Małušk poskićić – a potom?
Njeby naležnosć runje tak zrudna kaž chutna była, hodźeli so slědowace linki pod nadpismo „Zešiwki won, rjadowniske dźěło!“ stajić. Nalěćo 1938 překročichu dźesaćitysacy wojakow Wehrmachty hranicu Awstriskeje, zwoprawdźiwši tak posledni akt „přizamknjenja“ kraja na „Třeći reich“. Jich listy wotbłyšćuja nerwozitu a strach, kajkiž mjez nimi čakajcy na přikaz marša knježeše. Ze samsnych žórłow rěči wulke wolóženje, kajkež začuwachu spóznawši, zo njetrjebaja wojować. Tež Serbja wo napjatym połoženju a „měrliwym“ rozrisanju pisachu – dźakowano censoram, kotřiž swoju lubu ćežu ze serbšćinu mějachu, samo dosć wotewrjeni a njezatajejo. Něhdźe poł lěta pozdźišo swědča listy wojakow wo podobnych nazhonjenjach, jako Němska – z přihłosowanjom tehdyšich wulkomocow Europy (Češa drje běchu na jednanjach zastupowani, přewjele wotewrjenych wuchow pak po wšěm zdaću njenańdźechu) – po Sudetskim kraju „zbytk“ Čěskeje wospjet „měrliwje“ wobsadźi. Wobě „operaciji“ buštej z „na pačenje ludnosće“ wusměrjenej propagandu, desinformacijemi a łžemi přihotowanej.
„Zwisk k Nowej dobje njemějach“
Składnosće su rědke, zo znate wosobiny serbskeho žiwjenja w aktualnych towaršnostnych debatach so słowa jimaja. Tajki wokomik běše loni na Hłownej zhromadźiznje Domowiny w Choćebuzu zapodaće namjeta Serbskeho sejma, z třěšnym zwjazkom hromadźe so konsekwentnje wo serbsku kubłansku awtonomiju prócować. Nadawk bě Sieghard Kozel přewzał, tehdyši předsyda Towaršnosće k spěchowanju Serbskeho ludoweho ansambla Budyšin z.t. „Tón, kiž wopodstatni chwatnosć naležnosće, je dołho wahał“, wón přizna. To zwisowaše z jeho widom na wašnje, kak Serbski sejm skutkuje, ale runje tak z diskusiju wo wliwje Serbow na swójske kubłanje, kotraž so hižo wjace hač lětdźesatk dliji. Wuslědk wotwažowanja zwurazni z prašenjom: „Kajka je alternatiwa ze spodźiwnym federalnym systemom, kubłanje dźěći a młodostnych sami do ruki wzać?“ Wjetšinu přitomnych pak přeswědčić njemóžeše. Po wašnju parlamentariskeho dźěła namjet awtoram wróćichu. Štož druzy snadź jako wosobinsku poražku začuwaja, mjenowaše wón prosće „wuraz demokratije“.
Technologije su přewšo wabjace
Matilda Šěnec ze Šunowa je so na lětušej lětnej dźěłarničce Fabmobila w Zhorjelcu wobdźěliła. Milenka Rječcyna je so ze šulerku přichodneho 8. lětnika Budyskeho Serbskeho gymnazija rozmołwjała.
Z kotreje přičiny Će Fabmobil wabi?
M. Šěnec: Sym loni dwójce na dźěłarničce Fabmobila we Běłej Wodźe a w Zhorjelcu była. Camp poskići zaběru z nowymi technologijemi. A to mje přewšo wabi. Přetož, štó to hižo wě, snadź móžu swoje nazhonjenja pozdźišo trjebać. Nimo toho je rjenje, hdyž sy z přećelemi hromadźe, kotřiž maja samsny zajim.
Na čim sy w campje dźěłała?
M. Šěnec: W srjedźišću je stało digitalne rysowanje. Smy takrjec z rysowankami wšelke poskitki campa zapopadnyli a rysowanu chroniku zhotowili. W dalšim kursu sym časnik rysowała, kotryž informacije we słowach, nic w ličbach posrědkuje. Tón smědźach sej sobu domoj wzać.
Što je će tónraz wosebje překwapiło?
Zabawa ma swoju płaćiznu
Smy wosrjedź časa, hdyž so kołowokoło nas najwšelakoriše zarjadowanja wotměja. Za njeličene wjesne swjedźenje organizatorojo runje tak wabja kaž za jubileje wohnjowych woborow, koncerty chórow, wulěty atd. Lisćina hodźała so hišće cyłu chwilu pokročować. Štož wšitke terminy zjednoća je, zo chcedźa zarjadowarjo po móžnosći prawje wjele wopytowarjow přiwabić. Ćim wjace ludźi přichadźa, ćim wjace so pije a jě, wšako dyrbi so wšitko někak zapłaćić. Wulki rozdźěl je, zo na někotrych městnach zastup zběraja, na druhich nic. A často so potom wo tym diskutuje, hač je zastup předrohi abo nic abo hač dyrbi so scyła zběrać.
Tajke diskusije jewjachu so tele dny tež w zwisku z festiwalom pod hołym njebjom „Kras Brass“ w Hórkach. Je 20 eurow zastupa wjele abo nic? A hdyž ma młodostny, kotryž snano hišće swójsku zasłužbu nima, 15 eurow płaćić, je to předrohe abo nic? Druhdźe scyła žadyn zastup njezběraja kaž na klóšterskim a swójbnym swjedźenju w Pančicach-Kukowje. Tež tam pak mějachu kulturne poskićenja najwšelakorišeho razu.
