Na wjacorych wsach zaso klepotali
Radwor
Róžant
Pančicy
Chrósćicy
Fota: Bosćij Handrik, Feliks Haza (2), Konstantin Hrjehor, Bernhard Baier
K dojutrownym nałožkam słuša bjezdwěla tež klepotanje. Wulki pjatk a ćichu sobotu dźě zwony mjelča. Tuž dźěći słužbu přewozmu a wužiwaja za to drjewjane klepotawki. Rano w šesćich, připołdnju w dwanaćich a nawječor w šesćich kroča wone k wjesnym křižam, hdźež so modla a kěrluš spěwaja.
Tradicija klepotanja so dale a bóle zaso wozrodźa. W Radworskej wosadźe su minjene lěta ministranća z prěnjowoprawjenskimi dźěćimi zhromadnje klepotali. Loni kaž tež lětsa zaso pak nastajichu so cyłe swójby na puć, a to nic jenož w Radworju, ale runje tak na wokolnych wsach. Dźěćiznak dósta tohorunja wobrazy z Wotrowa, Chrósćic a Pančic-Kukowa. Nimo toho dźěći w Ralbičanskej wosadźe klepotaja, tak mjez druhim w Róžeńće.
Bianka Šeferowa
Hdźe su jutrowne hněžka schowane?
Zajacej so dźakowali
Jutrowny zajac je tež w Budyskej pěstowarni „Jan Radyserb-Wjela“ pobył a ze šokolodu, jejkom a bulikom pjelnjene korbiki schował. A nadměru su so dźěći radowali, jako zajaca na zahrodźe samo hišće wuhladachu. Tak wužiwachu chowancy domu hnydom składnosć a dźakowachu so jemu za wšitke chłóšćenki. Lenka Ješkec
Dopomnjenki na přewrót a přitomnosć
Wjele ludźi znaje snano zjaw, zo myslo na 1990te lěta sej nadobo nastróženi časowu dobu wuwědomjeja, w kotrejž njejedna so wo blišu, ale skerje hižo „wčerawšu“ zańdźenosć. Zjednoćenje Němskeje, politiski „přewrót“, bě před třomi lětdźesatkami. W zwisku z tymle časom awtorka Cordula Ratajczakowa w předsłowje swojeho dźěła „Nowa swoboda? – Dopomnjenki na přewrót 1989/90“ k tomu zwěsća, zo je mjeztym cyle nowa generacija wotrostła, kotraž poprawom jenož hišće popřewrótowe struktury znaje. Sformulowany narok na předležacu publikaciju je, dopominać na časowych swědkow a jich dožiwjenje změnow tych strukturow, kotrež so dźensa hižo samozrozumliwe zdawaja. Při tym měješe so po „oral history“ (ertnych stawiznach) wurunane rozdźělenje wšelakich starobow, dźěłowych wobłukow, wuznaćow atd. wobkedźbować. Zaměr tajkeho postupowanja je, nazhonjenja a začuća reprezentatiwneho „wšědneho, normalneho“ čłowjeka wotbłyšćować.
Michał Rostok wuznamnyserbski přirodospytnik a wučer był
K 200. narodninam slědźerja, kotrehož publikacije su dźensa hišće wuznamne
Michał Rostok narodźi so 21. apryla 1821 w Bělšecach jako syn chěžkarja a wjesneho krawca. W Budestecach chodźeše wón do ludoweje šule a dźěłaše jako kruwar w Drježdźanach, hdźež chcyše němčinu lěpje nawuknyć. Wot 1837 wopyta Krajnostawski wučerski seminar w Budyšinje, w lěće 1841 sta so z pomocnym wučerjom w Hodźiju a 1844 w Drječinje. Na wuměnk poda so 1884 a přesydli so do Huski. Na tamnišim kěrchowje ma swój row z pomnikom. Při jeho ródnym statoku je dźensa zaso taflička přičinjena, kotraž na to skedźbnja, zo je so tam narodźił a zo běše wuznamny přirodowědnik.
Hižo jako seminarist zajimowaše so Rostok za přirodu. Při tym běše Wulki Pichow počasu ćežišćo jeho slědźenja. Wón namaka, kaž na tamnišej wopomnjenskej tafli rěka, na a pod tutej horu pjatnaće družin ćernjowkow. Nowa, wot njeho wopisana družina rěka łužiski ćernjowc (Rubus lusaticus).
Jeho twórby wuwiće hudźbneje moderny w Europje wulce wobwliwowali
Dnja 6. apryla 1971 zemrě w New Yorku jedyn z najwuznamnišich reprezentantow klasiskeje moderny na polu hudźby, ruski komponist Igor Strawinskij. Spominamy potajkim na jeho połstate posmjertniny.
