„To je moje nowe wulke zbožo“
Na wopyće pola redaktorki delnjoserbskeho rozhłosa Katarzyny Fidekoweje
Často słyšach redaktorku Katarzynu Fidekowu w delnjoserbskim rozhłosu sćelaka RBB moderěrować kaž tež wo wšelkich wsach rozprawjeć. A lubiłoj stej so mi kóždy raz jeje fonetika a dobra delnjoserbšćina. Běch zadźiwany, jako zhonich, zo je rodźena Pólka rěč bjezporočnje nawuknyła. Tak wona aktiwnje a wuspěšnje k tomu přinošuje, zo so delnjoserbšćina zachowa a so samo z jeje pomocu rewitalizuje.
Dojědźech sej tuž do Rogozna pola Picnja. Tam 30lětna redaktorka Katarzyna Fidekowa ze swójbu bydli. „Wona je wot apryla lěto w maćernym dowolu“, zhonich wot nawodnicy serbskeje redakcije RBB Marion Stenseloweje. „Katarzyna je jara dobra žurnalistka, spušćomna a aktiwna. Jeje žurnalistiske přinoški su wuběrne, a młodźinski magacin ,Bubak‘ so pod jeje nawodom žurnalistisce a rěč nastupajo chwalobnje wuwiwa. Na nawrót našeje koleginy so hižo jara wjeselimy.“ Wuprajenje Marion Stenseloweje zbudźi we mni wćipnosć, a chcych młodu redaktorku na kóždy pad wosobinsce zeznać.
Kaskady puća we wuměłstwje
Kniha wo twórbach Maje Nageloweje wušła
Hižo 1993 bě w Ludowym nakładnistwje Domowina pod titulom „Nje pokoj – un ruhen“ kniha wo twórbach Maje Nageloweje wušła. Dołho, předołho njeje ničo slědowało. Skónčnje wuńdźe lětsa nowa kniha, wopřijaca wuměłstwo Maje Nageloweje z třoch a wjace lětdźesatkow. Je to móhłrjec hołdowanje k šěsćdźesaćinam wuměłče. Prosty přiležnostny katalog to wočiwidnje njeje. Byrnjež mjeztym dźesać lět k jeje wustajeńcam – a tych je smjerć wjele na mnohich městnach – přiměrjeny katalog njeposkićeli. Nětko mamy nimale dwěsćěstronske wudaće „Maja Nagel – kaskady – Kaskaden“ k rukomaj přewšo bohaty wuběr z jeje tworjenja wotsrjedź 1980tych lět.
Njeznaći pisarjo
Pólska poetka wo macošnym wobchadźe z tworjenjom słowjanskich susodow
W Pólskej njerěči so wosebje wjele wo słowjanskich spisowaćelach, z wuwzaćom wusahowacych ruskich klasikarjow swětoweje literatury kaž Dostojewskeho abo Tolstoja. Njenamakamy w programje zakładnych abo srjedźnych šulow twórby na přikład ani jeničkeho Serba, Chorwata, Bołhara abo Běłorusa. Dźakowano studij słowjanskeje filologije (serbiskeje a bołharskeje), kotruž sym mjez druhimi zakónčiła, mějach njetypisku składnosć wotkryć sej swět, kiž bě mi dotal njeznaty a dospołnje cuzy. Měnju, zo Polak statistiki starožitnych grjekskich filozofow lěpje znaje hač tworjenje słowjanskich susodow Pólskeje, z kotrymiž w pólskich kubłanišćach woprawdźe macošnje wobchadźeja. Jeli so potajkim njezwičnjeja ani literatury wulkich słowjanskich narodow, kak móžeš potom wočakować, zo kubłanski aparat naspomni docyła jednoho serbskeho awtora z Łužicy?
Fantasmagoriski eksperiment
Mjez mnohimi zarjadowanjemi, z kotrymiž wopominachmy před 75 lětami wot nacionalsocialistow zamordowanu serbsku křesćansku antifašistku dr. Marju Grólmusec, bě přinošk Serbskeho ludoweho ansambla najswojorazniši. Ani wěra ani politika njetworještej srjedźišćo inscenacije „Wosrjedź nocy – Za Marju“, tež jako ryzy biografiski njehodźi so kruch wopisać. Narok awtora a režisera Wilfrieda Buchholza bě njewuwić hru wo, ale za protagonistku. Hač a w kotrej měrje je so jemu to poradźiło, to měješe kóždy přihladowar sam za sebje posudźować – inscenacija dowola mjenujcy wjele ruma za interpretaciju.
Rjane a spodobnje ilustrowane powědančko za mjeńše dźěći
Nowostka za Mikławšowy škórń
Dypkownje k adwentnemu časej wuńdźe w Ludowym nakładnistwje Domowina dźěćaca kniha z pjera Dorotheje Šołćineje „Jank a Majka w njebjesach“. Nowostka měri so na młódšich mjez nami wot štyrjoch lět. W cyłkownje sydom kapitlach a 59 stronach wotkrywataj dwójnikaj Jank a Majka hodowne wiki w swojim ródnym měsće.
