Jan Skala před 75 lětami zemrěł
Serbski patriot, poet a politikar Jan Skala narodźi so 17. junija 1889 w Njebjelčicach a zemrě na tragiske wašnje dźensa před 75 lětami w pólskich Dziedzicach. Z krótkim žiwjenjopisom jeho tule wopominamy.
Staršej, skałar Jakub Skala a šwalča narodneje drasty Marja, rodźena Glawšec, njeběštaj swojemu synej Janej ani materielnu bohatosć ani towaršnostne priwilegije, za to pak křesćanske hódnoty a lubosć k serbskemu ludej na puć žiwjenja sobu dałoj. Často formowaše wón z mjenowanymi hódnotami zwjazane ideale a žedźenja w serbskich basnjach; prěnje wozjewjenja slědowachu 1910 w časopisu „Łužica“. Dźesać lět pozdźišo wozjewi Skala wjacore basnje w zběrce „Srjódki“. W lěće 1923 wuńdźe dalša zběrka „Škrě“. Třeći zwjazk basnjow, lěta 1937 za ćišć přihotowany, z mjenom „Barbojte kamuški“, njebu hižo wozjewjeny a je so bohužel zhubił. Přičina njewuchadźenja su znate zakazy wšeje serbskosće přez nacionalsocialistow.
Pisa, kaž sej literaturu přeje
Prěni raz je so Patricia Kralec z Róžanta 2015/2016 na Literarnym wubědźowanju LND a Załožby za serbski lud wobdźěliła, tehdy hišće bjez wuznamjenjenja. Tónraz pak dósta so z powědančkomaj „Skok“ a „Ke kermuši“ do ligi mytowanych, a to w dwěmaj kategorijomaj. Přinošk za Radijo Satkula, kotryž bě 21lětna studentka zubneje mediciny w Drježdźanach přihotowała, a rozmołwa ze zamołwitym za wubědźowanje ze stron załožby Johnom Petrikom běštej jej nastork, so znowa pjera jimać. „Tež nutřkownje je mje wabiło. Poprawom so přeco mjerzam, zo nimamy serbsku literaturu za młodych ludźi, kajkuž bych sej přała. Tajku, kotraž so lochko čita, hdźež mje hižo w prěnim wotrězku žane mi njeznate słowa njewottrašeja a kotraž młodźinske temy wobjednawa.“ Młoda žona je hižo wot lěta 2013 nazhonjenja na polu rozhłosoweho žurnalizma zběrała. A wosebite wašnje pisać, zo by připosłuchar tež jeno słyšo rozumił, wo čo dźe, pytnješ tohorunja w powědančkach Patricije Kralec. Direktne a wočerstwjace wone su – tajke, kaž by ći něchtó něšto powědał. „Štož sej myslu, dyrbi won.“ Tak chce tež dale pisać.
Bayerske filmy a serbske basnje
Pětr Elias Šěrach
Noworěčnicy z dobrymi literarnymi wukonami
Budyšin (SN/CoR). Hižo 22. raz stej Ludowe nakładnistwo Domowina a Załožba za serbski lud minjeny pjatk wječor pisacy dorost na mytowanje swojeho literarneho wubědźowanja přeprosyłoj, a to w Budyskim „Wjelbiku“. Dohromady 16 młodych awtorkow a awtorow so wobdźěli, a runje telko mytow je jury tež spožčiła, nic pak přeco prěnje.
Narodna zhromadźizna a kongres Domowiny
Dźensa před 30 lětami zaběraše so tehdy třeće schadźowanje Serbskeje narodneje zhromadźizny z přihotami wurjadneho kongresa Domowiny 17. měrca 1990. Tachantski farar dr. Rudolf Kilank namjetowaše zdźěłać pjeć konkretnych předewzaćow, z kotrymiž měł so dźěłowy wuběrk zaběrać. Něhdźe sto wobdźělnikow zeńdźenja 20. januara 1990 je schwaliło, zo měli na wšěch serbskich a dwurěčnych wsach Hornjeje a Delnjeje Łužicy a w Domowinskich skupinach organizować serbske wječorki wo přichodźe našeho ludu a wo nowych wustawkach narodneje organizacije. Podate pokiwy měli zběrać a jako namjet nowych wustawkow Domowiny za schwalenje na kongresu zestajeć a wozjewić.
Čim mjenje maćernorěčnych, ćim wjetša akceptanca
Budyšin (SN/bn). „Noworěčnicy w konteksće mjeńšinowych rěčow a rewitalizaciskich hibanjow – teorija a praksa“ bě hesło zjawneho přednoška prof. phdr. Leoša Šatavy wčera w Budyskim Serbskim instituće. Wědomostnik z Praskeje Karloweje uniwersity wobswětli w něhdźe hodźinskim referaće tuchwilny staw slědźenja na polu „fenomena, kiž drje je hižo dołho znaty, ale hakle krótki čas we fokusu sociolinguistiskich přepytowanjow“. Zawodnej definiciji rozdźěla mjez „maćernorěčnikami a nowymi nałožerjemi rěče – ći jedni přiswojeja sej rěč přez socializaciju w tak mjenowanym stafetowym procesu, ći tamni wuknu ju na přikład entuziazma abo nowowuwědomjenych swójbnych korjenjow dla“ – slědowachu wjacore přikłady mjenje abo bóle radźenych pospytow, mrěću rěčow zadźěwać.
Entuziazm jako nahon
Fabrika stanje so kulturne kubło
Lubijska nudlowa fabrika bě mnohe lěta skerje njewobkedźbowana. To ma so nětko chětro změnić.
Lubijska nudlowa fabrika njeje někajki industrijny twar zańdźenych dnjow. Zhromadnje ze susodnym „nudlowym parnikom“ – swětosławnym Domom Schminke – tworješe wona jónu architektonisku a krajinu tworjacu jednotu. Měnjate časy pak su so wo to postarali, zo so to jedne wot tamneho dźeń a bóle zdalowaše, nic rumnostnje, ale předewšěm we hłowach Lubijčanow. Stawaše-li so Dom Schminke jedyn ze štyrjoch najwuznamnišich bydlenskich domow moderny na swěće, stawaše so fabrika dale a bóle ze šěrym klocom bjez wobliča, z industrijnej pusćinu mjez mnohimi. Hač do 1992 běchu w fabrice nudle zhotowjeli. Samsne lěto tam zarjadowane wučbne twarske kubłanišćo přesta lěta 2010 dźěłać. Wot toho časa je prěnjotnje jako „Loeser & Richter“ znaty kompleks prózdny stał.
