Hra žada sej zmužitosć
Elewaj činohrajneho studija NSLDź hotujetaj so na premjeru „Makojčka“ jutře wječor w Budyskim Dźiwadle na hrodźe. Cordula Ratajczakowa je so z nawodu serbskeho dorostoweho studija Torstenom Schlosserom rozmołwjała.
Před něšto dnjemi sće sam premjeru měł, nětko mataj Wašej takrjec šulerjej Juliana Gruhnec a Richard Nowak swójsku před sobu. Kak spokojom sće z jeju wuwićom?
Problem tči w towaršnosći
Połoženje ratarjow so dale a bóle přiwótřa. Płaćizny wudźěłkow na wikach su mjeztym tak niske, zo ratarske zawody hižo dlěje žadyn dobytk njenadźěłaja. Na tamnym boku su stajnej zjawnej kritice wustajeni. Burja měli swój skót lěpje hladać, přirodu škitać a k tomu hišće swětowym wikam wotpowědujo produkować. Ale dźe to docyła?
Stat měł spartu brunicy přewzać
Štwórte protestne wuchodźowanje iniciatiwneho zwjazkarstwa ,,Strukturnu změnu nětko – žane Wochozy II“ ma ludźi dale pozbudźić. 3. apryla pućuja zajimcy pod hesłom ,,Swjate su nam naše strony a wjeski“ wot Slepoho do Rownoho. Andreas Kirschke je so z iniciatorom Adrianom Rinnertom rozmołwjał.
Što je zaměr protestneho pućowanja?
A. Rinnert: Demonstrujemy za zdźerženje wsow wokoło Slepoho. Wone maja so ze swojimi wjesnymi zhromadźenstwami w přirodnej wokolinje zachować. Zdźeržeć měła so runje tak kultura ze Slepjanskej serbšćinu, tradicijemi a nałožkami. Tema protestneho wuchodźowanja je aktualniša dyžli prjedy.
Koncern Vattenfall chce brunicowu spartu předać. Kak realistiske to je?
A. Rinnert: Fakt je, zo nima Vattenfall dosć rezerwow. Wuhlady su tuchwilu jara špatne. Tak nima nichtó wulki zajim, wuhlowu spartu přewzać. Wotnětka budźe inwestor wjele pjenjez zasadźeć dyrbjeć, zo by so brunica hač do kónca wudobywać hodźała. Je jara wažne škody wobmjezować.
Kak měło dale hić?
Jutrownu radosć do swěta njesć
Přihotujemy so na jutry. W tychle dnjach martrowneho tydźenja spominamy předewšěm na ćerpjenje Jězusa Chrystusa a na jeho smjerć na křižu.
Loni w septembrje su mnozy lajscy dźiwadźelnicy, chórowi spěwarjo, hudźbnicy a dalši pomocnicy w Chrósćicach wjacore razy pasionsku hru předstajili a tak Jězusowy wumóžacy skutk za wšitkich widźomnje na jewišću zwobraznili. Na křižu je Chrystus čłowjestwo z Bohom wujednał. Tak kaž běchu ludźo před nimale 2 000 lětami rjejili, wołaja tež dźensa: „Na křiž z nim!“ To pokazuje so předewšěm w tym, kak z nuzu ćerpjacymi wobchadźamy. Tež dźensa je křiž mnohim błaznosć a pohóršk.
Wo našim katolskim serbskim kraju so praji, zo je to kraj tysac křižow. Kaž naši prjedownicy tež dźensniši wěriwi wědźa, zo je křiž znamjo wumóženja. Njech wostanu tele njeličomne swjate křiže Bože žohnowanje za naš lud a kraj.
Turizm maja hižo dlěje hač 90 lět
Jutry su zwjetša čas, hdyž w mnohich kónčinach prěnich dowolnikow wočakuja a hdyž so takrjec turistiska sezona započina. Tomu je tež w gmejnje Sprjewiny Doł tak. Wo tym je so Jost Schmidtchen z wjesnjanostu Manfredom Heinu (njestronjan) rozmołwjał.
Je poprawom znate, kak dołho organizowany turizm na dźensnišim teritoriju wašeje gmejny wobsteji?
M. Heine: Hižo jutry 1921 su Grodkowscy kanuća prěni raz po Sprjewi horje do Čelnoho jěli. Dźensa wotměwa so tale jězba stajnje zeleny štwórtk, ale po rěce dele. Naš hosćenc „K hamorej“ je wot 1977 oficialna stacija kanutow. Do toho bě to wjele lět hosćenc we wotbagrowanym Čelnom. Ale tež hewak su kanuća z Grodka rady do našeje kónčiny přijěli.
Čehodla?
M. Heine: Dokelž so Sprjejčanske holcy na trochu schowanym městnje rady w Sprjewi kupachu. Tam su 1980 postawu Wenusy wotkryli. Dźensa mjenujemy tele městno Wenusowu hórku.
Su so tež druhdźe w Sprjewi kupali?
Prawidła nětko online přistupne
Lipsk (SN). Prawidła hornjoserbskeje interpunkcije, kotryž bě pd dr. Timo Meškank předźěłał, su w zańdźenych lětach byli předmjet diskusije Hornjoserbskeje rěčneje komisije. Wot njeje schwalene prawidła su nětko jako pdf-dokument w interneće na stronje www.macica.sorben.com přistupne. Płaćiwosć nabudu wone z ćišćanym wudaćom w LND.
W 122 paragrafach je rjadowane wužiwanje wšitkich sadowych znamješkow, kaž su to dypk, koma, pazorki abo spinki – dwaceći prawidłow mjenje, hač wobsahowaše je předchadźace rjadowanje, štož rěči za zjednorjenje pisanja.
