Wšako trjebamoj kołk ...
Zaćišće wo lětnjej jězbje po Balkanje lětdźesatkaj po wójnje (1. dźěl)
SERBISKA STOLICA
Běłohródske hłowne dwórnišćo skići pućowarjam rano w šesćich chětro bjeztróštny wobraz. Młodej němskej maturantce na wulkej jězbje po juhowuchodnej Europje najprjedy wěrić nochcetej, zo ma to hižo serbiska stolica być, wšako je metropola při wuliwje Savy do Dunaja z połdra milionom wobydlerjow z wotstawkom najwjetše město cyłeho regiona. Na susodnych kolijach steja stare skótne wagony. Pódla skromneje dwórnišćoweje hale sedźa starši Južni Serbja, pijacy kofej a čakacy na ćahi do prowincy. Z telewizije skiwli někajka domjaca spěwarka lubosćinsku pěseń na turkowske harmonije – kotrež so w prawosławnej Serbiskej wězo „turske“ njemjenuja.
Dožiwjene přežiwjenje – Dopomnjenki na kónc wójny a spočatk měra (9
Wotstawk k podawkam, kotrež jako młody dožiwiš, drje je z kóždym lětom wjetši, z pomjatka pak so ći wone njepominu. Runje k róčnicam, kaž tuchwilu k mjeztym sydomdźesatej kónca Druheje swětoweje wójny, nawróćeja so tež dopomnjenki na wony struchły čas a na nowozapočatk po wójnje.
„Změjemy koncert“
Wosrjedź žnjow překwapi nas dirigent Jurij Winar z powěsću: „Ludźo, wotnětka zetkamy so tež njedźelu po kemšach. Změjemy koncert, hromadźe z ruskim chórom.“ Njewěriwišo hač powěstny Tomaš njejsmy to na so hladali. Njedźelu, 12. awgusta, štwórć lěta po wójnje, sym potom mjez tymi, kotřiž steja w Budyskim dźiwadle na jewišću, a zanošuju sobu „Zerja schadźeja we ranju“. A ruski chór – sami oficěrojo, kóždy z wjele rjadami na hrudźi – da přitomnym so dźiwać rjanosće ruskich ludowych pěsni dla, kotrež słyša zwjetša prěni raz. Lědma wěrić – dobyćerjo krótko po bitwje z nami bok poboku. Serbam zbliska a zdaloka, pjelnjacym žurlu na poslednje městno, Domowinski předsyda Pawoł Nedo přiwoła: „Tónle koncert je přeswědčace znamjo, zo je serbstwo žiwe po dušacych lětach potłóčowanja a wutupjowanja.“
Filmowcy maja syć wutworić
Wot 3. do 8. nowembra wotměje so w Choćebuzu 25. festiwal wuchodoeuropskeho filma. Druhi króć budźe tam tež němsko-serbska sekcija „Heimat / Domownja“, a to 5. a 6. nowembra. Cordula Ratajczakowa je so ze zamołwitej dr. Grit Lemke rozmołwjała. 1965 w Grodku rodźena a we Wojerecach wotrostła promowowana europska etnologowka skutkuje wot lońšeho jako nawodnica filmoweho programa.
Kak wupada Waš koncept za Choćebusku sekciju „Heimat / Domownja“?
dr. G. Lemke: Tři hłowne zaměry su z njej zwjazane. W srjedźišću steji wězo Łužica. Sprěnja dźe wo to, filmy, kotrež su w regionje nastali, hromadu wjesć a pokazać. K tomu słušeja wězo tež serbske. Jim ma sekcija tohorunja forum poskićeć. Zdruha maja so ći hromadu wjesć, kotřiž tele filmy produkuja. A střeća chcemy so pod hesłom „Domizna zwonka Łužicy / Heimat outside Lausitz“ temam wěnować, z kotrymiž ma tež Łužica činić. Kak druhdźe z wudobywanjom brunicy wobchadźeja abo što druhe mjeńšiny činja?
Započinam z poslednim dypkom a tuž z widom zwonka Łužicy. Kotre filmy k tomu předstajiće?
2 625 přinoškow ze 70 krajow
Hdyž wuhotuja lětsa wot 3. do 8. nowembra w Choćebuzu hižo 25. mjezynarodny festiwal wuchodoeuropskeho filma, je to zdobom jubilej. Móžemy zhladować na stawizny tohole wuznamneho kulturneho zarjadowanja w Choćebuzu a cyłej Braniborskej. Hladamy-li na tematiku, na profil – předstajeja dźě tam najnowše produkcije z wuchodoeuropskich krajow, z Balkana a Baltikuma a wo nich –, da je Choćebuske zarjadowanje filmow jedyn z najwažnišich a najwobšěrnišich Europy. Po Berlinali je Choćebuski festiwal mjeztym tež druhi najwuznamniši cyłeje Němskeje – tak widźa to znajmjeńša eksperća a filmowcy sami.
Ze serbšćinu po swěće po puću (5)
Z našej maćeršćinu smy z Alfonsom Frenclom po puću po blišim a zdalenišim swěće. Zetkawamy so ze zapřijećemi, kotrež maja we wšelakich rěčach rozdźělne pomjenowanje, přiwšěm pak zwisk. Dźensniše słowo rěka „mach“. Snano so tež dale z tematiku rozestajeće a w knize Frencla „Mój serbski słownik“ počitaće.
