„Basnik ma móžnosć, sej ze swojej rěču formu dać“
Rozmołwa z němskim literatom a přećelom Serbow Peterom Huckaufom
Basnik Peter Huckauf z Berlina słuša k tym poetam zwonka Serbow, kotřiž su so sobu najhusćišo na Swjedźenjach serbskeje poezije wobdźělili. Wón je so takrjec do Łužicy a kulturneho žiwjenja najmjeńšeho słowjanskeho ludu zalubował. Wo tym swědča tež jeho basnje. Loni wuńdźe wuběr z nich w němskej, delnjo- a hornjoserbskej rěči w almanachu „Podstupimske pśinoski k Sorabistice“. W basnjach awtora wučitaš tež jeho zwjazanosć k łužiskej krajinje a ludźom, kotřiž su tam žiwi. Alfons Wićaz je so z Peterom Huckaufom rozmołwjał.
Waše mjeno je w Serbach znate, wšako so hižo lěta na Swjedźenjach serbskeje poezije a druhich serbskich zarjadowanjach wobdźěleće. Kak sće so scyła ze Serbami a jich swjedźenjemi poezije zeznajomił?
Dźěćaca knižka z wulkotnymi ilustracijemi
Titulny wobraz nowostki „Moje najlubše powědančka wo zwěrjatach“ Christy Kempter, z němčiny přełožena wot Jadwigi Wejšineje, pokazuje małeho elefanta, girafu, myšku, zaječka, mjetelčku, šlinka, žabku a knižku sej wobhladowacu kokošku. Wobraz je rjany pisany, dźěći narěčacy a wotpowěduje tematice. Přelistowawši knihu dyrbju rjec, zo so prěni zaćišć wulkotnje ilustrowaneje nowostki njepozhubi. Za to chwalbu wuhotowarce Antje Flad. Beletristiska twórba, nětko wot Ludoweho nakładnistwa Domowina w serbskej rěči wudata, předstaja na dwanaće dwójnych stronach krótke powědančka wo zwěrjatach. Z tołšeho papjerca wobstejaca wona stajnje zaso přeproša, do powědančkow pokuknyć.
KRABAT a KROAT – zajimawostki wo mjenomaj druhdźe
Z wuměłstwom ducy po puću (1)
Najstarši dźěl šwedskeje stolicy Stockholma rěka Gamla stan, štož poprawom wot šwedskeho gamla staden za „stare město“ pochadźa. Jow na kupje Stadsholmen leži tež Kunglinga slottet „kralowski hród“, hdźež w připołdnišej hodźinje njesměš skomdźić změnu straže wojakow w historiskich uniformach, štož přeco zaso syły turistow z cyłeho swěta přiwabja. Serbski wopytar pak budźe njedaloko Tyska Kyrkan, tak mjenowaneje Němskeje cyrkwje, kotraž ze swojej 96 metrow wysokej kónčitej wěžu jako najwyši dypk stareho města přewidźeć njeje, nad tym njemało zadźiwany: Hdźež přez kužmot srjedźowěkowskich wuskich hasow runu smuhu poměrnje šěroka Stora Nygatan wjedźe, wuhladaš nad jednym z wobchodow napis „Krabat“.
Bóle so wotewrić a wo zrozumjenje so prócować
Štož so mjeztym hižo dlěje w a za mjezami Europy wothrawa, je jenička tragedija. Wona kóždemu pod kožu dźe, kiž ma sobučuće z čłowjekom, nuzu ćerpjacym. Njeličomne wopory wójnow a socialneje bědy z mnohich kóncow swěta spytaja so na najbohatši a najwěsćiši kontinent našeje zemje „předrěć“. Hačkuli so mnozy tež w Sakskej z tym bědźa abo so samo agresiwnje wobaraja hórku a přiběracu woprawdźitosć na wědomje wzać, tak tola pozbudźa, zo wjele ludźi tež w našej blišej domiznje ćěkancam solidaritu wopokazuje, jich w nowej wokolinje wita a jim najprjedy jónu prosće pomha.
W přichodnych měsacach a lětach – to drje je jasne – so nawal přesćěhanych a dźěło pytacych w našim kraju hišće zesylni. Tak budźe dale wažne, zo runje tež ciwilna towaršnosć prěnju pomoc ćěkancam poskići, ćim bóle, dołhož njezamóže politika w Zwjazku a w zwjazkowych krajach Němskeje porjadne prawniske a hospodarske struktury za wobchad, přijimanje, kubłanje, wu- a dalekubłanje ćěkancow wutworić. A dołhož zamołwići w Europskej uniji zhromadnje ze skutkownymi naprawami chaos njesporjadkuja.
Z wobrazliwej rěču po domiznje pućować
W žnjencu je wudał Budyšan Jurij J. Šołta swoju knihu „Horje a dele po Serbach“, z kotrejž chce nas „zawjesć do rěče domownych stron“. Swoje rozpominanja poćahuje na Hornju Łužicu, hdźež su Serbja doma w Horjanach a Delanach a dale do směra na Radwor hač do Budyšina.
