Mjez strachom a dowěru
Kóžde dźesać lět pasion znowa syły přihladowarjow fascinuje. Lisa-Maria Cyžec je so z Fabianom Hejdušku, kotryž Jězusa předstaja, rozmołwjała.
Što róla Jězusa za tebje wosobinsce woznamjenja?
F. Hejduška: Je mi wulka česć, Jězusa hrać směć. Přiwšěm woznamjenja to za mnje tež wulku zamołwitosć. Kóždy ma swójsku předstawu wo tym, kajki je Jězus był. Sym so nadźijał, zo moje zwobraznjenje mnohim tak derje kaž móžno wotpowěduje. Mi bě wažne, zo njemóža přihladowarjo stawiznu jenož zrozumić, ale ju tež začuwać. Pasion je za mnje najwjetša stawizna, kotraž eksistuje. Zo směm w njej tajku wosebitu rólu hrać, napjelnja mje z dźakownosću.
Kak sy so sam wot prěnjeje proby hač k poslednjemu předstajenju změnił?
Wulki wuznam Małeho Wjelkowa
„Kulturne herbstwo zwjazuje a twori“ je hesło mjezynarodneho sympozija, kotryž město Budyšin wot wčerawšeho do jutřišeho w Małowjelkowskej sotrowni wuhotuje. Mjez wobdźělnikami je Lubina Malinkowa ze Serbskeho instituta, kotraž poda zawodny přednošk. Bosćan Nawka je so z njej rozmołwjał.
Knjeni Malinkowa, kak byšće zaměr sympozija zjimała?
L. Malinkowa: Mam zarjadowanje za prěni pospyt, stawiznisce wulki wuznam Małeho Wjelkowa za Łužicu runje tak kaž na mjezynarodnej runinje fachowje wobswětlować. Zdobom zmóžnja so šěrši wid na loni do lisćiny swětoweho namrěwstwa UNESCO přiwzate sydlišća Ochranowskeje bratrowskeje jednoty a z nich wurostłe kontakty do cyłeho swěta. Sydlišća kaž Mały Wjelkow abo Niska pokazaja, zo njesteji Ochranow sam. Wšitke tři bratrowske sydlišća tworjachu sylny nabožny centrum we Łužicy a wobwliwowachu Łužiske stawizny bytostnje.
Titul Wašeho přednoška bě „Mały Wjelkow jako kulturne křižnišćo – serbske stawizny w lokalnym a globalnym konteksće“ . Chceće nam tónle kontekst skrótka rozłožić?
Nadal serbsce nakupować
Rady wotboču wot zwjazkoweje dróhi B 96 ducy do Berlina skrótka do Njeswačidła, zo bych sej hišće raz serbske nakupowanske dožiwjenje popřał. Nic jenož dobra kołbasa Smolic dwora w Nuknicy abo zelowy twarožk Krabatoweho mlokoweho swěta mje wabitej. Wodźeny wot serbskich napisow a ze serbskimi rozmołwami druhich nakupowacych we wušomaj čuju so prosće kaž doma. Tež tej abo tamnej předawarce při kasy móžu serbske słowčko popřeć. W rozmołwje z Larsom Gottschlingom, jednym z dweju wobhospodarjow REWE-kupnicy, zhonich, zo trjeba něhdźe tři lěta, doniž njeje so nowy wobchod etablěrował a hospodarsce stabilizował. Situacija w nowembrje 2023 wotewrjeneho předawanišća je potajkim tež tuchwilu hospodarsce sensibelna. Projekt noweje bydlenskeje štwórće z wulkim swójskim nakupowanišćom, kotryž chcedźa w pjeć kilometrow zdalenych Rakecach zwoprawdźić, přichod Njeswačanskeje „serbskeje“ kupnicy přidatnje wohrožuje.
Zahoritosćdźěći pohonja
We Witaj-pěstowarni Milenka w Rownom wožiwja serbska rěč wšědny dźeń dźěći, a to dźakowano Melindźe Cyžec. Wona je tam jenička maćernorěčna kubłarka a posrědkuje dźěćom zhromadnje ze swojimi kolegami serbsku kulturu. W rozmołwje z Lisu-Mariju Cyžec wona powěda, kak serbšćinu do wšědneho dnja integruje a kotre wužadanja su z tym zwjazane.
Kotru rólu serbska rěč w Twojim žiwjenju hraje?
M. Cyžec: Serbšćina mje hižo cyłe moje žiwjenje přewodźa. Jako dźěćo sym zwjetša serbsce rěčała, němčina so hakle pozdźišo přidruži. Po swojim wukubłanju na socialnu asistentku sym wukubłanje na kubłarku absolwowała. Dźensa dźěłam jako kubłarka we Witaj-pěstowarni w Rownom a tam mje rěč dale přewodźa.
Kak serbšćinu konkretnje do wšědneho dnja w pěstowarni zapřiješ?
Serbja widźomni we Wojerecach
Składnostnje róčnicy nowych Wojerec je so Marcel Brauman ze županku Gabrielu Linakowej wo prjedawšej a dźensnišej situaciji Serbow rozmołwjał.
70 lět Čorna Pumpa woznamjenja tež 70 lět wutwar Wojerec na město hórnikow. Ličba wobydlerjow je wot 7 000 na 70 000 rozrostła, serbšćina pak běše tu na kóncu hižo lědma słyšeć: Běše Čorna Pumpa potajkim „tótka Serbstwa“ regiona?
G. Linakowa: Přićah dźesaćitysacow němskich wobydlerjow a wotbagrowanje wjeskow stej hłuboko do eksistency našeho ludu zasahnyłoj. Politika bě region na „wobwod energije“ přetworiła, tež burja su sej dźěłowe městno w brunicy pytali a serbscy starši su přestali, ze swojimi dźěćimi serbować.