Prěni raz žurnalist z Mytom Ćišinskeho wuznamjenjeny
Nowa generacija lawreatow kroči dale po njekonwencionalnych pućach
Dźesaty króć su minjenu sobotu Myto Ćišinskeho spožčili, a prěni raz je so kuratorij Załožby za serbski lud rozsudźił, přepodać najwyše serbske wuznamjenjenje žurnalistej – Manfredej Ladušej za žiwjenske skutkowanje jako „wurjadny kulturny stawiznar, žurnalist, awtor, referent, fachowy poradźowar, dokumentarist a narodny prócowar“. Jako awtodidakt bě 1941 w Hermanecach rodźeny a dźensa we Wětrowje bydlacy započał a je „njezaměnliwe rysy zawostajił“, kaž jeho lawdatorka Ludmila Budarjowa zwěsći. Nimale 1 900 přinoškow naliča Serbski institut w jeho bibliografiji akribisce rešeršowanych a napisanych. „Drohotny to historiski pokład, kotryž nam zawostaja!“ Budarjowa přirunowaše Manfreda Laduša z „legendarnym redaktorom“ a kulturnym stawiznarjom Jurjom Wićazom-Praskim a z nowinarjom Geratom Hančku. Mnohim je Laduš „takrjec žiwy leksikon“. „Myto je mi zawjazk do dalšeho prócowanja“, so Manfred Laduš dźakowaše.
„Smy na samsnej wyšinje“
Farar Mathias Berndt je so lětsa jako dušepastyr hórniskeho regiona na wotpočink podał
Slědy je wón zawostajił. Farar Mathias Berndt bydleše wot lěta 1977 ze swójbu we Wótšowašu. Wot oktobra 2011 bě wón dušepystyr za hórniski region w Choćebuskim cyrkwinskim wobwodźe. Šwedski energijowy koncern Vattenfall měješe wotpohlad, wsy Cerkwicu w lěće 2030, Wótšowaš w lěće 2034 a Grabk w lěće 2042 wotbagrować. Wsy měli so zminyć za rozšěrjenje wuhloweje jamy Janšojce-sewjer. Wo spjećowanju, dušepastyrstwje a wo přichodźe regiona je so z fararjom Mathiasom Berndtom za Serbske Nowiny rozmołwjał Andreas Kirschke.
Knježe fararjo Berndto, što je Was na dnju rozžohnowanja wosebje jimało?
M. Berndt: Dźeń bě z wěstej bolu zwjazany. We Wótšowašu su so naše dźěći narodźili a buchu křćene. Tam swjećachmoj z mandźelskej slěborny kwas, smy tam doma byli. Našu zahrodku smědźachmoj po swojich předstawach zarjadować. Wot lěta 1987 do 1989 je so nam poradźiło cykwičku ponowić. Tehdy smy hrjady a třěchu wobnowili.
Kak sće do Wótšowaša přišoł?
Ze serbšćinu po swěće po puću (4)
Z našej maćeršćinu smy z Alfonsom Frenclom po puću po blišim a zdalenišim swěće. Zetkawamy so ze zapřijećemi, kotrež maja we wšelakich rěčach rozdźělne pomjenowanje, přiwšěm pak zwisk. Dźensniše słowo rěka „zwjeno“. Snano so tež dale z tematiku rozestajeće a w knize Frencla „Mój serbski słownik“ počitaće.
„Luksus je, móžu-li telefon hasnjeny wostajić“
„CS active 2002 – Global Solutions“ rěka kompjuterowa firma, kotruž je Krystof Zarjeńk w lěće 2002 załožił. W njej poskića Budyšan, wotrosćacy w Časecach pola Lejna, kompjutery, techniku za kompjuterowe syće a „wšo, štož ma něhdźe něšto z kompjuterami činić“.
Krystof Zarjeńk poradźuje a posłužuje wšitke generacije. Prěnjorjadnje dźe jemu wo techniku. W zašłosći wěnowachu so přistajeni „CS active 2002 – Global Solutions“ dale a bóle wužiwanju programow a k nim słušacym systemam. Firma je na to wusměrjena, indiwidualne a wosebite přeća kupcow zwoprawdźić, a poskića priwatnym wosobam runje tak kaž mjeńšim a wjetšim předewzaćam wotpowědne poradźowanje, koncepcije a techniski serwis. Při tym su jej kompetentni partnerojo a specialisća z mnohich wobłukow hospodarstwa poboku.
Techniku w serbskich institucijach hladał
Dožiwjene přežiwjenje – Dopomnjenki na kónc wójny a spočatk ...
Wotstawk k podawkam, kotrež jako młody dožiwiš, drje je z kóždym lětom wjetši, z pomjatka pak so ći wone njepominu. Runje k róčnicam, kaž tuchwilu k mjeztym sydomdźesatej róčnicy kónca Druheje swětoweje wójny, nawróćeja so tež dopomnjenki na wony struchły čas a na nowozapočatk po wójnje.
Serbstwo čile z rowa stawa
Do ródneho Radworja z „kočim zbožom“ hižo třeći dźeń po wójnje došedši sym jeho wonkowny raz – Bohu a pólskemu zasahej budź dźak – njenašoł hinašeho napohlada hač toho před měsacomaj, jako běch dyrbjał do „wójny“ ćahnyć.