Jako rodźeny Cyhelńčan wěnuje awtor swojej wsy wosebitu kedźbnosć. Na prašenje „Što móhło wšak wo Starej Cyhelnicy tež kusk wěrne być?“ (55) wotmołwja wón ze stawizničkami wo haskach „Powsy“ a „zerzawym puću“, wo statokach a něhdyšich trjebjenjach bliskich lěsow a kerkow. Přemysluje wo tym, što mjena powědaja a zwotkel móhłe pochadźeć: „Bjez cyhela žadyn twar krasnosće klóštra. […] Za wijatym pućom z Kukowa do Chrósćic załožimy tam do wsy, hdźež trjebaše klóšter swoju cyhelnicu.“ (55)
Čorny Halštrow
kak dyrbju do rjadu přińć
z tym lodom kotryž pławi
z bolosćemi z winowatosću k wutrajnosći
žabry su wobškodźene
kak dyrbju do rjadu přińć
njeje pruda
za črjódu rybow
čuć kak so minje pjerchot
ptačk bjez pychi
kotryž so ženje hižo njewróći
wjele radšo narunam
ćěkawe łopjeno w prućinje
kak dyrbju do rjadu přińć
njeje pruda
přeco bóle boli
ptače roje zańdu
a winowatosć so we wutrajnosći pospytać
kak dyrbju do rjadu přińć
z dalokimi trabantami
jedne łopješko čuje so přiwuzne
ze swětnišćom
kak dyrbju do rjadu přińć
w tutym hołku
z lodu ból a wobškodźene žabry
chójna so dźerži swobodna
za posledni rój rybow
ptački su hižo pokorne
započnu mjelčeć
kak dyrbju do rjadu přińć
w tutym njesćerpnym času
zacpěty
wjednik bjez wójska
z přepjatymi zaměrami
kak dyrbju do rjadu přińć
mje boli kóžde wozwěrjene počinanje
a sym žiwy wobškodźenu winowatosć
njech so mi zhubi
wo swjaty rozumčko
ruku na wutrobu
za nas njej’ žane horjeka žane deleka
Přichodna generacija kłapa wo durje Chróšćanskich pasionskich ...
Předstawizny Chróšćanskeho pasiona njesahaja tak daloko wróćo kaž Oberammergauskeho. Tam běchu jón w lěće 1634 předstajeć započeli, a po tym kóžde dźesać lět. Přiwšěm su pasionske hry tež w Serbach stawizny pisali, a wěste wuwiće hodźi so tohorunja zwěsćić. Prěni raz, zo su ćerpjenje Jězusa w serbskej rěči pokazali, bě 1936 na Wjenkec žurli w Chrósćicach. Jědnaće lět pozdźišo slědowaše dalše předstajenje, a to w Chróšćanskej farskej cyrkwi. Pawoł Kmjeć bě za to tekst spisał.
Zakótwjena a připóznata
W Trjebinje nazymu 1945 Domowinsku skupinu załožili
Beno Knop († 2005) z Hórkow je jako młody wučer do Trjebina přišoł a 44 lět skupinje předsydarił. Angelika Balccyna je wot lěta 2008 předsydka Trjebinskeje Domowinskeje skupiny.Pytaš-li w srjedźnej Łužicy přikład za to, zo je Domowinska skupina we wsy wažny stołp towaršnostneho žiwjenja, da podaj so do Trjebina w župje „Jakub Lorenc-Zalěski“. Tajki wopyt wudani so wosebje na wjerškach, přetož wone posrědkuja cuzemu zaćišće wo mjezsobnosći w komprinowanej formje. Kónc awgusta su tajki hromadźe z hosćimi z gmejny a Slepjanskeje wosady swjećili, zhladujo na 70. róčnicu załoženja swojeje Domowinskeje skupiny. Žadyn z tych, kotřiž wot samoho spočatka nazymu 1945 narodnej organizaciji přisłušachu, wjace žiwy njeje. „Ja zastupich 1948 jako wučomnik pola Pawoła Lejnika w Slepom“, dopomina so Hinc Šuca. 66 lět je wón w Domowinje, runje tak kaž Waltraud Fryšcyna, kotraž bě 1980 z Wochoz do Trjebina přišła.
Ze serbšćinu po swěće po puću (1)
Ze serbskim spisowaćelom Alfonsom Frenclom nastajamy so wot dźensnišeho z našej maćeršćinu na puć po blišim a zdalenišim swěće. Na swojich wuprawach zetkawamy so ze zapřijećemi wšědneho dnja, kotrež maja we wšelakich rěčach rozdźělne pomjenowanja, přiwšěm pak wobsteja zwiski. Na nje Róžeńčan w tymle serialu skedźbnja a je rozłožuje. Snano so tón abo tamny z tematiku dale rozestaja a počita raz w knize Alfonsa Frencla „Mój serbski słownik“, kotraž je njedawno w Ludowym nakładnistwje Domowina wušła.
W Hózku rěkało: Do błóta, hotowi, start
Statuwy swobody, rjedźerce a hišće dalši lóštnje předrasćeni publikum zabawjeli a lóštnu njedźelu zaručili
Po zymnej wodźe Čorneho Halštrowa, po wysokich sćěnach a hłubokim błóće wjedźeše čara Black-bird-runa minjenu njedźelu w Hózku. Byrnjež hrozne wjedro było, přichwatachu mnozy wobdźělnicy, ale tež wćipni přihladowarjo zbliska a zdaloka.
Přezpólneho wubědźowanja dla wjerćeše so dny do toho w Hózku wšitko kołowokoło prěnjeho běha přez zadźěwki najwšelakorišeho razu. Tak je tam něhdźe pjatnaće młodostnych ze wsy a wokoliny wšědnje při sportnišću klepało, šrubowało a worało. Nastajichu wulke sćěny, přeborkachu polo, zmjetachu awtowe wobruče na hromadu, napjelnichu kontejner z wodu a při Čornym Halštrowje připrawichu sak.
Skónčnje bě wšitko natwarjene a dźeń wulkeho spektakla so bližeše. 128 běharjow w starobje 18 do 68 lět bě runjewon chcyćiwych za dračinu. Woda, zymna woda, wšak jich hišće zahe dosć dosćahny. Połni elana někotři hižo cyle cybnjeni při startowej liniji skakachu a na pimpus kiwachu.
