80 lět připóznata retoromanšćina je žiwa rěč
Chur (SN). Šwicarska je wjacerěčna. Před 80 lětami bu tam retoromanšćina jako štwórta krajna rěč připóznata. Eksperća dźensa měnja, zo njemóže hižo žana rěč wo jeje mrěću być. „Kulturna scena pokazuje, kak inowatiwni móžemy w tej rěči być“, wuzběhny Retoroman a romanist Rico Valär wčera w Šwicarskim rozhłosu.
Tež w přitomnosći nałožowanje retoromanšćiny w medijach, šulach, w zarjadnistwje a literaturje dale spěchuja, rozprawja powěsćernja dpa. Wot 8,3 milionow wobydlerjow Šwicarskeje hišće něhdźe 40 000 wšědnje retoromanšćinu nałožuje. Woni bydla zwjetša w kantonje Graubünden ze stolicu Chur. „Tgi che sa rumantsch sa dapli“ na přikład rěka „Štóž retoromansce rěči, wjace wě.“
Při ludowym wothłosowanju 20. februara 1938, jako njemějachu žony hišće žane hłosowanske prawo, wuprajichu so mužojo z 91,6 procentami za připóznaće. „1938 je wo prawo samopostajowanja ludow šło, chcychu samostatnosć Šwicarskeje připóznać“, Valär rozłoži. Knježerstwo chcyše wolu zakitowanja wšěch krajanow přez sylnu zhromadnu identitu skrućić.
Dalše krajne rěče w Šwicarskej su němčina, francošćina a italšćina.
To wšo trjebamy
To a tamne (21.02.18)
Štyrjo młodostni w starobje 13 do 17 lět su wčera wječor w durinskim Heiligenstadće najprjedy šofera wohrozyli a na to z jeho awtom po poł Němskej ćěkali. Hakle po nimale 500 kilometrach w Hamburgu jich policija zaja. Njeskutka podhladni njesmědźachu poprawom sami hišće žane awto wodźić, 17lětny jeničce z přewodom dorosćeneho. Zwotkel młodostni skućićeljo pochadźeja, njemóžeše policija rjec.
Nimale 4 400 porikow je so w tydźenju wokoło dnja Walentina před statnymi hrodami, parkami a zahrodami w Badensko-Württembergskej hubkowało, mějo tak darmotny zastup. Zarjadnišća su lubowacym zastupny pjenjez spušćili, běchu-li so před pokładnju košili. 4 385 porikow je swój lisćik na te wašnje „zapłaćiło“. Loni bě jich 3 815 porikow, kaž zarjadowarjo zdźěleja.
Čłonski wupokaz bywšeho šefa stasi Ericha Mielki pola sportoweho zjednoćensta Dynamo je njeznaty pokradnył. Dokument z čisłom 00379 bě so hižo loni w času wot 22. do 24. oktobra z muzeja we wobwodźe Berlin-Mitte zhubił. Pječa bu za čas přehladki „Kopańca w stolicy“ w Ephraimowym palaisu spakosćeny. Wustajeńca je mjeztym zakónčena.
„Moped z 15“ dale dźe
Drježdźany (SN/JaW). Młodostni w Sakskej móža dale z 15 lětami jězbnu dowolnosć za moped złožić. Kaž sakske ministerstwo za hospodarstwo, dźěło a wobchad informuje, je zwjazkowe wobchadne ministerstwo (BMVI) „modelowy projekt ‚Moped z 15‘ wo dalšej lěće podlěšiło. Projekt předwidźi, zo smědźa młodostni jězbnu dowolnosć klasy AM hižo w starobje 15 lět złožić“, rěka z ministerstwa. Regularnje bychu ju hakle ze 16 lětami dóstali.
Sakski wobchadny minister Martin Dulig (SPD) rozsud wita. „Wjeselu so, zo je BMVI našemu přeću wotpowědowało a projekt dale wjedźe. Smy dotal jara dobre nazhonjenja z projektom zběrali. Předewšěm na wsach woznamjenja jězbna dowolnosć za moped młodostnym wjac mobility a zdobom wjac žiwjenskeje kwality“, rjekny Dulig wčera w Drježdźanach.
Modelowy projekt „Moped z 15“ běchu lěta 2013 w Sakskej, Saksko-Anhaltskej a Durinskej zawjedli, pozdźišo tež w Braniborskej a Mecklenburgsko-Předpomorskej. W Sakskej je dotal něhdźe 16 000 młodostnych pruwowanje za jězbnu dowolnosć z 15 lětami złožiło.
Wothłosowanje zahajene
Berlin (dpa/SN). Strona SPD je dźensa wothłosowanje sobustawow wo wospjetnym zastupje do wulkeje koalicije z CDU a CSU zahajiła. Wšitkich nimale 463 000 čłonow ma wólbne podłožki dóstać. Hromadźe z přisahowym wobkrućenjom maja wólbne listy hač do 2. měrca w póštowym kašćiku stronskeho předsydstwa předležeć. Wočakuja snadnuški wuslědk. Designowana předsydka SPD Andrea Nahles towaršow namołwja, z uniju wujednanemu dokumentej přihłosować.