Narodźił běše so hudźbnik 17. junija 1882 w Oranienbaumje njedaloko Pětrohrodu, hdźež skutkowaše jeho nan jako basowy operowy spěwar. W Pětrohrodźe přežiwi Igor swoje młode lěta a absolwowaše na tamnišej uniwersiće juristiski studij. Lěta 1902 zezna wuznamneho hudźbutwórca Nikolaja Rimskeho-Korsakowa (1844–1908), pola kotrehož daše so někak štyri lěta na polu kompozicije wukubłać.
Humboldtowy forum – nowa atrakcija Berlina
Wuznamne twarjenje za měnjate stawizny Němskeje loni w zwjazkowej stolicy wotewrěli
Swobodnje po Schilleru, kiž je Spartačanam pomnik stajił, móhło dźensa rěkać: „Pućowarjo, přińdźeš-li do Berlina, maš Humboldtowy forum wopytać.“ Wšojedne, kak bliskej ći wuměłstwo a kultura stej, nowy symbol stolicy, česćowacy sławneju wučencow Alexandera a Wilhelma von Humboldta, dyrbiš prosće zeznać. Zamylace jenož je, hač maš jón Berlinski hród abo Humboldtowy forum mjenować. Humboldtowy forum (HF) je oficialne pomjenowanje, hačrunjež móžeš ze zapřijećom „hród“ wjace započeć. Zo bych to zwoprědka prajił, w nowym kulturnišću čakaja hnydom wjacore muzeje, někotražkuli wustajeńca a impozantne, po rozbuchnjenju stareho měšćanskeho hrodu 1950 zachowane skulptury na swojich wobdźiwarjow. Najmoderniša muzejowa technika z wjele awdiowizuelnej rafinesu a wšudźe barbna mnohotnosć zawostajatej trajne zaćišće. Njejsu to jenož dorosćeni, kotřiž započinaja so tule dźiwać a wo stawiznach rozmyslować, ale tež dźěći so njewostudźa. Přewulki je poskitk načasneje, kubłanskeje zabawy.
Om mani padme hum – magija Tibeta so jenož w mantrach njepokazuje
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Profesor Wink je so hižo wot časa swojich šulskich a studentskich lět za Tibet a Tibećanow zajimował. Wězo bě tónle zajim kusk zwjeršny, wobwliwowany mjez druhim přez mystiske stawiznički wo lamach a jich njewšědnych kmanosćach a sylnjeny tež přez njelóšt nastupajo namócne chinske wobknježenje kónčiny. Najebać skerje nachwilne a připadne kontakty z tibetskej tematiku pak njeje jeho zajim wo kraj a lud na himalajaskej „třěše swěta“ ženje cyle popušćił. Hižo w srěnjej starobje dojědźe wón spočatk 1990tych lět na wróćopuću z konferency w Freiburgu na kóncu dnja tež do Züricha. Wottam měješe so hakle nazajtra wječor z busom do ródneho kraja nawróćić.
Tři ludowe skupiny nad morjom
Minjene lěto wozjewi wjelelětny direktor Nordfriisk Instituuta w Bredstedće, prof. dr. Thomas Steensen (69), atraktiwnu wěcnu knihu „Die Friesen – Menschen am Meer“. Mnohoworštowa publikacija twori pospyt, stawizny, kulturu, rěč a krajinu awtochtoneje mjeńšiny kompaktnje předstajić. Awtor wotmołwja zdobom na zajimawe prašenje za identitu: „Štó je Friza? Štóž chce Friza być, tón to je. Štóž so hinak rozsudźi, to njeje.“ Přetož wobknježenje friziskeje rěče njedosaha jako dopokaz, zo přisłuša něchtó małemu ludej bjez stata, wupřestrěwacemu so na sewjeru Němskeje a w Nižozemskej.
mjetel
křidło pawownika wóčkuje
jewišćo trubjelow
pod Pichowom
kramosći skromna husańca
w kopřiwach dodni
žiłku přirody-spyta
stwórbkow mjena čujawki
kaž zelowa žona
tepta trawu
hłowu stuli
dudku zakuli
wołoj zwěčni mjetel
do słónca spěje
ze wšěch tajenkow jeho
a tamneho stwjelca
husańcuje z koruška
na lačne ladko wědy
zhusći maćicy do składa
stopy na slědy wutepta
w pomnjenkach zornowca
kwětkuje mjetel
Michała Rostoka
(z knihi „Wodnjo dycham dypki“
Měrana Cušcyna, LND 2005)
