Daloko znaty a woblubowany je Konječan Jan Šołta, kotremuž su dźensa mnozy k 75. narodninam gratulowali a so jemu za njesebične a njesprócniwe skutkowanje na dobro druhich dźakowali.
Jubilar narodźi so 9. hodownika 1941 serbskej swójbje w Salowje. Nan pak we wójnje padny. Z pjeć lětami zastupi Jan Šołta w Koćinje do šule, wot 5. lětnika chodźeše do Kulowskeje šule. Hižo za šulski čas zeznajomi so z ćežu ratarskeho dźěła, jako dyrbješe 16 hektarow wulke ratarstwo sobu wobhospodarić. Na Wojerowskej ratarskej šuli zakónči wukubłanje na ratarja a dźěłaše sobu w domjacym ratarstwje. 1959 nuzowachu mać do prodrustwa. Byrnjež to njerady činił, so Jan Šołta jako 18lětny ratarskeho dźěła wzda a zasłužeše sej wšědny chlěb we Wojerowskej twarskej uniji. Na to překubła so na powołanskeho šofera. Po nanuzowanej słužbje we wójsku dźěłaše wón w Salowskej cyhelnicy, hdźež je mjez nimale bjezwuwzaćnje serbskimi kolegami hač do zawrjenja małeho zawoda w lěće 1970 dźěłał. Jeho lubosć k ratarjenju pak njehodźeše so podusyć.
Po njedawnej premjerje synchronizowaneho filma „Peeweeje – mišterstwa na lodźe“ wuńdźe nětko tež wotpowědna DVD. Cordula Ratajczakowa je so rozmołwjała z Michaelu Hrjehorjowej, kotraž stara so w Rěčnym centrumje WITAJ wo synchronizaciju filmow.
Kak nasta ideja, filmy synchronizować?
M. Hrjehorjowa: Nastork dał je jednaćel Domowiny Bjarnat Cyž, kiž bě wjacore lěta čłon Rozhłosoweje rady MDR. W tym zwisku wopytowaše wón filmowe festiwale, tež „Šibałc“ w Kamjenicy, a nawjaza kontakty. Tele styki su so wuwili, a wupytamy filmy z festiwalneho programa. Mjeztym smój z Michałom Cyžom z Budyskeho studija Sakskeho wukubłanskeho a wupruwowanskeho kanala štyri hrajne filmy synchronizowałoj.
Po kotrych kriterijach filmy wuzwoliće?
Na 7. dołhej nocy krótkofilmow załožby za wuměłstwo Saksko-Anhaltskeje minjeny tydźeń w Halle předstaji Frauke Rahr wurězk ze swojeje filmoweje dokumentacije „Wopyt w domiznje“ wo Rownjance. Cordula Ratajczakowa je so z absolwentku Halleskeje Wysokeje šule za wuměłstwo Burg Giebichenstein rozmołwjała.
Kajki bě wothłós na předstajenje?
F. Rahr: Něhdźe 200 přihladowarjowtam bě. Mějach zbožo, zo su mój film jako prěni pokazali. Tuž bě kedźbnosć ludźi jara wulka. Bě wjele přikleska; w přestawce dóstach hnydom prěni wothłós, přewšo pozitiwny. Sym jara spokojom, zo je so wšitko tak derje radźiło.
Čehodla sće film wjerćała?
Na 12. serbskim dnju sakskeje a braniborskeje frakcije Lěwicy minjeny pjatk w Lipsku je wukubłanje serbskich wučerjow w srjedźišću stało. Cordula Ratajczakowa rozmołwješe so z rěčnikom za naležnosće serbskeho ludu sakskeje frakcije Lěwicy Hajkom Kozelom.
Kak sće žadanja Domowiny nastupajo kubłansku politiku wobjednali?