Friederike Ablang ze swojimi ilustracijemi wobsah knihi podšmórnje. Nimale kóžda strona je z małym abo wjetšim wobrazom wudebjena. Wosebje za młódšich čitarjow je to wažny wobstatk, wšako ilustracije wćipne činja. Wobrazy wizualizuja mjez druhim charakter a začuća wosobow kaž tež wokolinu, na čož dźěći při wobhladanju dźiwaja.
Móže so rěčbjez škody minyć?
Před 200 lětami spisar knihi „Vocabularium Venedicum“ Christian Hennig zemrěł
Štóž po Wendlandźe ze serbskimaj wočomaj pućuje, njech wopyta městačko Wustrow na juhu wokrjesa Lüchow-Dannenberg. Słowjanske mjeno nam přeradźa, zo bě sydlišćo něhdy wot běžaceje wody wobdata kupa – podobnje měšćanskemu dźělej Wótšowej/Ostrow w Choćebuzu, Wotrowej/Ostro w Hornjej Łužicy, Wustrowej na połkupje Darsu abo Dobremu Wótšowej/Freienhufen (hač do přemjenowanja za čas fašizma na Dobristroh) při awtodróze A 13 abo Wustrowej w Mecklenburgsko-Předpomorskej při braniborskej krajnej mjezy.
W ewangelskej cyrkwi swj. Ławrjenca we wendlandskim Wustrowje, kotraž steji při rěce Jasni (ně. Jeetzel), běše wot lěta 1679 z Jasenja/Jessen pola Wosača/Oschatz pochadźacy Christian Hennig (1649–1719) wosadny farar. Jako wón před dwěsćě lětami dnja 27. septembra wumrě, zawostaji rukopisnu knihu „Vocabularium Venedicum oder Wendisches Wörter-Buch […]“ jako wusahowace žórło za rěč Drjewjanow, kotraž bě we 18. lětstotku zašła.
Třiceći lět w swobodźe
Tónle měsac dopominamy so na podawki před 30 lětami, kotrež nas překwapichu, jimachu a zahorichu. Ja na přikład sym sej 10. nowembra 1989 do swojeho dźenika zapisał: „Wčera wječor su nam wobrazy dych wotrazyli, kotrež tohorunja w Budyskej Strowotnej studni njenadźicy z telewizora sapać počachu: Berlinska murja je padła!“
Hižo do tohole (historiskeho) podawka běchu so wjacori z nas (tehdy w starobje 25 do 50 lět) do najwšelakorišich akcijow wo wobnowjenje wšeho towaršnostneho a narodneho žiwjenja tež w Serbach zwažili a zapřahnyć dali, někotři samo hižo spočatk oktobra, jako hišće diktatura strony SED mjez nami a nad nami strašnje knježeše.
Dokumentacija nětko wšěm zajimcam přistupna
Robert Lorenc Arnošta Mukowu „Statistiku łužiskich Serbow“ do němčiny přełožił
Ličenje Serbow za statistiku abo trochowanje ličby Serbow w našich dnjach njeje wotewrjene prašenje, je dźě nanajpozdźišo ze serbskim zakonjom z lěta 1999 zasada wobkrućena: Serb je, kiž so Serbstwu wuznawa. Njedźiwajcy toho jewja so hdys a hdys we wěstych kruhach politiki žadanja za ličenjom Serbow, ale tež mjez nami. Nowa edicija Arnošta Mukoweje „Statistiki łužiskich Serbow“ móhła, zwjeršnje widźane, tomu polěkować.
Robert Lorenc je Mukowu statistiku do němčiny přełožił a wudał. Ludowe nakładnistwo Domowina da ju nam nětko jako 532stronsku knihu do ruki.
„Stolětny dźeń“ 20. lětstotka (pokročowanje)
Powalenje Berlinskeje murje před 30 lětami je bytostnu změnu w towaršnosći kaž tež w žiwjenju Serbow zahajiło
Runje jutře před dokładnje 30 lětami je Berlinska murja swoje prěnje dźěry dóstała a skónčnje padnyła. Podawk to, kotryž je žiwjenje wšitkich wobydlerjow Łužicy – tež nas Serbow – bytostnje přeměnił. Smy našich čitarjow prosyli, posrědkować nam swoje dopomnjenki na 9. nowember 1989, kotryž zańdźe do stawiznow jako dźeń powalenja Berlinskeje murje. Někotre z dopisow tule dokumentujemy.
„To je tola hižo dźensa kaž hody“
Z kolesom podłu bywšeje
Štóž je před 30 lětami wědomje dožiwił, kak bě w Berlinje murja padnyła, so zwjetša jara dokładnje dopomina, što je 9. nowembra 1989 činił. Sam na přikład sedźach tehdy w swojej stwě w staršiskim domje. A dokelž bě Radwor w tym času hižo z kablowej telewiziju zastarany, móžach takrjec live dožiwić, zo NDR hranicu wočini. Što to woznamjenješe, pak mi wědome njebě – kaž mnohim druhim tež nic. Tři lětdźesatki pozdźišo chcych wědźeć, što je wot murje zwostało a kak běchu někotři Berlinscy Serbja wone podawki dožiwili. Tohodla so rozsudźich, z kolesom po Berlinskim murjowym puću jěć. Tón wjedźe po 160 kilometrach tam, hdźež je murja něhdy stała, potajkim wokoło cyłeho tehdyšeho Zapadneho Berlina. Dźensa jenož hišće na mało městnach zbytki wuhladaš.
