Z wudaća: štwórtk, 01 apryla 2021

Slepjanska šula loni hłowne myto sakskeho idejoweho wubědźowanja fondsa „Čiń sobu!“ dobyła

Runje před lětom bě šulski nawoda Slepjanskeje wyšeje šule „Dr. Marja Grólmusec“ Jan Hrjehor zhromadny šulerski a wučerski projekt za sakske idejowe wubědźowanje fondsa „Čiń sobu!“ zapodał, a to w kategoriji ­Łužiski rewěr. Tam požadachu so šulerjo a wučerjo z projektowym titulom „Nalěpił a čitał – słyšał a nawuknył / Serbšćinu wuknyć ze zwukowymi nalěpkami“. Loni w juniju dósta nawoda kubłanišća wot sakskeho ministerskeho prezidenta Michaela Kretschmera dobyćerske wopismo přepodate, kotrež wisa nětko při zachodźe do šule. Projekt ze zwukowymi nalěpkami bě hłowne myto dobył. Wo aktualnym stawje zwoprawdźenja projektoweje ideje dźensa rozprawjamy.

Sulšečan Achim Mič krosnuje, padluje, kolesuje, płuwa, sněhakuje ...

Z přirodu a w njej žiwy być sej mnozy ludźo přeja. Ći jedni wo tajkim žiwjenju sonja, druzy sej je zwoprawdźeja. K tajkim słuša Serb Achim Mič z delnich Sulšec. „Dołhož móžu myslić, so rady hibam, wosebje krosnujo. Najradšo sym wonka na powětře, štož strowoće tyje a ničo njepłaći“, 65lětny powěda. Narodźił je so wón w domje, hdźež tež dźensa z mandźelskej bydli, njedaloko mosta nad rěčku, kotraž ma žórło pod horu „Hochstein“ a so po 179 kilometrow dołhim běhu po Sakskej a Braniborskej do Łobja w Saksko-Anhaltskej wuliwa. Z woknom w swojej kuchni hlada wón na Čorny Halštrow, kotryž jenož něšto metrow dale ćeče. „Je cyle jednorje krasne při wodźe bydlić. Hdyž na rěčku hladam, přeco zaso něšto druhe widźu.“ Tak Achim Mič powěda, zo je so jako hólčec často w njej kupał. Pozdźišo, za NDRski čas, běše woda chětro zanjerodźena. Dźensa pak wón hdys ­a hdys zaso do njeje skoči a so w njej ­wočerstwja. „Dźěćom přeco praju, płuwać je najstrowši sport.“

Superintendent Krystof Rummel wo koronje, wo swojej wosadźe a swojim nowym zastojnstwje

„Wobkedźbuju, zo je Hodźijska wosada serbskosći mjeztym jara přistupna. To njebych sej před dźesać lětami předstajić móhł.“

Krystof Rummel wukonja wot lońšeho 1. awgusta zastojnstwo serbskeho superintendenta, do kotrehož bu na reformaciskim dnju w Hodźijskej cyrkwi Pětra a Pawoła zapokazany. Z nim přewza najwyšu funkciju w ewangelskich Serbach prěni raz wosoba, kotraž njeje maćernorěčna. Na dojutrownu rozmołwu je so farar Rummel z Axelom Arltom w hudźbnej stwě Hodźijskeje fary zetkał.

Dobre lěto smy z koronu žiwi. Kak zhladujeće na jutry 2020, kotrež njejsmy kaž zwučene swjećić móhli?

Jutry w Serbach su cyle wosebity čas, w kotrymž mnohe nałožki pěstu­jemy, w kóždej kónčinje hinaše. W Delnjej Łužicy zarjaduja na wsach jutrowne wohenje. W přewažnje ewangelskich kónčinach srjedźneje Łužicy je předewšěm spěwanje jutrowničku rano znate. A w katolskej Hornjej Łužicy su wězo křižerjo wjeršk. Jutrowne jejka pak ludźo po cyłej Łužicy rady debja. Tradicija w někotrych regio­nach tež je, jejka walkować abo po jutrownu wodu chodźić. Dźěćiznak chce sej z wami někotre jutrowne nałožki wotkryć. Bianka Šeferowa

Hač zajac prawy puć k rěce namaka? Pomhajće jemu, wzmiće sej pisak a wjedźće jón po prawym puću! Ilustracija: Christin Lukašowa
Jutrowna woda móže hojić a je tuž wažna za čłowjeka a zwěrinu. Młode holcy pak kruće do toho wěrja, zo woda rjanosć spožča. Wo­ne tuž jutrowničku rano po wodu chodźa. Zo njeby so skutkownosć wody zhubiła, njesmě po puću nichtó z holcami rěčeć abo je widźeć. Wjesni hólcy wšak chce­dźa jim klubu činić a je narěča. Dyr­bjało-li so holcam tola słowo z erta wukulić, dyrbja so wone nawróćić a znowa po jutrownu wodu hić. Bianka Šeferowa

