Ludźo žedźa so za zhromadnosću
W časach do korony bě samozrozumliwe, zo so jenički kónc tydźenja njeličomne zarjadowanja najwšelakorišeho razu wotměwachu. Čłowjek móhł so tehdy druhdy roztorhać, by-li jenož někotre z nich wopytać chcył. Jako nowinar sy lubu nuzu měł, po móžnosći z kóždeho městna mału rozprawu dóstać. W měrcu bě nimale wot jednoho dnja na druhi wšo nimo. Kóždežkuli zetkanje wjacorych ludźi bu wotprajene, dokelž bě zakazane. Prěni čas bě to jenož někak spodźiwne a njezwučene, zo so nihdźe ničo njestawaše. Čim dlěje pak tele wobmjezowanja korony dla wobstejachu, ćim bóle so čłowjek za tym žedźeše so zaso z druhimi zetkać, pobjesadować abo sej nazhonjenja wuměnjeć móc. Tónle čas přetrać za někotrehožkuli lochki njebě. Derje, zo su wjacori ludźo tehdy wjele idejow zrodźili, z kotrymiž su mnohim pomhali.
Wopisuje dramatiski čas
Tele dny je w LND nowa kniha Jurja Kocha „Gruben-Rand-Notizen“ wušła. Cordula Ratajczakowa je so ze spisowaćelom rozmołwjała.
Knježe Kocho, zakład nowostki je Waš dźenik z 1990tych lět. Kak je wón nastał?
J. Koch: Poprawom njejsym wobstajny pisar dźenika. Z wulkim zajimom čitach dźeniki wulkeho humanista Victora Klemperera. Wobdźiwam, kak konsekwentnje je wón kóždy dźeń pisał a tak dramatiske wuwiće w času nacionalsocializma dokładnje dokumentował. Tehdy sej prajach, zo by snano derje było, tajke zapiski sej dowolić w hinašim dramatiskim času, jako je so Rogow wotbagrowanju wobarał. Rogow bě takrjec mój teren blisko Choćebuza, hdźež sym sej druhu domiznu namakał. Běch nimale kóždy druhi dźeń w Rogowje – nic jenož jako wobkedźbowar, ale tež jako wobdźělnik spjećowanja. Z toho nasta wobšěrny dźenik, wopřijacy tohorunja priwatne swójbne kaž tež politiske naležnosće. Njemějach ženje wotpohlad to wozjewić. Myslach sej, zo sej jón swójbni jónu wobhladaja. Někomu sym powědał, zo tajke něšto mam, a potom je so lektor LND na mnje wobroćił.
Waš angažement ma předstawiznu.
Dajmy so klětu překwapić
Prěnja wustajeńca lěta w Budyskim Serbskim muzeju je nimo. Cordula Ratajczakowa je so z kuratorku-sobudźěłaćerku Móniku Ošikowej rozmołwjała.
Kak spokojom sće hladajo na koronu?
M. Ošikowa: Smy jara spokojom, jutrowna wustajeńca měješe dobry wothłós. Ličba wopytowarstwa je zaso stabilna a samo stupaca. Smy so zahe rozsudźili wustajeńcu podlěšić, tak zo njeje natwar podarmotny był. Po zawrjenju muzeja bě wona hakle wot spočatka meje přistupna. Škoda, zo dyrbjachu wšitke zarjadowanja wokoło jutrow wupadnyć. Wšo to wučinja poprawom najwjetši dźěl našeho wopytowarstwa, wosebje tež z wukraja. Přiwšěm móžu wuzběhnyć, zo su někotre kubłanišća přehladku we wobłuku šulskeje wučby wopytali. Tež wjace publikuma hač minjene lěta bě tu z regiona a cyłeje Němskeje.
Što je Was jako kuratorku wabiło?
