Ze serbšćinu po swěće po puću (5)
Z našej maćeršćinu smy z Alfonsom Frenclom po puću po blišim a zdalenišim swěće. Zetkawamy so ze zapřijećemi, kotrež maja we wšelakich rěčach rozdźělne pomjenowanje, přiwšěm pak zwisk. Dźensniše słowo rěka „mach“. Snano so tež dale z tematiku rozestajeće a w knize Frencla „Mój serbski słownik“ počitaće.
Prěni raz žurnalist z Mytom Ćišinskeho wuznamjenjeny
Nowa generacija lawreatow kroči dale po njekonwencionalnych pućach
Dźesaty króć su minjenu sobotu Myto Ćišinskeho spožčili, a prěni raz je so kuratorij Załožby za serbski lud rozsudźił, přepodać najwyše serbske wuznamjenjenje žurnalistej – Manfredej Ladušej za žiwjenske skutkowanje jako „wurjadny kulturny stawiznar, žurnalist, awtor, referent, fachowy poradźowar, dokumentarist a narodny prócowar“. Jako awtodidakt bě 1941 w Hermanecach rodźeny a dźensa we Wětrowje bydlacy započał a je „njezaměnliwe rysy zawostajił“, kaž jeho lawdatorka Ludmila Budarjowa zwěsći. Nimale 1 900 přinoškow naliča Serbski institut w jeho bibliografiji akribisce rešeršowanych a napisanych. „Drohotny to historiski pokład, kotryž nam zawostaja!“ Budarjowa přirunowaše Manfreda Laduša z „legendarnym redaktorom“ a kulturnym stawiznarjom Jurjom Wićazom-Praskim a z nowinarjom Geratom Hančku. Mnohim je Laduš „takrjec žiwy leksikon“. „Myto je mi zawjazk do dalšeho prócowanja“, so Manfred Laduš dźakowaše.
„Smy na samsnej wyšinje“
Farar Mathias Berndt je so lětsa jako dušepastyr hórniskeho regiona na wotpočink podał
Slědy je wón zawostajił. Farar Mathias Berndt bydleše wot lěta 1977 ze swójbu we Wótšowašu. Wot oktobra 2011 bě wón dušepystyr za hórniski region w Choćebuskim cyrkwinskim wobwodźe. Šwedski energijowy koncern Vattenfall měješe wotpohlad, wsy Cerkwicu w lěće 2030, Wótšowaš w lěće 2034 a Grabk w lěće 2042 wotbagrować. Wsy měli so zminyć za rozšěrjenje wuhloweje jamy Janšojce-sewjer. Wo spjećowanju, dušepastyrstwje a wo přichodźe regiona je so z fararjom Mathiasom Berndtom za Serbske Nowiny rozmołwjał Andreas Kirschke.
Knježe fararjo Berndto, što je Was na dnju rozžohnowanja wosebje jimało?
M. Berndt: Dźeń bě z wěstej bolu zwjazany. We Wótšowašu su so naše dźěći narodźili a buchu křćene. Tam swjećachmoj z mandźelskej slěborny kwas, smy tam doma byli. Našu zahrodku smědźachmoj po swojich předstawach zarjadować. Wot lěta 1987 do 1989 je so nam poradźiło cykwičku ponowić. Tehdy smy hrjady a třěchu wobnowili.
Kak sće do Wótšowaša přišoł?
Ze serbšćinu po swěće po puću (4)
Z našej maćeršćinu smy z Alfonsom Frenclom po puću po blišim a zdalenišim swěće. Zetkawamy so ze zapřijećemi, kotrež maja we wšelakich rěčach rozdźělne pomjenowanje, přiwšěm pak zwisk. Dźensniše słowo rěka „zwjeno“. Snano so tež dale z tematiku rozestajeće a w knize Frencla „Mój serbski słownik“ počitaće.
„Luksus je, móžu-li telefon hasnjeny wostajić“
„CS active 2002 – Global Solutions“ rěka kompjuterowa firma, kotruž je Krystof Zarjeńk w lěće 2002 załožił. W njej poskića Budyšan, wotrosćacy w Časecach pola Lejna, kompjutery, techniku za kompjuterowe syće a „wšo, štož ma něhdźe něšto z kompjuterami činić“.
Krystof Zarjeńk poradźuje a posłužuje wšitke generacije. Prěnjorjadnje dźe jemu wo techniku. W zašłosći wěnowachu so přistajeni „CS active 2002 – Global Solutions“ dale a bóle wužiwanju programow a k nim słušacym systemam. Firma je na to wusměrjena, indiwidualne a wosebite přeća kupcow zwoprawdźić, a poskića priwatnym wosobam runje tak kaž mjeńšim a wjetšim předewzaćam wotpowědne poradźowanje, koncepcije a techniski serwis. Při tym su jej kompetentni partnerojo a specialisća z mnohich wobłukow hospodarstwa poboku.
Techniku w serbskich institucijach hladał
Dožiwjene přežiwjenje – Dopomnjenki na kónc wójny a spočatk ...
Wotstawk k podawkam, kotrež jako młody dožiwiš, drje je z kóždym lětom wjetši, z pomjatka pak so ći wone njepominu. Runje k róčnicam, kaž tuchwilu k mjeztym sydomdźesatej róčnicy kónca Druheje swětoweje wójny, nawróćeja so tež dopomnjenki na wony struchły čas a na nowozapočatk po wójnje.
