„Pyšpot procha – In Sand und Wolken geschrieben“ rěka zběrka poezije tež pod pseudonymom „Źilka“ znateje Jill-Francis Ketlicojc, kotraž ma kónc měrca w Ludowym nakładnistwje Domowina wuńć. Bosćan Nawka je so z młodej delnjołužiskej basnicu rozmołwjał.
Knjeni Ketlicojc, što móžeće nam wo wobjimje, wobsahu a wuhotowanju zběrki přeradźić?
J.-F. Ketlicojc: Kniha wopřijima dohromady wjace hač 60 basnjow, rozrjadowane po třoch kapitlach. Wjetšina z nich su originale raz w delnjoserbšćinje raz w němčinje. Šěsć serbskim pak sym němske přebasnjenje ze swójskeho pjera přidała. Dwurěčnosć mam zasadnje za wobohaćacu, za něšto rjane – štož so, kaž sej myslu, w mojej poeziji wotbłyšćuje. Zdobom pokazam na wohroženje delnjoserbšćiny a nadźijam so, ze swojimi hrónčkami tomu přinošować, zo sej ludźo wuwědomja, kajki bohaty pokład z tejle rěču maja. Wo wuhotowanje je so Isa Bryccyna postarała.
Kniha je wuraznje jako zběrka připowědźena, štož zwjetša woznamjenja, zo jedna so wo zestawu wubranych tekstow. Hdy sće je napisała?
Dźensa je sej Serbski sejm w Drježdźanach žadał, připóznać Serbow jako indigeny lud. Nimo toho su sakske knježerstwo namołwili, jich stejišćo w rozprawje wo połoženju serbskeho ludu wobkedźbować. Z dr. Měrćinom Wałdu, čłonom-fachowcom wuběrka „wustawa a prawo“ Serbskeho sejma, je so Marcel Brauman rozmołwjał.
Serbski sejm bě naš lud jako „indigeny“ proklamował, ale što je wot towaršnosće w Němskej „wotchilace wašnje hospodarjenja“, kriterij indigenosće? Porno Samam dźě poł dźiwje stadła sobow nimamy …
dr. M. Wałda: Po woli ILO-konwencije hižo dosaha, hdyž jenož někotre kriterije přitrjechja. Pola nas Serbow pak su wšě mjenowane kriterije dopokazujomne: Serbja maja swójsku rěč, kotraž wot němčiny a druhich słowjanskich rěčow wotchila, sydlachu hižo do časa kolonizacije a postajenja nětčišich statnych hranicow w kraju a pěstuja bohatu ličbu nałožkow, kotrež buchu jako imaterielne swětowe herbstwo UNESCO přizjewjene. Naprawy germanizacije abo industrializacija bychu so „mytowali“, njebychu-li so jednotliwe kriterije akceptowali.
Zwjazkowy zarjad za wustawoškit (BfV) njewidźi tuchwilu žane pokazki, zo měła so skupina „Poslednja generacija“ jako ekstremistiska zastopnjować. Tole rjekny zawčerawšim prezident BfV Thomas Haldenwang. Na tym tež fakt ničo njezměni, zo skupina zdźěla samo kriminelnje agěruje.
Kónc lěta 2021 załožena skupina je loni 24. januara prěni raz w Berlinje přijězdy k awtodróham zahaćiła. Po tym slědowachu nimale wšědnje tajke blokady kaž tež protesty w muzejach, stadijach abo na lětanišćach wšelakich městow. Aktiwisća žadaja sej mjez druhim, zo nimaja so fosilne maćizny za produkciju energije wužiwać. Z „ciwilnej njeposłušnosću“ woni zwjazkowe knježerstwo nuzuja, wjace za škit klimy činić.
Hač do jutřišeho su ewangelscy wěriwi z Delnjeje Łužicy w Israelu po puću. Z předsydu „Spěchowańskego towaristwa za serbsku rěc w cerkwi“, Hartmutom Leipnerom, kiž je z čłonom pućowanskeje skupiny, je so Marcel Brauman rozmołwjał.
