Serbske kupki zachować
Serbja w Radworju zhladuja z wulkej starosću na połoženje w zakładnej šuli. Wospjet bě minjene lěta přemało serbskich dźěći, kotrež móhli swójsku rjadownju wutworić. Radwor je w Hornjej Łužicy kupa maćernorěčnych Serbow. Tak to tež jako Bronjanka přisłušaca Radworskej gmejnje začuwam. Stajnje zaso dyrbimy wo serbske rjadownje wojować. Minjene lěta bě tole wuspěšne. Fatalne pak je, zo dyrbi scyła k tomu dóńć.
Z mosta skočić njetrjebamy
Sće wot tuchwilneho wólbneho boja runje tak přemóženi kaž ja? Štož w přihotach wólbow Sakskeho krajneho sejma 1. septembra wobkedźbuju, dopomina mje skerje na kónčne sceny filma „Titanic“. Tam hraješe kapała swoje štučki, byrnjež so łódź hižo strašnje nachilała. Na kóncu rjekny nawoda hudźbnikam: Bě mi wulka česć, z wami hudźić směć. Potom bu ćma.
Tajku ćmu wuprudźa wólbny widejo Zelenych, kotryž je tež internetnje přistupny. Tam připowědźa młoda žona na struchłe wašnje kónc – demokratiskeho – swěta, hdyž ludźo 1. septembra Zelenych njewola. Potom móhło so wšitko w hrózbje skónčić. W pozadku jewja so hrožo Putin, zničena přiroda, palace so lěsy a hewrjekacy prawicarjo.
Tajki stres sej sakska SPD njenačini. Wona přilubja na swojich plakatach „sylne hospodarstwo“ a žada sej 15 eurow minimalneje mzdy. Wočiwidnje maja so socialdemokraća po wašnju zwjazkoweho kanclera Olafa Scholza, kiž tež po najhóršich wólbnych poražkach tak čini, jako njeby so ničo stało.
Dušacy kašel – trajacy problem
W Sakskej přiběraja pady dušaceho kašela w poslednich lětach masiwnje, wosebje pola dźěći a młodostnych. Wo přičinach, rozrisanjach a problemach je so Maximilian Gruber ze serbskej dźěćacej lěkarku Jadwigu Wałdźinej rozmołwjał.
Tuchwilu je w Sakskej 663 wosobow na dušacy kašel schorjenych. To je wo wjele wjace hač loni w samsnym času. Na čim to zaleži?
J. Wałdźina: Smy tuchwilu generelnje jara chorowaći, wšako je korona swoje slědy zawostajiła. Wšelakore chorosće howrja tuchwilu paralelnje a tuž njeje naš imunitny system cyle tak fit. W najlěpšim padźe njezačuja inficěrowani swoje infekcije přejara, hdyž su šćěpjeni. Přiznać dyrbju, zo njeje, wosebje za młodostnych a dorosćenych, přelochko dušacy kašel zwěsćić, dokelž tukaja mnozy ludźo spočatnje skerje na druhu infekciju. Pola dźěći je to lóšo, dokelž nimaja prosće telko chorosćow. Problematiska pak chorosć w dźensnišim času njeje. Je to jenož hišće chorosć, kotraž so spěšnje rozpřestrěwa. Kóždy čłowjek móže wjacore razy w swojim žiwjenju na njej schorjeć, to je zakładny problem.
Kapałnik – inženjer – hudźbnik
Dźensa swjeći w Choćebuzu komponist a něhdyši rozhłosowy hudźbny redaktor Ulrich Pogoda swoje sydomdźesaćiny. Narodninar, pochadźacy ze znateje Njekelic hudźbneje swójby w Kulowje, běše krótki čas kapałnik w Drježdźanach. Dalše dobre zakładne hudźbne kubłanje zmóžni so jemu na hudźbnej šuli we Wojerecach. Po abiturje pak absolwowaše najprjedy studij twarstwa w Choćebuzu a dźěłaše na to jako projektowy inženjer. Paralelnje wukmanješe so w Choćebuzu a na Wysokej šuli za hudźbu we Weimaru předewšěm na klawěrje a w spěwanju kaž tež w hudźbnej teoriji a kompoziciji, wurunawši sej tak puć k powołanskemu hudźbnikej. W lěće 1985 sta so z rozhłosowym hudźbnym redaktorom a producentom w Choćebuzu.
Ulricha Pogodowe najwažniše twórby sahaja do časa wróćicy lětstotka. Tak bu jeho „Reja marionetow za smyčkowy kwartet“ w lěće 1989 w Drježdźanach prapředstajena. A w slědowacych lětach njepředstajachu so jeho kompozicije najwšelakorišeho razu jenož w Choćebuzu a Budyšinje, ale tež w Podstupimje, Berlinje a samo w posaarskim Saarlouisu.
Njewidźa, ale tola widźa
Lilo Nöske přewodźa studentow Choćebuskeje uniwersity při tym, sej rumy a w nich skutkowace zwuki wotkryć. Milenka Rječcyna je so z architektku rozmołwjała.
