Z krydu molować je rjana zaběra
Foto: Joachim Rjela
Katolscy dźěłaćerjo w maćernym kraju reformacije
Wo njewotkrytym podźělu serbskich duchownych na natwarje katolskeje cyrkwje w Sakskej spočatk 20. lětstotka
Nabožina, migracija, razantna towaršnostna změna, identita, přisłušnosć a wotmjezowanje – tele hesła njejsu jeno dźensa brizantne, ale zbudźachu tež hižo w prjedawšich časach wótre diskusije a sylne rozestajenja mjez domoródnymi a přisydlencami. Naspomnjenym hesłam a temam wěnuje so stawiznar Benjamin Gallin w swojej Lipšćanskej disertaciji „Katholische Arbeiter im Mutterland der Reformation. Konfession und Arbeitsmigration in Sachsen 1871–1914“, kotraž je loni w Paderbornje wušła. Statysacy katolikow, hłownje z dźensnišeje Pólskeje a Čěskeje, ale tež z Italskeje běchu w Sakskej kónc 19. a spočatk 20. lětstotka dźěło pytali. Někotři z nich so trajnje w Sakskej zasydlichu, druzy jenož (wospjet) na wobmjezowany čas w Sakskej skutkowachu. Runočasnje móžemy w katolskej cyrkwi, kotraž bě w dotal přewažnje ewangelskej Sakskej na Drježdźanski dwór a łužiske wosady wobmjezowana, njesměrny rozmach nastupajo natwar cyrkwinskich strukturow wobkedźbować.
Pandemija wěrnosće wotkrywa
W tutej kolumnje powědaja štyrjo redakciji SN znaći mjezynarodni awtorojo, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Koronapandemija a z njeje slědowacy lockdown je čas měnjacych so wašnjow a prawidłow. Za mnohich je to zdobom čas stracha. Za prof. Winka, kiž rady pućuje a so z přećelemi zetkawa, kiž runje tak rady za ludźimi slědźi – štož sej wuski kontakt z nimi žada –, kaž studentam přednošuje, je čas korony jara ćežki. Stajnje dyrbi online być, štož jeho womučnja, a zwjetša internetne zoom-diskusije z kolegami a studentami jeho njespokojeja. Za njeho je direktna interakcija njenarunajomna.
Kaž kóždy fenomen ma tež pandemija po zdaću wjace hač jenož jednu dimensiju. Prof. Wink dyrbi připóznać, zo bě jeho karbonowy slěd jara sylny. Wón jara paruje pućować, přiwšěm so wjeseli, zo zemja mjenje ćerpi.
Serbscy Rjekowje
Wonkowny napohlad twarjenjow zdźěla hač do dźensnišeho zachowany
Pohladnicy powědaja wo dawnych ča-sach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy w minjenych lětach nimale pozabyli.
Pohladnica z časa do Prěnjeje swětoweje wójny předstaja nam impozantny twar serbskeje wsy Baćonja z jeje něhdźe sto wobydlerjemi. Najmarkantniši twar je ze wšěch stron widźana cyrkej.
W Katolskim Posole z lěta 1869 namjetowaštaj Michał Hórnik, tehdy kanonik Serbskeje cyrkwje w Budyšinje, a Tadej Natuš, administrator Róžeńčanskeje putniskeje cyrkwje, pak w Baćonju pak w Čornecach nowy Boži dom twarić. Hižo samsne lěto je Budyski tachantski konsistorij zběranju srědkow za twar přizwolił. W juniju 1888 poswjeći biskop Franc Bernert cyrkej w Baćonju Najswjećišej wutrobje. Spočatnje Chróšćanscy duchowni Baćoń jako wotnožku sobu zastarachu. Po pjeć lětach zasadźichu tam kapłana Jurja Libša, kiž bě hač do lěta 1910 farar noweje wosady.