Serbski institut dlěje hač lětdźesatkaj nawjedował
Dźensa, 8. požnjenca, swjeći bywši direktor Serbskeho instituta, prof. dr. sc. phil. Dietrich Šołta, 70ćiny. Čitarkam a čitarjam wječornika je wón předewšěm znaty jako awtor rjadu „Zboka widźane“, za kotryž spisa nimale 200 kolumnow. Rodźeny Budyšan, kiž bě 1969 maturu na Rozšěrjenej wyšej šuli „Friedrich Schiller“ złožił, bě spušćomny kritikar za nowostki LND a za nowoinscenacije Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła. Často su jeho recensije jedyn z mało zjawnych wothłosow na serbskorěčny wuměłski poskitk w Hornjej Łužicy. Dołhi čas angažowaše so Dietrich Šołta za Zwjazk serbskich wuměłcow a bě tam wjacore lěta z čłonom předsydstwa. Nětko, na wuměnku, dźěła wón w předsydstwje Maćicy Serbskeje a nawjeduje sekciju literatura a wuměłstwo. Zdobom je jedyn z posudźowarjow za Maćične myto Arnošta Muki, z kotrymž spěchuja rozestajenje ze serbskimi temami přez studowacy dorost. Jako mnoholětny čłon Budyskeho Rotary-kluba sensibilizuje wón druhich čłonow za wosebite impulsy, kotrež serbska kultura a serbsko-němska dwurěčnosć kluba městu Budyšinej a regionej skićitej.
Zastup do šule a digitalny swět
Na mjezwočach šulskich nowačkow knježeše wulka radosć. Bě wočiwidne, zo so pjerachojo na šulu wjesela. Štóž je lětsa składnosć měł sej na zastup do šule dóńć, tón měješe zbožo. Dalši móža so jenož toho nadźijeć, zo něhdźe foto wuhladaja, na kotrymž je „jich“ šulski nowačk widźeć. Wšako njemóžeše wulka ličba přiwuznych a přećelow na šulskim zastupje pódla być. A to wšo jenož teje korony dla.
Specifiski wid sej tworić
Zo bychu dotalnu koronapandemiju w Budyskim wokrjesu wuhódnoćili, přewjeduje krajnoradny zarjad naprašowanje mjez jónu schorjenymi a tymi, kotrymž bě karantena postajena. Z hamtskej lěkarku dr. Janu Gärtner je so Axel Arlt wo tym rozmołwjał.
Knjeni dr. Gärtner, što je Was pohnuło tajke naprašowanje nastorčić?
J. Gärtner: Wuchadźišćo tči w tydźenjach napinaceho dźěła pandemije dla. Dóstachmy njesměrnje wjele informacijow wo schorjenju z kontaktow k wosobam, kotrež běchu w karantenje. Njewěda wo koronawirusu je w běhu časa tróšku woteběrała. Mnohe informacije buchu wědomostnje wuhódnoćene, tójšto pak hišće wuswětlene njeje. Tu chcemy něšto přinošować. Zdobom chcemy zhonić, hač móžachu potrjecheni wobydlerjo naše dźěłowe wašnje sćěhować.
Woznamjenja to wěstu samoanalyzu?
Wažne je prašenje, štó sy
Hač maja łužiske krajiny po wudobywanju wuhla potencial na titul swětoweho namrěwstwa, to přepruwuja tuchwilu Serbski institut (SI), Braniborska techniska uniwersita Choćebuz (BTU) a Institute for Heritage Management (IHM). Nimo dr. Lutza Laschewskeho a dr. Fabiana Jacobsa z SI tež doktorandka Jenny Hagemannojc na projekće sobu skutkuje. Cordula Ratajczakowa je so z bywšej šulerku Delnjoserbskeho gymnazija Choćebuz rozmołwjała.
Što je specifiska perspektiwa SI?