Što wjedźe Was do Łužicy?
Lilo Nöske: Zhromadnje z Adrianom Dorschnerom, kiž je hóstny profesor na BTU w Choćebuzu a swojim kolegu Zeno Schnelle, zbližimy studentam architektury mjez druhim poměr mjez rumami a w nich skutkowacymi zwukami.
Sće podłu Jawory pućowali a sej statoki w Pěskecach a Njebjelčicami wotkryli. Što su Wam wone sposrědkowali?
Lilo Nöske: Wjesce a statoki dopominaja mje prawdźepodobnje na wjes w Nižej Bayerskej, w kotrejž bydlu. To zwisuje z wjesnej atmosferu ale tež ze zaćišćom, zo poskića wuskosć mjez wsami cyle wosebitu zhromadnosć. To je w městach cyle hinak, štož tež w Choćebuzu nazhonjam.
Kotre zapopadnjene abo nazhonjene zwuki su Was wosebje narěčeli?
Wólby w Sakskej: Škit a stabilita?
Njebychu-li Serbja w zańdźenosći kraloswěrni byli, njeby so serbski lud na načasnej demokratiji wobdźěleć móhł – Serbstwo by runja wšěm druhim zapadosłowjanskim kmjenam dawno zahinyło, kotrež su so z wyšnosću bóle bojownisce nasadźowali. A přěhrali. Najebać to njetrjechi, zo namóc ženje ničo wuskutkowała njeje – USA su dołho najsylniša móc na swěće byli, dźakowano najsylnišemu wójsku. A hladajo na bližace so wólby prezidenta USA so bojimy, zo škit a kryw tuteje wulkomocy zhubimy. Tež w serbskimaj zwjazkowymaj krajomaj so na wólby hotujemy a so prašamy: Štó je dźensa škitnik našeho ludu?
Niske płaćizny su problem
Tuchwilu je zaso čas za žně žita. Tak tež pola Sorabije w Róžeńće. Płaćizny za žito pak dale spaduja. Za wotrjadnika produkcije pólnych płodow Clemensa Hrjehorja je to problem. Z nim je so Milan Jurk rozmołwjał.
Kak wuspěšnje su waše žně lětsa?
C. Hrjehor: Na našich polach rosće róžka, pšeńca a ječmjeń. Žně su lětsa poprawom cyle wuspěšne.
Wudani so plahowanje žita scyła hišće, a hdyž, kotre?
C. Hrjehor: Problem, kiž při tym nastanje, je, zo trjeba kóždy bur na swojim polu wěsty płodoslěd. K tomu słuša plahowanje wšelakich žitow, štož ma pozitiwne wuskutki na pódu. Z tym so tež chorosće wot žita k žitej dale dać a žně pohubjeńšeć njemóža. Kóžde žito trjeba wšelake wobstejnosće za docpěće wulkeho dobytka. Tohorunja je płaćizna za žito přesnadna. Płaćizna njewotpowěduje narokej nas burow. Tomu pak njemóžemy zadźěwać, dokelž smy wotwisni wot swětowych płaćiznow.
Što dyrbi so změnić? Kak wysoko ma płaćizna za žito stupać?
C. Hrjehor: Situacija dyrbi so cyłkownje změnić. Bur ma na kóncu dnja z dobytkom domoj hić a sebi wěsty być, zo je so jeho słužba wotpowědnje zapłaćiła.
Sekretariat bórze nimale prózdny
Hobby-pčołarjo wjeselo wobradźeja
Wikować wo šulu kaž na bazarje?
Je 35 lět po měrliwej rewoluciji. Runje tak dołho wojujemy wo zachowanje serbšćiny – wo serbske šule. Nětko zwěsćamy, kelko smy na kóncu woprawdźe docpěli. Lěta dołhe čakanje a wěčna dowěra tym, kotřiž rozsudy tworja, wěcce njetyjetej. Při tym njemyslu jeničce na rozsudźacych w Drježdźanach abo w Budyšinje, myslu tež na tych w serbskich gmejnach, kotřiž stajnje wo kubłanju swojich dźěći, wnučkow a prawnučkow rozmysluja. Wšako – a tu wužiwam cyle wědomje flosklu – młodźi su přichod, nic my. Što mje k tomu pohnuwa, takle myslić? Cyle jednorje: Lěto wob lěto, na wšelakore wašnje a ze wšelakim pjerom w našim dźeniku wo tym pisamy, zo dyrbimy nowe ideje serbske šulstwo nastupajo přesadźić, zo njesměmy we wojowanju za swoje ideale popušćić a zo dyrbimy tež žadanja stajeć, z kotrymiž rozsudźacy snano njeliča. Wšako dawno wěmy, zo žadacy zrědka woprawdźe to dóstanje, štož trjeba. Dojednanje je rezultat wikowanja – mjeztym druhdy kaž na bazarje.