Z kotrej skupinu sće so na puć do swjateho kraja podał, a što běše motiwacija ludźi, so na tutej jězbje wobdźělić?
H. Leipner: Jo kupka luźi ze wšakich ewangelskich wósadow Chóśebuza, jadnab 40 luźi. Jo putnikowanje na slědach Jezusa, ale nic oficelnego, na priwatnej bazi zoganizěrowane.
Čehodla sće so runje w njemĕrnym času za po wšěm zdaću strašnu wuprawu rozsudźili, wšako słyšimy nastajnosći wo namócnych rozestajenjach tež ze smjertnymi woporami w tutych kónčinach?
Hdy by změna strukturow z hórnika pinčnika sčiniła, štož je konsekwenca propagowaneje transformacije stareje industrije do łahodneho turizma, bychu ludźo z hłowu wili. Što pak přidatne spěchowanje ze strukturow našeho narodneho žiwjenja sčini? Serbske institucije hižo nětko dosć dorosta njenamakaja a w kubłanišćach pobrachowaceho personala dla z wučbu klaca. Ale lěto wot lěta nastawa wjac projektnych dźěłowych městnow – wšo dohromady w běhu połdra lětdźesatka wjac hač sto połnych dźěłowych městnow ze srědkow „serbskeje změny strukturow“. Z tym je implozija institucionelnych strukturow předprogramowana. Je najwjetši čas, w chaosu bjez plana kmanu strukturu tworić.
Dwaj jubilejej tworitej pozadk zarjadowanja k spominanju na fararja a přirodospytnika Hadama Bohuchwała Šěracha zajutřišim, 11. měrca, w cyrkwi w Budyšinku. Z hłownym iniciatorom cyłeho lěta wopominanja, Günterom Sodanom, je so Axel Arlt rozmołwjał.
Knježe Sodano, što Was pohnuwa, so za spominanje na Šěracha angažować?
G. Sodan: 11. měrca před 275 lětami je młody farar Šěrach swoje nastupne prědowanje w Budyšinku dźeržał. 3. apryla před 250 lětami je wón wumrěł. A klětu 5. septembra budu jeho 300. posmjertne narodniny. Jako pčołar mam poćah k Šěrachej. Jako bywši wjesnjanosta Malešanskeje gmejny sym so za Šěrachowy dom w Budyšinku zasadźał. Nětko zwěsću, zo njeje mnohim znate, kotra za našu kónčinu wažna wosoba za tutym mjenom tči. To chcu sobu změnić.
Sobotu z ewangelskej wosadu přeprošujeće. Koho maće hewak poboku?
Srjedu stej dwě němskej politiskej akterce, kotrejž so na „mjezynarodnym parkeće“ hibatej – wonkowna ministerka Annalena Baerbock (Zeleni) a ministerka za wuwiće Svenja Schulze (SPD) – směrnicy jeju koncepta „feministiskeje wonkowneje politiki“ zjawnosći předstajiłoj. Je to pospyt, dotal dosć abstraktne wopřijeće skonkretizować. Słowo feminizm je jara sylne a zdobom specifiske słowo, wšako je po cyłym swěće historisce z hibanjom žonow wo runoprawosć wusko zwjazane. Wočakowanja žonow na politiku pod tajkim postulatom su potajkim wysoke. Zo je wotpowědna realna wonkowna politika woprawdźe chětro „worjech“, dyrbješe Annalena Baerbock sama jara spěšnje dožiwić. Lońše podawki w Iranje pokazachu: Hladajo na brutalne postupowanje islamskeho stata přećiwo žonam, kotrež po smjerći Mahsy Amini za swoje prawa demonstrowachu, njebě wonkowna ministerka kmana, tutym skutkownu pomoc poskićić. Nimo werbalneje solidarizacije njeje za škit abo podpěru protestowacych Irančankow ničo zeskutkowniła.