Rjenje zaso zhromadnje spěwać
„Bych cyłu knihu wo tym pisać móhł, kak so digitalne zwučowanje wot normalneho chóroweho dźěła w prezency rozeznawa“, praji nawoda chóra Budyšin Michał Janca. Dny dołho bě wón na spočatku koronakrizy wšelakore techniki wuspytał a rozmyslował, kak hodźi so spěwna proba digitalnje najlěpje zwoprawdźić. „Je napinace a wužadanje – chórowy spěwar stanje so naraz ze solistom.“
Kóžda hłosowa skupina je swójsku probu měła, a hdyž je chcyła, samo dwójce wob tydźeń. „To bě štyri króć wjace probow hač hewak. Mějach pak to za wažne. Wšako njebě wjele zhromadnosće w tym času, a chórowe dźěło ma tež sylny socialny aspekt. Hdyž sym hižo z přichodnej skupinu probował, su so tamni spěwarjo hišće rozmołwjeli.“
„Njemóžu so scyła dodźakować“
Wot lěta 2011 je Claudia Graf mějićelka hosćenca a pensije „K hrabinstwu“ w idyliskej Nowej Wsy pola Kulowa – wobdatej wot Zelderec hatow. Luboznje wuhotowane prózdninske bydlenja kaž tež hosćenc su mjez hosćimi zbliska a zdaloka jara woblubowane. „Tež nas je měrc chětro trjechił. Na zbožo pak móžachmy swój dom z łožemi pod krutymi předpisami dale wobhospodarjeć a monteram přenajeć“, Claudia Graf powěda.
Dźakowny je nimo mějićelki tež cyły personal přewšo woblubowaneho domicila, kotryž bě w zašłosći přeco derje a často dospołnje wuknihowany. Ludźo so pola Grafec tohodla derje čuja, dokelž jich šefina lokala rady tež wosobinsce za blidom wita a jim dobre słowčko popřewa. Z luboznym posměwkom a emocionalnje Claudia Graf rozprawja, zo móžachu pola nich njedawno někotre pory tež hižo zaso kwasować. A to byrnjež swjedźenjowanje hač do 22 hodź. wobmjezowane było a byrnjež bifej po zwučenym wašnju nastajić njesměli.
„Snadź je to runje te čeplske sedme lěto“
Před sydom lětami je dźensa 38lětny David Hertel, nan třoch dźěći, w Njeswačidle hosćenc a pensiju „Knježi hosćenc“ přewzał. Ze sydom kruće přistajenymi so dale wo swojich swěrnych hosći a runje tak wo pućowacych stara.
Tež w času, hdyž dyrbjachu wot 20. měrca hač dosrjedź meje durje jeho restawranta korony dla zawrjene wostać, njeje ruce do klina złožił. Wšako je z Młynkec korčmarskeje swójby w Hórkach pochadźacy – znataj Beno a Kätha Młynkec staj jeho dźěd a wowka – z hosćencarstwom wusko zwjazany. Nimale wosom tydźenjow je zwonka domu jědźe a po móžnosći tež partyjowy serwis poskićał. Tež na jutrownych swjatych dnjach móžachu sej hosćo Hertelec wobjed zesłodźeć dać. Poskitk jědźow saha w normalnym času wot serbskeje kwasneje poliwki a chrěna z howjazym mjasom hač k mjezynarodnym kulinariskim chłóšćenkam.
Wulka kwakla jednym, tamnym dobrota
Tuchwilna koronakriza so na gastronomiju, spěwarske cyłki a zarjadowarjow kulturnych podawkow rozdźělnje wuskutkuje
Chrystofej Bjaršej, mějićelej Jasčanskeje firmy zarjadowanskeho serwisa bjarš-vt su koronakriza a z njej zwjazane wobmjezowanja wulka kwakla. Bě-li wón loni w tymle času za techniku, natwar jewišćow a dalše nadawki zamołwity a wjele po puću, wón lětsa doma syda. „Tři měsacy mjeztym njeje so ani jeničke kulturne zarjadowanje – tež pod hołym njebjom nic – wotměło. Tuž hižo tři měsacy nimale žane dochody nimam“, Bjarš wuswětla.
A wy, lube dźěći, sće hižo tež něšto rjane z kwětkow ...
A wy, lube dźěći, sće hižo tež něšto rjane z kwětkow napaslili? Pósćelće wobrazy abo fota swojich wudźěłkow Dźěćiznakej a zawjeselće z nimi čitarjow!