Při wobnowjenju dźěše wo rjadowanje padow, hdźež falowachu za serbšćinu dotal prawidła, hdźež spřećiwjachu so prawidła aktualnej praksy w medijach abo hdźež njeběchu formulacije jasne dosć. Nimo toho běchu z němskej prawopisnej reformu z lěta 2006 nowe wotchilenja mjez hornjoserbskimi a němskimi prawidłami interpunkcije nastali – tu měješe so pruwować, hač so nowe němske rjadowanja tež za serbšćinu hodźa.
Serbska tematika prezentna
Knižne wiki, kotrež so hišće hač do njedźele w měsće nad Plesnu Lipsku wotměwaja, su kóžde lěto wosebity wjeršk mnohim na literaturje zajimowanym. Nimo Němcow sej je tež Serbja přiběrajcy spřistupnjeja. Tole mam za pozitiwny zjaw, kotryž měli dale spěchować.
Wobdźiwuju Budyske a hornjołužiske nakładnistwa, mjez nimi tež Ludowe nakładnistwo Domowina a nakładnistwo Lusatia dr. Franka Stübnera. Kóžde lěto znowa dawaja so wone z wulkej zahoritosću a energiju do dźěła, zo bychu so w Lipsku swětej předstajili. Zdobom polo literatury cyle wulkim koncernam njepřewostajeja. Wjeselu so tohorunja, kak samozrozumliwje serbsku rěč a serbske temy do poskitkow zapřijimuja, z čimž zdobom wědu wo našim ludźe šěrja.
Čuje so z městom dale zwjazany
Fotografije Rolfa Dvoraceka wo Budyšinje ze šěsć lětdźesatkow pokazuje Budyski muzej wot soboty we wosebitej wustajeńcy „Pytać za perfektnym wokomikom“. Axel Arlt je so ze znatym fotowym žurnalistom, kiž swjeći w aprylu 81. narodniny, rozmołwjał.
Je tale přehladka retrospektiwa?
R. Dvoracek: Zawěsće, wšako su fota z wjace hač 60 lět widźeć. Prěnje su z lěta 1958, poslednje wot loni. To dokumentuje puć, kotryž sym šoł. Sym cyle blisko z kameru wuwiće města dožiwił. Tak njemóžeš sej je jeno ze swójskeho pomjatka wotwołać. Pokazane fota će podpěruja so na wěste podawki znowa dopomnić, byrnjež dawno zabyte byli.
Fotowy žurnalist jako časowy swědk a dokumentarist. Kak je muzej tule koncepciju zwoprawdźił?
R. Dvoracek: Sym ze sobudźěłaćerjemi Budyskeho muzeja dosć spokojom. Woni su so jara prócowali, su při dźěle detailam swěrni wostali. Wustajeńcu wuhotowacy muzeologa Hagen Schulz je k fotam kaž tež k tam pokazanym nastrojam rešeršował a tójšto pozadkowych informacijow zezběrał, štož ja činił njejsym. To je so wulkotnje radźiło, a sym wšitkim jara dźakowny.
Wulka hańba za wšu Europu
Znaju někotrych, kotřiž žane powěsće wjac njehladaja. Nic, dokelž so runje posća, ale dokelž njemóža wobrazy ćerpjacych ćěkancow a wosebje dźěći w dospołnje přepjelnjenych lěhwach při grjeksko-makedonskej mjezy hižo widźeć. To tež mje woprawdźe wutroba boli.
Hladajo na wuwiće minjenych dnjow na europskej politiskej runinje a wosebje spočatk tohole tydźenja w Brüsselu mam začuće: Wša zapadna Europa nochce tele wobrazy hižo widźeć. Poselstwo politikarjow rěka: Wašeho połoženja je nam jara žel, ale njemóžemy ničo za was činić. Dźiće zaso domoj! Ach haj: Po europskich prawidłach stej Grjekska a Turkowska za ćěkancow zamołwitej, wšako migranća tam prěni króć takrjec na europski teritorij stupja. Přewostajimy Grjekskej a Turkowskej sta milionow eurow, a njech so staratej. Puć do Europy znajmjeńša je ćěkancam zawrjeny. Dypk. Njebych so scyła dźiwał, bychmy-li hižo bórze powěsće wo prěnich mortwych w tutych přijimowanskich lěhwach słyšeli.
Swojemu přeswědčenju stajnje swěrny wostał
W Pančicach-Kukowje swjeći dźensa, bohudźak hišće strowy a čiły, Józef Bajtel 90. narodniny. Wuchodźiwši 1940 šulu nawukny wón w Kamjencu powołanje molerja. Na powołanskej šuli w Połčnicy bu tehdy jako 15lětny konfrontowany ze zasakłym, hidu šěrjacym wustupowanjom napřećo židam. Tele nazhonjenje so w nim bolostnje zakorjeni. Je pak tež formowało jeho dźensniše nastajenje napřećo nuzu tradacym a azyl pytacym. Jako młodostny bu do wójska nuzowany. W jatbje, z kotrejež so nazymu 1948 nawróći, je rusku rěč dosć derje nawuknył. Přiswojene znajomosće běchu jemu po štwórćlětnym studiju na tehdyšim Serbskim wučerskim wustawje w Radworju jako wučerjej za rušćinu a němčinu přewšo wužitne. Po štyrjoch lětach we Worklecach zasadźichu jeho spočatk šulskeho lěta 1953 w Pančicach-Kukowje, hdźež je hač do rentnarskeje staroby wuwučował. Wjele připóznaća žněješe swojeho wunošneho pedagogiskeho dźěła dla – a to nic jenož mjez šulerjemi, ale tež mjez kolegami a staršimi, za čož spožčichu jemu titul wyšeho wučerja.
