„Na nowu basnisku zběrku so wosebje wjeselu“
Rozmołwa z jednaćelku Budyskeho Ludoweho nakładnistwa Domowina
Lěto 2018 je so minyło, a lěto 2019 hižo z połnej paru běži. Tuž je načasu, so w LND za wuslědkami lońšeho lěta a za lětušimi nadawkami prašeć. Wo tym je so Alfons Wićaz z jednaćelku Marku Maćijowej rozmołwjał.
Jako jednaćelka sće dźěło minjeneho lěta w LND zawěsće hižo analyzowała. Što bě za Was to najbytostniše a najwuspěšniše?
M. Maćijowa: Najbóle je so mi lubiło, zo smy loni docpěli, zo maja wjacori serbscy awtorojo a wjacore awtorki nowe knihi, mjez nimi na přikład Lubina Hajduk-Veljkovićowa z krimijom „Módre buny“, Křesćan Krawc ze swojej knihu „Sej statok stajili“, Benedikt Dyrlich z prěnim dźělom swojeje awtobiografije „Doma we wućekach I“ serbsce a němsce kaž tež na polu dźěćaceje literatury Jurij Koch a Jěwa-Marja Čornakec z nowymaj knihomaj. To su naši čitarjo derje přiwzali.
Što so 2018 nakładnistwu tak prawje poradźiło njeje a z kotrych přičin?
Za wuměłču z Ruskeje je swět jara pisany
Molerka Jana Noack wustaja w Choćebuskim Serbskim domje
Rozhladuju-li so po wustajeńcy abo galeriji, so přeco zaćichim prašam, kotru z wuměłskich twórbow bych sej kupił a sej w swojim bydlenju powěsnył, by-li něhdźe na sćěnje hišće prózdny blak był. Tak je so mi tež zešło, jako wobhladach sej nětčišu wustajeńcu w Choćebuskim Serbskim domje. Dyrbju přiznać, zo su mjez tymi 23 wobrazami někotre, na kotrež bych kóždy dźeń rady hladał. Stworiła bě je młoda wuměłča, hdyž je doma w delnjołužiskim Drjowku/Drebkau. Rěka Jana Noack. Wosebite na njej je, zo je so w Ruskej narodźiła. Tam běše žurnalistiku studowała a je na tym polu tež dźěłała. Ale poněčim so dźeń a bóle druhej lubosći wěnowaše – molowanju, bórze tež z cyłej wutrobu a mocu, jako přesydli so do Němskeje, hdźež bydli ze swojim partnerom a dźěćimi.
Kamor jako portal
Wjeleworštowa stawizna na třoch runinach časa
„Wopušćeny dom“ rěka kruch, kotryž Budyske Němsko-Serbske ludowe dźiwadło lětsa jako hornjoserbsku produkciju na hłownym jewišću pokazuje. Awtorka Carla Niewöhner je hru jako swójbny mozaik koncipowała. Na třoch časowych runinach wobswětla wona stawizny swójby w Miłorazu. Stajnje prezentne je wohroženje wsy wudobywanja brunicy dla. Zemski pokład twori tuž čerwjenu nitku jednanja, njeje pak žro scenarija. Tež rozdźělne doby – čas nacionalsocializma, hospodarsce tradaca a towaršnostnje hižo drjebjaca so NDR 1980tych lět kaž tohorunja wostrózbnjenje zažneho 21. lětstotka přilubjene „kćějace krajiny“ nastupajo – słuža skerje jako ramikowy kolorit dyžli jako fundament. W srjedźišću steji cyle jasnje jenička wosoba, kotraž je wšě te podawki wosobinsce dožiwiła: Marja Symankowa (Majka Kowarjec). Wosebitosć sujeta pak je, zo njedožiwjamy stawiznu přez jeje woči, ale z wida jeje wnučki Hanki (Anna-Maria Brankačkec).
„Hdyž tole skomdźimy, je kónc“
Serbska Delnja Łužica je šokowana wuslědkow ewaluacije wučby serbšćiny w Braniborskej dla. Z ludźi, kiž połoženje znaja, drje njeje nichtó woprawdźe překwapjeny był, chiba, zo je staw hišće hórši, hač by sej čłowjek myslił. Připóznaće słuša prof. Edwardej Wornarjej a ludźom, kotřiž su prócu wědomostneho přepytowanja na so wzali a wuslědki bjez róžojteho barbjenja sformulowali. Njejsmy tola wjace w NDR žiwi. Zo móža serbšćinarjo w 6. lětniku mjenje serbsce hač w pěstowarni, je hižo překwapjace. A štó móže mi rozkłasć, kak dźěći a młodostni dwanaće lět w šuli delnjoserbšćinu wuknu a na kóncu rěč tola njewobknježa? Ja mějach w NDR jeničce štyri lěta B-delnjoserbšćiny na SRWŠ, hewak ničo ...
Kak Golo a Logo wowku Abezinku wumóžitej
Krimi za dźěći, na Kochowe wašnje powědany, njeje jeno za dźěći zajimawy, ale runje tak za maćerje a wowki. A hdyž sym ja jón čitał jako dźěd mjeztym zwyšeneho schodźenka, budu mi kolegojo-dźědojo wěrić, zo w tej knize tež něšto za nas starych knotow nutřka steji. Ja so při čitanju dopominach na wuprajenje swětosławnych spisowaćelow, kotřiž měnjachu: Kniha za dźěći je hakle potom dobra, hdyž ju dorosćeni runje tak rady čitaja.
K rozsudej
Hańžka Wjeselic
Rozsud je čłowjekam tajny škit
wohniwy wěšćerski poradnik.
