant general Otto Lasch kapitulowaše ze zbytkom wojakow a bu na to wot Hitlera w njepřitomnosći k smjerći zasudźeny. Hižo do toho bě Sowjetska armeja Gdańsk, twjerdźiznu Kostrzyn (Küstrin) nad Wódru a město Głogów nad samsnej rěku wobsadźiła. 4. apryla wuswobodźištej sowjetska a bołharska armeja cyłu Madźarsku, samsny dźeń 3. ukrainska fronta słowaksku stolicu Bratislavu. Fašistiski prezident Słowakskeje, měšnik Josef Tiso, bu zajaty a 1947 wot najwyšeho sudnistwa Čěskosłowakskeje republiki (ČSR) jako krajny přeradnik k smjerći zasudźeny. Prezident ČSR dr. Edvard Beneš nawróći so 4. apryla 1945 z eksila w Londonje do wuchodosłowakskeje metropole Košice, kotruž běštej Sowjetska armeja a 1. čěskosłowakski korps pod generalom Ludvíkom Svobodu wuswobodźiłoj.
Bismarck přećiwnik zapadnych Słowjanow
Dźens před 200 lětami narodźi so w staromarkowskim Schönhausenje Otto von Bismarck, kiž sta so z najwuznamnišim němskim statnikom 19. lětstotka. Po studiju prawa bě wón wot lěta 1847 zapósłanc w pruskim sejmje.
W rozestajenjach krala Wylema I. z liberalnym byrgarstwom pomjenowa monarch Bismarcka 23. septembra 1862 za ministerskeho prezidenta Pruskeje, štož wosta wón hač do lěta 1890. Zaměr wjetšiny němskeho byrgarstwa – wutworić jednotny narodny kraj bjez Rakuskeje – sčini sej Bismarck za hłowny cil swojeje politiki. Z němsko-danskej wójnu 1864 a z wójnu 1866 přećiwo Rakuskej zjednoći wón němske kraje pod knjejstwom Pruskeje a doby z nimi w lětomaj 1870 a1871 wójnu přećiwo Francoskej, kotruž bě sam naškarał. 18. januara 1871 wuwoła we Versaillesu němske kejžerstwo z pruskim kralom Wylemom I. jako němskim kejžorom. Bismarck bu wšehomócny reichski kancler. 1871 zahaji wón wótry „kulturny bój“ přećiwo stronje Zentrum a katolskej cyrkwi a zawjedźe ciwilne stawnistwa.