Wuspěšna integracija?
Z dwěmaj fulminantnymaj hromaj je so němska wubranka koparjow srjedu dočasnje za wosmifinale lětušich Europskich mišterstwow kwalifikowała. Euforija w stadijach na public viewingu abo na fanowych milach je famozna. Tež hdyž wjedro tuchwilu tak prawje „sobu njehraje“ – cyle hłuboko w nami wšak mamy wšitcy nadźiju, zo so „lěćna bajka“ – wone koparske mišterstwa 2006 w Němskej – wospjetuje. Tehdy su sej němscy koparjo „jenož“ trěće městno, za to pak wulke sympatije publikuma w tu- a wukraju zdobyli. Emocije běchu za Němcow njetypiske sylne, kóždy tehdy z kóždym prosće wulku party swjećeše. Dźiwotworne potajnstwo kopańcy je, zo nanajspěšnišo wulke emocije zbudźi, dobre kaž tež hubjene, a to w cyłym přihladowarstwje. W tutym stawje zjednoća publikum – runje w tutych časach pačeneje towaršnosće je to balsam za našu dušu.
Lětsa z nowym nošerjom
Budyska chórowa akademija přiwabi hižo wjacore lěta lubowarjow hudźby a spěwanja. Milenka Rječcyna je so z hudźbnym nawodu, cyrkwinskim hudźbnym direktorom na wuměnku Friedemannom Böhme rozmołwjała.
Je tomu tak, zo ma chórowa akademija noweho nošerja?
F. Böhme: Haj, tomu tak je. Lětsa chce Budyski serwisowy klub Rotary, kotrehož čłon sym, chórowu akademiju generacijow pod hesłom „Harmonija, kotraž zwjazuje“, podpěrać. Dotal běše so projekt z podpěru města Budyšin we wobłuku Łužiskeho hudźbneho lěća wotměł.
Kotre dalše nowinki na zajimcow čakaja?
F. Böhme: Mam nadźiju, zo so prawje wjele spěwarkow a spěwarjow přizjewi. Wšako wobroćamy so na žony a muži wšitkich generacijow. Akademija je na to wusměrjena, ludźi wšelkich starobnych skupin z pomocu uniwerselneje rěče hudźby zjednoćić. To stanje so z intensiwnym hudźbnym dalekubłanjom a zhromadnym dožiwjenjom.
Što zajimcow wočakuje, kotřiž so za chórowu akademiju zajimuja?
Zaručeny mandat sam njedosaha
Wólby Budyskeho wokrjesneho sejmika wuwědomjeja, kak sej ludnosć njewotwisneho serbskeho wokrjesneho radźićela waži. Z tym zaměrom je Serbske wolerske zjednoćenstwo (ZSW) lětsa znowa nastupiło. Jeho kandidatki a kandidaća su we wšitkich dźesać wólbnych wokrjesach hłosy zběrali. Z docpětym wuslědkom je SWZ tež w nowym wokrjesnym sejmiku zastupjene.
Wěm so dopomnić, zo běchu po wólbach Budyskeho sejmika 2014 rozmyslowanja, kotrež mějachu druhi mandat SWZ za móžny. Tehdy je SWZ swój wuslědk wo třećinu stopnjowało, jeho kandidaća su 6 758 křižikow na hłosowanskich lisćikach nažnjeli. Na to přiběraše wólbne wobdźělenje wot 52,1 procenta přez 64,6 procentow 2019 na lětsa 69 procentow, hłosy SWZ pak woteběrachu.
Něšto wjace wo serbšćinje zhonić
Skupina studowacych Wysokeje šule za wudźeržliwe wuwiće Eberswalde (HNEE) wuhotuje přichodnu póndźelu workshop wo „Spěchowanju serbskeje rěče w biosferowym rezerwaće Hornjołužiska hola a haty“ w Domje tysac hatow. Mjez nimi je Freya Kipping, z kotrejž je so Axel Arlt rozmołwjał.
Knjeni Kipping, kak sće na temu workshopa přišli?
F. Kipping: To je so stało we wobłuku modula „transformacija wudźeržliwosće w teoriji a praksy“ našeho masteroweho studijneho předmjeta wudźeržliwe regionalne wuwiće. Wobswětowe kubłanje je jedne ćežišćo při tym. Zhromadne dźěło HNEE z biosferowym rezerwatom hižo někotre lěta traje. Zarjadnistwo w Stróži je za lětuši projekt studowacych někotre temy namjetowało. Hromadźe ze štyrjomi komilitonkami smy so za předmjet w zwisku ze serbšćinu rozsudźili.
Što sće w přihotach hižo rešeršowali?
Měr ludźom najwažniši
Njeboh farar Rudolf Kilank je swój čas, hdyž bě wólbna njedźela, w Budyšinje wěriwych po Božej mši rady ze słowami rozžohnował: „Wy wšak wěsće, koho maće wolić!“ Sym sej wěsty, zo by wón z tutymi słowami dźensa do tójšto bjezradnych mjezwočow hladał.
Najbóle mje zamyla, hdyž widźu plakaty SPD ze zwjazkowym kanclerom Olafom Scholzom a Katarinu Barley, kotraž zajutřišim, njedźelu, za Europski parlament kandiduje: „Jasny kurs we wichorojtych časach“ abo „SPD wolić – měr zaručić“, tam steji. Kajki ma to jasny kurs być? Je SPD woprawdźe na prawym puću, měr zaručić?