Dźensa matej stare a nowe město mjenje hač 27 000 wobydlerjow, w zagmejnowanych wsach so jim něšto tysac přidruži – kotry přichod widźiće za tute město?
Konflikty rozrisać
W tymle tydźenju wotměwa so fachowy dźeń za wjednicy, kubłarki a kubłarjow Serbskeho šulskeho towarstwa. Milenka Rječcyna je so z fachowej poradźowarku SŠT Janu Šusterowej rozmołwjała.
Čehodla sće sej lětsa temu „komunikacija“ za dalekubłanje wubrali?
J. Šustrowa: Komunikujemy w kóždym wokomiku, runje při dźěle w pěstowarni a to z dźěćimi, staršimi a kolegami. Při tym so kóždy čłowjek na swoje wašnje zwuraznja. Kóždy přistajeny pola nas je wšědnje na cyle rozdźělne wašnje wužadany, hdyž je z dźěćimi w zwisku. Dobra komunikacija je tuž zakład dobrych mjezsobnych poměrow. Nawjazamy z tutej temu na naše dalekubłanja wo škiće dźěsća.
W čim so při tym ćeže we wšědnym dźěle w žłobiku, pěstowarni a horće pokazuja?
J. Šustrowa: Komunikacija je wosebje wužadaca, hdyž su měnjenja mjez staršimi a kubłarjemi rozdźělne, wosebje hdyž wobkedźbujemy ćeže we wuwiću dźěsća. My na dobro dźěsća ze staršimi rěčimy a chcemy dźěsću pomhać.
SŠT je swoje dalekubłanske zarjadowanja dotal z partnerami kaž z Domowinu, dźiwadłom abo muzejom přewjedło. Štó was lětsa podpěruje?
Młoda generacija měła to wužiwać
Gmejna Radwor ze swojim angažementom za lokalne a trajne zastaranje z energiju pokazuje, kak so energijowa změna tež we wjesnych kónčinach wuspěšnje wuhotować hodźi. Wosebje dobra je ideja, załožić energijowe drustwo, z kotrehož njemóža wobydlerjo jenož profitować, ale aktiwnje w nim sobu skutkować a rozsudźeć. To skruća zhromadnosć runje tak kaž regionalne hospodarstwo. Ćopłotne syće, zhromadne wužiwanje wobnowjomnych energijow a poradźowanje nastupajo wobswětej tyjacu energiju – wšo to su do přichoda pokazowace započatki. Radwor stawa so tu z přikładom za mnohe druhe gmejny. Je rjenje widźeć, zo móža škit klimy, hospodarske myslenje a socialna zamołwitosć tak přeswědčiwje hromadźe skutkować.
Namołwa předewzaćelam
Domowina je w meji wubědźowanje wo „Myto za hospodarstwo“ zahajiła. Bianka Šeferowa je so pola městopředsydy Domowiny dr. Hartmuta Leipnera za tuchwilnym stawom wobhoniła.
Hišće hač do 15. septembra přiwozmu so namjety a požadanja za serbske hospodarske myto. Kajki je donětka wothłós?
H. Leipner: Wothłós je tuchwilu hišće jara snadny. Namołwjamy wuraznje předewzaćelow so přizjewić! Tež druhe wosoby smědźa namjetować firmy, kotrež su na někajkežkuli wašnje w serbskej rěči po puću.
Kotre kriterije měli předewzaća spjelnić, kotrež so wo myto požadaja?
„Kulturne hranicy njeleža na kartach“
Typograf a docent na Uniwersiće wuměłstwow Berlin Roman Wilhelm porěči jutře, srjedu, w Budyskim Serbskim instituće (SI) pod hesłom „Mjez rěčemi a spisami“ wo historiskich serbsko-němskim ćišćach. Wilhelm, rodźeny 1976, studowaše komunikaciski design a wuhotowanje pismow na hrodźe Giebichenstein. To je wysoka šula za wuměłstwo w Halle nad Solawu. Dale wopyta wón Wysoku šulu za grafiku a knižne wuměłstwo w Lipsku. Wědomostna referentka Serbskeje centralneje biblioteki (SCB) Anna Měrćinowa je so z nim rozmołwjała.
Knježe Wilhelmo, zwotkel pochadźa Waš zajim za dwurěčne ćišće?
Za modernišu Domowinu
Veronika Bjarš nawjeduje w zarjedźe Domowiny wobłuk wizuelneje komunikacije a designa. W rozmołwje z Lisu-Mariju Cyžec wona rozłožuje, što jeje dźěło charakterizuje.
Kak byšće swoje nadawki wopisała?
V. Bjarš: Sym nawodnica za design a strategije – potajkim za to zamołwita, kak so jako organizacija wizuelnje a komunikatiwnje prezentujemy. K tomu słuša dalewuwiwanje našeho cyłotneho designa, nowowuhotowanje webstrony a přewod projektow w zjawnostnym dźěle. Bytostny nadawk je zhromadne dźěło z partnerami kaž agenturami abo fotografami, zo móhli načasny a konsistentny material za Domowinu wutworić. Zwjazuju kreatiwnych partnerow a Domowinu.
Kotre wosebitosće z dźěła wuchadźeja?
V. Bjarš: Centralna wosebitosć je naša rěč – poprawom našej rěči: delnjoserbšćina a hornjoserbšćina. Wobě runohódnje zasadźować je nam wažne. Zdobom trjebamy pak tež němsku rěč, zo bychmy wšitkich ludźi we Łužicy docpěli. Tuta wjacerěčnosć je wužadanje, ale tež sylne znamjo identity.
Z kotrymi srědkami ludźi docpěwaće?