Serbstwo čile z rowa stawa
Do ródneho Radworja z „kočim zbožom“ hižo třeći dźeń po wójnje došedši sym jeho wonkowny raz – Bohu a pólskemu zasahej budź dźak – njenašoł hinašeho napohlada hač toho před měsacomaj, jako běch dyrbjał do „wójny“ ćahnyć.
Ze swojim powołanskim žiwjenjom jara spokojom
Na wopyće pola klankodźiwadźelnika Měrćina Krawca w Budyšinje
To je zbožowny wokomik, widźiš-li wjesołe dźěći z błyšćatymaj wočomaj, spěwace, reagowace na wšitko, štož w rjanych słowach słyša a w jednanjach na klankodźiwadłowym jewišću widźa. 79lětny Budyšan Měrćin Krawc je runje tak zbožowny. Wón je hromadźe z dźěćimi často tajke wokomiki dožiwił a hdys a hdys hišće dožiwja. Serbski klankodźiwadźelnik z ćěłom a dušu radostne dožiwjenja pjeracham a z nimi hromadźe tež staršim wobradźa, hdyž z klankami hraje a młody publikum samo do jednanja zapřijima.
Takle bě to zaso 4. julija na wjesnym swjedźenju w Sernjanach, jako předstaji Měrćin Krawc swój program klankodźiwadźelniskeje dźěłarnički z mjeztym po cyłej Łužicy a zwonka njeje znatej figuru Witkom. „To bě za mnje znowa wulkotnje dožiwić, kak rady pěstowarske a šulske dźěći delnjeho schodźenka pěseń „Witka“ sobu spěwaja a so z nim nutřkownje zwjazane čuja. Spěw je Jandytar Hajnk w nadawku Rěčneho centruma WITAJ spisał a skomponował“, powěda mi wuměłc w swojim Budyskim bydlenju.
Bohaty a přewidny hudźbny skład
Zapis twórbow Budyskeho komponista Detlefa Kobjele
Poprawom maja Serbja jako mały lud na polu hudźby wulkotne twórby. Komponisća zašłosće kaž Korla Awgust Kocor, Jurij Pilk, Bjarnat Krawc a dalši zawostajichu wuznamne kruchi, kotrež interpreća hišće dźensa rady hraja. Tež hudźbutwórcy nowšeho časa – mjez nimi hižo zemrěći Jurij Winar, Jan Pawoł Nagel, Jan Bulank, Alfons Janca, Beno Njekela a Helmut Fryča – njejsu ze swojimi kompozicijemi jeno zjawnosć w serbskej Łužicy wobohaćili, ale tež za jeje mjezami. Tole płaći wězo tež za našočasnych žiwych komponistow, tak za Detlefa Kobjelu, Ulricha Pogodu, Jura Mětška, Jana Cyža a dalšich. Problem pak je stajnje zaso tón, zo nimaš w knižce wozjewjene zapiski jich twórbow. Tak by sej hnydom móhł přehlad stworić wo jich kompozicijach, zo hodźeli za najwšelakoriše programy orchestrow, hudźbnych skupin a chórow wužiwać.
Njepřestajnje sej noticy do knižkow zapisował
Myto Ćišinskeho serbskemu žurnalistej a publicistej
Manfred Laduš je znaty serbski žurnalist a publicist, wobohaćacy ze swojim publikowanjom serbske pismowstwo na polu kultury a stawiznow. Kuratorij za Myto Ćišinskeho je so tuž rozsudźił, jemu lětuše wysoke wuznamjenjenje spožčić. Jutře jemu myto w Pančicach-Kukowje přepodadźa. Alfons Wićaz je so z lawreatom do toho rozmołwjał.
Kak sće powěsć, zo spožča Wam Myto Ćišinskeho 2015, přijał?
M. Laduš: Njejsym to wočakował, a njezhonich tež ničo, zo maja to předwidźane. Předsyda rady Załožby za serbski lud Jan Budar je mje po posedźenju kuratorija zazwonił a mi rozsud gremija zdźělił. Zdobom so wopraša, hač myto přiwozmu. Sym so wězo jara zwjeselił. Dwaj dnjej po tym dyrbjach bohužel do chorownje. A tam mi samo někotři lěkarjo a chorobne sotry gratulowachu, dokelž běchu wo tym w nowinach čitali.
Što Wam tele myto scyła woznamjenja?
Wysoka kultura formulowanja
Wo nowej dwurěčnej zběrce basnjow Kita Lorenca
„Der zweiseitige Beitrag – Wěsty dwustronski přinošk“ je titul nowostki Kita Lorenca. Podtitul přeradźa, zo jedna so wo prozu: „Prosastücke – Pěše rěče“. Žro tworja dźěła, kotrež běchu w zašłymaj lětdźesatkomaj pak basniskim zběrkam přidate, pak rozbrojene ćišćane abo dotal njewozjewjene. Přeco, hdyž nam najwuznamniši serbski basnik našich dnjow nowu knihu wobradźa, je to dwu- a wjacestronska wěc zhladowanja: basnik jako basnik, basnik jako awtor prozy, kotraž je žiwa z basniskeho pjera, a basnik jako filozofowacy, dodnjacy prašenja našeho powšitkowneho a swojorazneho serbskeho byća ... a wjele wjace. Na něhdźe 270 stronach zezběrane su přinoški Kita Lorenca w němskej a serbskej rěči: něhdźe połsta serbskich, něhdźe dwójce telko němskich. Spisał bě je přewažnje w minjenymaj lětdźesatkomaj, wozjewi je tu a tam, ženje nic w zjatej ediciji.