Wulka ličba woporow
Damaskus (dpa/SN). Při wobtřělenju kónčiny syriskich rebelow wuchodna Ghuta blisko Damaskusa z lětadłow a artilerije je wčera po informacijach aktiwistow znajmjeńša sto ciwilistow žiwjenje přisadźiło. To je najwjetša ličba woporow na jenož jednym dnju po třoch lětach, kaž Syriska wobkedźbowarnja za čłowjeske prawa dźensa zdźěla. Mjez mortwyni je wjele dźěći a žonow.
AfD čuje so pohonjena
Dźeń a wjace prašenjow w padźe Linda W.
Połčnica/Bagdad (dpa/SN). Čehodla je so młoda holca ze Sakskeje mordarjam teroristiskeje milicy Islamski stat (IS) přizamknyła? Pad z Połčnicy pochadźaceje Lindy W. wuwabja dale a wjace hódančkow. Přećeljo bywšeje přiwisnicy IS su potrjecheni wot dóńta swojeje sobušulerki. „Woni ćerpja pod tym, dokelž njezamóchu tomu zadźěwać, zo bě Linda wotešła. Njejsu pytnyli, što so tam woprawdźe wuwiwa“, rjekny Połčničanska měšćanostka Barbara Lüke (njestronjanka) powěsćerni dpa. Nětko je wažne ludźom pomhać. „Naše město je něšto nastorčiło. Wo tym pak rěčeć nochcu.“
Njedźelu bu znate, zo dyrbi dźensa 17lětna Linda sobustawstwa w IS a ilegalneho přestupa hranicy w Iraku dla šěsć lět do jastwa (SN rozprawjachu). Lüke z toho wuchadźa, zo so w Lindźinym kruhu přećelow wjele prašenjow znowa jewi. „Wona bě šulerka z cyle normalnej wokolinu. Linda njebě w swojej rjadowni tež docyła izolowana.“ Je zrozumliwe, zo so ludźo prašeja, čehodla njemóžachu tomu zadźěwać.
Pola zwjazkoweho prezidenta
Berlin/Choćebuz (SN). Zwjazkowy prezident Frank-Walter Steinmeier je so dźensa ze zastupjerjemi města Choćebuza k dowěrliwej rozmołwje w Berlinje zetkał. W srjedźišću steješe połoženje po rozestajenjach mjez domoródnymi a ćěkancami spočatk lěta w druhej najwjetšej komunje Braniborskeje. Mjez prošenymi hosćimi běchu nimo wyšeho měšćanosty Holgera Kelcha (CDU) mjez druhim čłonojo koparskeho regionalneho ligista Energije Choćebuz, hospodarskeje komory, centruma za čłowjeske prawa a towarstwa Choćebuski zazběh, kotrež zasadźa so za přećelskosć cuzym napřećo.
Choćebuski wyši měšćanosta Kelch chcyše w Berlinje wujasnić, zo komuny nastupajo integraciju na swoje hranicy storča. Jedyn aspekt bě wón na minjenym posedźenju zhromadźizny měšćanskich zapósłancow tak pomjenował: „Dyrbimy za Choćebuz zwěsćić, zo su socialne systemy hač do dźěćacych dnjowych přebywanišćow a šulow přewšo napjate a poćežene. Wjace njeńdźe, wjace tuchwilu njedocpěwamy.“
Termin předleži
To a tamne (20.02.18)
Zastaranske prawo za třinaće małych dźěći dósta Japanjan w Thailandskej. Swójbne sudnistwo w Bangkoku je 28lětnemu Mitsutokijej Shigeće dźensa dospołne zastaranske prawo za dźěći přizwoliło. Holcy a hólcow běchu wšelake wupožčene maćerje w jeho nadawku porodźili, wšitkich w lěće 2014. Wjacekrótny milionar, syn bohateho wobchodnika, bě Thailandźankam za to přeličene wjace hač poł miliona eurow płaćił.
Z rekordnej pokutu 208 000 eurow je Mnichowske hamtske sudnistwo muža zasudźiło, kiž njebě za ćelace jatra prawu płaćiznu při kasy zapłaćił. 58lětneho běchu w superwikach w Mnichowje-Haidhausenje lepili. Kaž wón nětko přizna, je loni w decembru štyri razy ćelace jatra do titki za sad přepakował, zo by je při samoposłuženskej kasy jako tuńši wudźěłk wotličił.
Bonifacijowy skutk pomha
Drježdźany (B/SN). Saněrowanje twarjenjow w biskopstwje Drježdźany-Mišno chce bonifacijowy skutk lětsa z 225 000 eurami spěchować. Mjez druhim profitujetej z toho w Radebergu cyrkej a nowotwar farskeje žurle. W Lubiju spotorhaja dotalny wosadny centrum a přetwarja tuchwilny farski dom na tajki. W Lipsku-Reudnitzu podpěruje biskopstwo nutřkowne wuhotowanje a rjadowanje wonkowneho hrajkanišća nastawaceje pěstowarnje „Campo Lorenzo“.
Wo měr na Ukrainje so modlili
Vatikan (B/SN). Bamž Franciskus je wopytał ukrainsku wosadu w Romje. Před baziliku Santa Sofija modleše so wón hromadźe z wulkoarcybiskopom Swjatoslawom Šewčukom wo měr na Ukrainje. Pjeć milionow ludźi je wot konflikta na wuchodnej Ukrainje potrjechenych.
Biskopja chwala Donum vitae