H. Kozel: Předsyda Domowiny Dawid Statnik předstaji nam stejišćo třěšneho zwjazka. Wuchadźišćo je, zo budźe hač do lěta 2025 w Hornjej Łužicy njedostatk 99 wučerjow. Mizera je wulka – serbske šule njebudu pobrachowacych šulerjow, ale wučerjow dla wohrožene. Tohodla žada sej Lěwica w Sakskim runje kaž w Braniborskim krajnym sejmje, zo njesmě so tónle fakt znjewužiwać za zawrjenje serbskich šulow. Wočakujemy jasne wuprajenje knježerstwow, zo wšitke serbske šule wostanu.
Jednaćelski direktor Lipšćanskeho Instituta za sorabistiku prof. Edward Wornar je Was wo aktualnym stawje wukubłanja serbskeho dorosta w instituće informował. Što sće k tomu wobzamknyli?
Debata wo wjelkach je dobry přikład, kak móža emocije čłowjeka putać a wodźić a kak ćežko potom je, někoho z wěcownymi argumentami přeswědčić. Tež w našim wječorniku tajku diskusiju stajnje zaso mamy. Tydźenja wotmě so Budyšinje samo demonstracija z něhdźe 200 wobdźělnikami přećiwo wjelčemu managementej. Zas a zaso pisaja wjesnjanosća listy zamołwitym ministerstwam a žadaja sej hinašu politiku nastupajo wjelki.
Spytam sej předstajić, kak bych sam reagował, bych-li jako wowčer rano na pastwu přišoł a zwěsćić dyrbjał, zo su wjelki w nocy moje wowcy zakusali a zdźěla zežrali. A što drje bych rjekł, bychu-li mi potom we wjelčim běrowje rozkładli, zo wjelk tajke něšto ze złeje wole nječini, ale zo jedna po swojim instinkće, kotryž jemu kaza swoje młodźata zežiwić. A naposledk bychu mi snano hišće wumjetowali, zo njejsym wowcy dosahajcy z płotom škitał.
Wojerecy pytaja za idejemi, tamniše stare město wožiwić. Tuchwilu tam mnohe wobchody prózdne steja. Zašły tydźeń bě čěska delegacija přijěła, zo by so na městnje wo potencialach wobhoniła. Bianka Šeferowa je so wo zeńdźenju ze cityjowej managerku Yvonne Zschornack-Lubner rozmołwjała.
Kak je k zetkanju z čěskej delegaciju we Wojerecach dóšło?
Y. Zschornack-Lubner: Pytamy stajnje za móžnosćemi Wojerowske stare město z atraktiwnymi poskitkami wobohaćić. Přiběraca ličba čěskich turistow we łužiskej jězorinje bě jedne wuchadźišćo, za čěskimi partnerami pytać. Tak skontaktowachmy so ze sobudźěłaćerjom kontaktneho centruma za saksko-čěsku hospodarsku kooperaciju Jiříjom Zahradníkom w Žitawje. Wón je so hnydom za ideju zajimował a překupcow narěčał.
Kajki bě wothłós?
Studentske towarstwo Sorabija Lipsk přeprosy 10. decembra na jubilejny swjedźeń składnostnje swojeho 300lětneho wobstaća. Cordula Ratajczakowa je so z předsydku Sorabije Francisku Grajcarekec rozmołwjała.
Kak daloko su přihoty na wulki jubilej?
F. Grajcarekec: Přihoty organizatoriskeho razu su poprawom skónčene. Koncentrujemy so nětko na wobsahi programa. Wot wšeho spočatka bě wotpohlad, zo my aktiwni čłonojo program wuhotujemy. Přidatnje smy bywšich studentow namołwili, tež něšto přinošować. Njeje pak ničo dóšło a njejsym z tym tež ličiła. To rěka, zo pisamy nětko pilnje teksty za lóštny kulturny program po přednoškach. Smy 31 ludźi w towarstwje, a wšitcy swjedźeń sobu přihotuja, wězo kóždy po swojich móžnosćach a ze swojim nadawkom, to funguje.
Kajke přednoški na hosći čakaja?