W Praskej knihowni Václava Havla staj wčera Čechaj Milan Hrabal a Leoš Šatava ze Serbomaj Janom Hrjehorjom a Matejom Dźisławkom diskutowałoj: „Serbska Łužica – špihelowy wobraz čěskeje duše a hordostny zaměr čěskeje wonkowneje politiki.“ Z moderatorom wječorka, Lukášom Novosadom, je so Marcel Brauman rozmołwjał.
Kak widźa nas Češa: jako njewobškodźenu socialnu idylku abo potłóčeneho słowjanskeho bratra, kotrehož dyrbiš wumóžić?
L. Novosad: Spřenja: Čěscy nacionalisća widźa Serbow jako škit přećiwo Němcam – smy Němcow wuhnali, potajkim móžemy so jeničce přez Serbow hišće z nimi rozestajeć. Zdruha: Eksistuje patetiski poćah mjez Čechami a Serbami – mamy podobne stawizny a widźimy so w druhich kaž w špihelu. Střeća: Naši ludźo pěstuja hordosć na Serbow, zo so woni najebać mału ličbu tak wo swoju rěč a kulturu prócuja.
A kotry wid na Čechow staj Serbaj-diskutantaj wam sposrědkowałoj?
Dźensa, na dźeń dokładnje před lětom, je prezident Putin ruske wójsko do susodneje Ukrainy pochodować dał. W Europje je agresija bjez runjeća po Druhej swětowej wójnje wudyriła. Wona je wulku militarizaciju zbudźiła, štož mjenowaše zwjazkowy kancler Scholz „přewrót časow“. Wójna je, dokelž je politika zaprajiła. Znowa jedyn lud wo swobodu swojeje domizny wojuje.
Z tym wšěm dyrbja ludźo na europskim kontinenće a tež we Łužicy wuwiće nazhonić, kotrehož bychu so mnozy radšo wzdali. To njepłaći jenož za ludnosći w Ukrainje načinjene njesměrne horjo. Hłuboko potrjechene su zdobom maćerje, mandźelske a swójby, kotrychž synow, mužow a nanow je ruski prezident na njetrjebawšim bitwišću zwonka kraja do smjerće pósłał. Je tež młodych łužiskich maćerjow, kotrymž strach wo swoje dźěći spać njeda. Wšako nichtó njewě, hač so inferno bróni, na kajkežkuli wašnje, hišće dale do směra na zapad njewupřestrěje.
Spěchowanski kruh za serbsku ludowu kulturu wuhotuje tež lětsa znowa „wubědźowani wo najrjeńše serbske jutrowne jejko“, a to hižo 70. raz. Zdobom hotuja so na tohorunja jubilejne 30. serbske jutrowne wiki. Bosćan Nawka je so z předsydku towarstwa Francisku Grajcarekec rozmołwjał.
Knjeni Grajcarekec, maće hladajo na jubilej jutrownych wikow wosebitu narodninsku překwapjenku planowanu?
F. Grajcarekec: Haj. Chcemy wiki tónraz 4. a 5. měrca takrjec po cyłym Budyskim Serbskim domje wuhotować, rozšěrjejo je na štwórtu etažu. Nimo toho budu dohromady 30 hněžkow po twarjenju schowanych, za kotrymiž hodźi so po wašnju jutrownych jejkow pytać. Tradicionalnych poskitkow pak njetrjebaja so wopytowarjo wzdać. Tak móža zajimcy ludowym wuměłcam při debjenju jejkow přez ramjo hladać, so sami we wóskowanju wuspytać a hižo wupyšene owalne drohoćinki kupić. Nimo toho budu dalše wudźěłki na přikład škleńcoweho wuměłstwa a keramiki kaž tež Ludoweho nakładnistwa Domowina na předań.