ilustraciji: Christin Lukašowa Lubina Hajduk-Veljkovićowa „Sym ja zaso doma?“, bórboleše zaječk, hdyž woči wočini. Wokoło njeho wupřestrěwaše so pisany přestrjenc z rěza a kćenjow. Wón rybowaše sej woči a njemóžeše so dodźiwać. Cyle pomału so wón dopominaše, hdźe bě. W dźunglu, daloko preč wot swojeje domjaceje łuki, znateje rěki a lubowaneho lěsa. Zaječk póžěraše. „Njejsu da bórze jutry?“ „Jutře ssssu jutry“, zasłyša hłós nad sobu. Tam horjeka nje­wisaše jedna z njeličomnych lianow, ale zelenkojty dołhi had. „Što da maš, ssssym će nastróžił?“, so pyton wo­praša. „Jutry su za nas zaječki najwaž­niši swjedźeń w běhu lěta“, praji štyrino­hač. W tym wo­ko­mi­ku pušći so wo­pica pó­dla njeho na zemju. „Za nas tež“, wona praji. „Hladaj, kak rjenje smy našu swětlinu debili. Dźensa je cyły dźungl takle debjeny.“ „Cyły sssswět“, doda pyton, „ja to wěm, ssssym to widźał.“ Zaječk zadźiwany, ale tež někak zrudny na njeho hladaše. We wutrobje začuwaše, zo měło to hinak być. Začuwaše stysk za jutrami, kaž je wón znaješe. „Što da je?“, tróštowaše jeho wopica. „Ja to cyle hinak znaju“, hikaše zaječk. „My k jutram jejka debimy.

Hač změje­my lětsa kři­že­rjow, drje budźe hakle krótko do ju­trow wěste. Procesiony njejsu jenož tradicija, ale su zdobom wuraz žiweho kře­sćan­stwa. Hižo dlěje hač 450 lět wozjewjeja křižerjo mjez Budy­šinom a Ku­lowom wjesołe ­po­selstwo wo zrowa­stanjenju Jězusa. Foto: SN/Hanka Šěnec

Za našich prjedownikow běchu pisanjene jejka symbol płódnosće. A zo by so móc na pola a łuki přenjesła a tak trawa kaž tež płody rostli, su ludźo we Łužicy jutrowne jejka kuleli. Skónčnje nasta z toho nałožk, kotryž so wosebje dźěćom spodobaše. A tak natwarichu sej mału skłoninu, po kotrejž jejka walkowachu. Nimo toho spřihotowachu sej zadźěwki. Jutrowničku su jejka po přihotowanej walce dele kuleli. Tón, kiž je ze swojim jejkom dalše trjechił, dósta jako myto jejko tamneho abo słódkosć. Dźensa nałožk jutrowničku na Budyskim Hrodźišku pěstuja a pisane jejka (plastowe buliki) po nahłej skłoninje kuleja. Mjeztym sej tradiciju tež w něko­trych pěsto­warnjach zaso wotkrywaja. Bianka Šeferowa

Foto: picture alliance/Loes KieboomPohladajmy tola raz do swěta. Kotre nałožki w druhich krajach pěstuja? We Łaćonskej Americe maja jara rjany jutrowny nałožk. Tam kładu pisane kćenja kwětkow na puć, tak zo nastawa wulki přestrjenc. Dojutrowny (martrowny) tydźeń mjenuja tam Semana Santa. Puće su za wobchad zawrjene, a w pil­nym ručnym dźěle ludźo kćenja na puće kładu. Tohorunja wuži­wa­ja za to přebarbjene łopjena abo drjewjane třěski (Holzschnipsel). Wuměłske twórby pak hodźa so jenož krótki čas wobdźiwać. We wulkich jutrownych procesio­nach ludźo twórby zaso rozteptaja. Tak su tele přestrjency wuraz zachodnosće (Vergänglichkeit). Bianka Šeferowa

Foto: Pixabay/ M. Jutta
Swětło swěčkow je nam hłownje k swjedźenjam jara wažne. Jutrowna swěčka pak ma wosebje w křesćan­skej wěrje wulki wuznam. Swětło dźě woznamjenja žiwjenje! A tak zaswěći duchowny swěčku při jutrownym wohenju do Božeje mšě jutrownu nóc. Hdyž ze swěčku do cyrkwje kroči, wón trójce woła ,,Lumen Christi“, pře­ło­žene to rěka: Chrystus je swětło. Potom móža sej wěriwi swoju sobupřiwjezenu swěčku na płomjenju jutrowneje swěčki zaswěćić. Tradicionelnje su na jutrownej swěčce křiž, aktualna lěto­ličba kaž tež zna­mje­ni alfa a omega zwobraznjene. Mjenowanej pis­mikaj stej prěni a posledni grjek­ske­ho alfabeta a symbolizujetej spočatk a kónc. (Jězus je prěni a posledni – spočatk a kónc). Často maja swěčki hišće pjeć tak mjenowanych wóskowych pyramidow, kotrež pokazuja na pjeć ranow Jězusa na křižu. Dale su druhdy nimo toho motiwy kaž woda a słónco, hołb abo jehnjatko zwo­braz­njene. Bianka Šeferowa Jutrowne swěčki móžeće sej tež sami zhotowić. Za to trjebaće běłu swěčku a někotre plečicy wóska, kotrež su w najwšelakorišich barbach na předań. 1.