J. Hagemannojc: Sprěnja widźimy šansu, z próstwu wo swětowe herbstwo diskurs wo wudobywanju brunicy do pozitiwneho změnić. Zdobom chcemy pokazać, kajke su serbske tradicije we wužiwanju krajiny. Što su serbske aspekty poćaha čłowjeka ke krajinje, kotre serbske pomjenowanja wsow, městnosćow, statokow atd. su, kotre powěsće su zaměstnjene a kotra drasta je typiska. Wjeselimy so na zhromadne dźěło SI z BTU.
Kak nawjazuje projekt na Wašu disertaciju?
Preciznje kaž šwicarski časnik přinoški dodawa
Hdyž wo samsnym čłowjeku wjacore razy něšto pisaš, hrozy strach, zo so wospjetuješ. Jedna-li pak so wo Alfonsa Handrika ze Smjerdźaceje, strach přewulki njeje. Wón swjeći dźensa swoje 80. narodniny a je dušinje a ćělnje runje tak fit kaž před pjeć abo dźesać lětami, jako smědźach jemu na tymle městnje hižo raz zbožo přeć.
Cyła politika je rěčna politika
Rěčna politika je mjeztym tež tema w serbskich institucijach. Cordula Ratajczakowa je so z předsydu Domowiny Dawidom Statnikom wo rěčnej politice třěšneho zwjazka Serbow rozmołwjała.
Maće eksplicitnu rěčnu politiku za serbske institucije za trěbnu?
D. Statnik: Mam konsekwentne serbowanje wšědnje na dźěle a w cyłym žiwjenju serbskich institucijow za wažne. K tomu słuša, zo so my jako maćeršćinarjo lěto a bóle wukmanjamy a zo je kóždy, kotrehož dźěłowe městno so ze „serbskimi pjenjezami“ financuje, znajmjeńša zaměrnje serbsce wuknjacy. Při tym mamy jemu poboku być. Hač dyrbiš to hišće pod hesłom „rěčna politika“ eksaktnje kodifikować, měła kóžda institucija za sebje rozsudźić. Zasadnje sym tomu tež w třěšnym zwjazku wotewrjeny, by-li sej to ludźo žadali. Smy po sebjezrozumjenju narodna organizacija, a najbytostniše znamjo serbskeho naroda je jeho rěč. Wosebje rěče dla běchmy w stawiznach přesćěhani, a spěchowanje rěče steji w srjedźišću aktualneje statneje politiki Serbow nastupajo. Móhli potajkim rjec: Cyła politika Domowiny je zdobom rěčna politika.
Pokład sej dale wažić
Zawěsće je kóždy z nas hižo podobnu situaciju dožiwił. Rozmołwješ so z někim zwonka Łužicy serbsce a bórze prašeja so tamni ludźo, kotru rěč to nałožujeće. Tak dźěše so našej swójbje lětsa tež zaso w dowolu. Serbšćina je naša maćeršćina. Naju dźěći wopytaja samozrozumliwje serbsku šulu, so serbsce alfabetizuja, spěwaja, sej z tamnymi hrajkaja, serbske nałožki a tradicije pěstuja ... Naša wotmołwa wubudźi w žonje, bydlacej w Hannoveru, rudźace a njespokojne začuće. A na to nam wona powěda, čehodla. Z 18 lětami staj so z mandźelskim hnydom po kwasu z Kazachstana do Němskeje podałoj, wšako bě wón potomnik Němcow w Ruskej. Staj so wo lěpši přichod swojeju dźěsći w jim cuzym kraju nadźijałoj a chcyštaj jónkrótnu šansu wužić. W Kazachstanje wšak bě hospodarska situacija přewšo špatna. Město toho zo byštaj pak dźěsćomaj kazachske korjenje posrědkowałoj a jimaj tež rušćinu spřistupniłoj, staj po hinašim puću kročiłoj. Rěčeštaj z hólcomaj němsce, wšako dyrbještaj do němskeje pěstowarnje a šule chodźić, hdźež rušćina tema njebě.