Dobre powěsće a signale do přichoda móžachmy tele dny w našim wječorniku čitać. Załožba za serbski lud ma za lěto 2017 wurunany etat. Z 18,6 milionami eurow je předewšěm spěchowanje serbskich institucijow zaručene. A nadźijomnje smědźa so tež organizatorojo prawje wjele projektow nadźijeć, zo za nje pjenjezy dóstanu. Dalša zwjeselaca powěsć minjeneho kónca tydźenja bě, zo serbscy studenća a młodostni dźeń po schadźowance na swojim mjeztym tradicionalnym snobjedźe zhromadnje rozmyslowachu, kajke móhło serbstwo za 40 abo 50 lět wupadać. Z pomocu serbskeho robotera całty kupować, z kompjuterom tež zwonka Łužicy serbsku šulsku wučbu podawać, z tak mjenowanym „sorb-trackerom“ sćěhować, dokal so młodźi Serbja po šuli podawaja, nowe serbske rěčne rumy wutworić a dalše namjety běchu jenož někotre z idejow.
Wjeselu so, zo sej młodźi ludźo hłójčku łamaja, kajki budźe jich serbski přichod a što móhli za njón činić. Z nowymi idejemi su ludźo we wšěch dobach po nowych pućach kročić započeli. To tež dźensa hinak njeje.
Jonathan Bernaertes z Belgiskeje přewjeduje na Maxa Planckowym instituće za etnologiske slědźenje w Halle disertaciski projekt wo tym, kak na zarjadach z rěčnej mnohotnosću wobchadźeja. Mjez druhim slědźi tež w dwurěčnej Łužicy. Cordula Ratajczakowa je so z doktorandom rozmołwjała.
Što je zaměr Wašeho slědźenja?
J. Bernaertes: Chcu wědźeć, kak rěčna praksa na zarjadach wjacerěčnych městow a gmejnow wupada. W Belgiskej mamy oficialnje štyri rěčne teritorije, za kotrež je juristisce předpisane, hač maja zarjady nižozemšćinu, francošćinu abo němčinu nałožować. Kak pak wupada we woprawdźitosći? Kak zadźerža so zarjady w situaciji, hdyž dyrbi zaručene być, zo kóždy informaciju rozumi? W kotrej rěči informuješ wobydlerjow na přikład w padźe njezboža w atomowej milinarni? Rěč bě w stawiznach Belgiskeje přeco hižo sensibelna tema. A dokelž su ludźo dźensa mobilniši hač prjedy, so prašam, hač w praksy hinak wupada, hač je oficialnje předpisane.
Njeslědźiće jenož w Belgiskej, ale runje tak w Serbach. Čehodla?
Po wólbach loni w juniju je Wulkodubrawski wjesnjanosta Lutz Mörbe (njestronjan) mjeztym nimale połdra lěta w zastojnstwje. Heinz Noack je so z 45lětnym wo jeho bilancy w tymle času rozmołwjał.
Kajki bě waš start we Wulkodubrawskej gmejnje a kotry zaćišć sće tehdy měł?
L. Mörbe: Nó haj, cyle z wotewrjenymi rukami mje witali njejsu. Znajemy wšak to z tymi „nowymi chošćemi“. Poněčim pak smy so w zarjadnistwje hromadźe namakali. Dokelž chcych do wšelakich wobłukow trochu hłubši dohlad měć, bě tón abo tamny tola skeptiski. To pak je nimo. Mějach jeničce 14 dnjow chwile so zadźěłać, dokelž je mój předchadnik na wuměnk šoł. Dyrbju pak rjec, zo sym po infrastrukturje jara strowu gmejnu přewzał, kotraž na wěstym pjenježnym fundamenće steji.
To rěka, zo je Wulka Dubrawa tež za tych atraktiwna, kotřiž chcedźa tule twarić?
L. Mörbe: Mamy dla toho kóždy tydźeń naprašowanja. Ale we Wulkej Dubrawje je prosće přemało twarskich ležownosćow. Na jednym boku smy na plan wužiwanja ležownosćow wjazani. Na tamnym boku su móžne ležownosće zwjetša w priwatnych rukach.