Z rozdźělnym storkom wutroby
je jedyn druhemu podobny.
Tak kaž kudźerje po wutřělu spaduja,
so kiprota k přećelstwu wuznawa.
Njewidźomna chuduška
chabłaca njeskedźbnosć so zasmyka.
Směšk samodruhe šibałstwo,
po stopach wjechlojće dundajo.
Šwižny zdónk mjez starymaj,
z měnjacym wjedrom njepřewzaj.
Šerpatku wurěčow přinošuje,
kiž wopiłstwo kepnjenja nadběhuje.
Njewěstosć wě sebi na hubomaj kusać
a předsudnosć pod miłym měsačkom huškać.
Zdalokosće
Hańžka Wjeselic
Njejsće mje z bliskoh daloka spóznali,
waka krutu wolu krasnje pohosći.
Jenož – njehódajmy, štó za tym tči,
hdyž ruka znaty klin wopušći.
Hdźež so gracilna słódkosć zakaza,
tam so krawna raznosć womaza.
Styki styska suche płomjo wupali,
wša sylnosć wosłabi krupički.
Błudnowěrc wě nawopak,
zo slěbro zlětuje kaž ptak.
Strowy rozum jadriwje kichota,
mjez płachtami šćipa nahota.
Přez připad swójski wosud nadešli -
pedantisku woprawdźitosć wobešli.
Čas z překlepanosće skakota,
tak, kaž kostrjanc překćěwši třepota.
Wjele lubjace tworjenje za přichod
Chwalobne basniske pospyty młodeje Serbowki
Je zwjeselace, zo so w Serbach młodźi ludźo na literarnym polu wupruwuja. Naš mały lud trjeba młodych, do přichoda zhladowacych a do duše rěčacych ludźi. Na tym so wočiwidnje něšto pohibuje. To pokazachu dotalne zběrki „Paternoster“. Tale literarna hałužka počina znowa kćěć, wšako ma w aprylu/meji wosmy „Paternoster“ z prozu a lyriku młodych Serbow wuńć. Mjez młodymi prozaistami a lyrikarjemi „Paternostra“ jewja so woprawdźite talenty. Jedyn tajki wosebity je 23lětna Chróšćanka a w Lipsku sorabistiku studowaca Hańžka Wjeselic, kotraž z wutrobu a dušu basni. Wona je hižo k „Paternostrej“ přinošowała, byrnjež w najnowšim zešiwku zastupjena njebyła. Přiwšěm pilnje dale basni.
Znata serbska poetka Róža Domašcyna widźi w młodej žonje za přichod wjele lubjacu basnicu. Basnje Hańžki Wjeselic rozestajeja so hłuboko z mjezyčłowjeskimi poměrami a towaršnostnymi problemami. W swojich twórbach zhladuje kritisce na swět; wone su sprawne, zo je wjeselo je čitać. Tule dwě jeje basni z manuskripta jako pokazka. Alfons Wićaz
„Za sport bych z dźěćimi wšudźe jěła“
Zjawna diskusija njepopušći, dać žonam wjace mocy. Rěč je wo tym, zawjesć resp. přesadźić žónsku kwotu w politiskich stronach abo we wulkich předewzaćach. Je pak to dźensniši dźeń trjeba? Žony wědźa na mnohe wašnje swoje nastajenje k žiwjenju zwuraznić. Wone su stajnje za swobodu myslenja a jednanja wojowali, tež hdyž w kóždej časowej dobje na hinaše wašnje. Dźensa, znajmjeńša w Němskej a po Europje, su žony mužam runohódne. Za to je dosć přikładow w ludnosći. Bianka Šeferowa je so tuž mjez sylnymi žonami we Łužicy wobhoniła a jim slědowace prašenja stajiła: Ê Maće hesło žiwjenja a jeli kotre? Ë Kotre dožiwjenja abo nazhonjenja su Wam wšědne skutkowanje w powołanju a we wosobinskim žiwjenju skrućili? Ì Kotre přeća maće do přichoda?
Ê Do swojich kmanosćow wěrić, na swoje sylnosće twarić a so maćeri Božej dowěrić.
Samo kuzłar na zabawu přijěł
Hižo wot lěta 2005 zetkawaja so w Smjerdźečanskim kulturnym domje dźeń do róžoweje póndźele dźěći k póstniskej zabawje. Lětuša minjenu njedźelu bě mały jubilej, wšako su tam dźěći-nory pjatnaty raz zhromadnje ze staršimi, z wowkami a dźědami póstnicy swjećili. Ideju zrodźili běchu žony Smjerdźečanskeho póstniskeho kluba. Simona Šěnowa, hłowna zamołwita, bě wjesoła, zo je něhdźe 80 dźěći ze swojimi staršimi přeprošenje sćěhowało. Tak bě kulturny dom tak połny kaž lědma hdy, a runje tak lóštna bě nalada. Małe nory běchu w najrjeńšich kostimach a njeběchu jeno ze Smjerdźaceje, ale tež z wokolnych wsow. Zabawu přisporjała je rjana hudźba, wo kotruž staraše so Achim Cyž. Dźěći njedachu so dołho do rejki prosyć.
Štyrilětna Alba a jeje dwě lěće młódša sotra Lia Nawkec běštej z maćerju a nanom z Jawory přijěłoj. Mjeztym zo nan z nimaj serbsce rěčeše, běchu druzy zadźiwani a połni připóznaća, zo stej so wonej z maćerju, kotraž je z Mexika, runje tak derje španisce dorozumiłoj.
