Basnik a spisowaćel Beno Budar je so sam k sydomdźesaćinam wobdarił, runje­ tak pak tež swojich lubych doma a swěrnych čitarjow. Po 65. narodninach 2011, jako z knihu „Jub die­ Geige“ narodninskich hosći překwapi, činješe wón to nětko­ k 70. narodninam z druhim dźělom knihi samsneho titula.

266 stron wopřijacu brošuru wuda awtor­ w swójskim nakładźe z podpěru Isy Bryccyneje nastupajo wuhotowanje a titulnu stronu kaž tež Jurja Šěraka­ jako lektora. Z basnjemi, powědkami, pře­łožkami basnjow a ze zaso­powědanjom anekdotow a dožiwjenjow za čas wójny wot někotrych Serbow rysuje wón zdobom swoje wobličo, rozmyslowanja a nutřkowne začuća. Z wudaćom je Beno­ Budar wšo to nazběrał a zaso podał, štož je jeho w žiwjenju přewodźało, po­zbudźało, formowało, nutřkownje zesylniło, zradowało, ale tež z nuzy a ze starosćow torhnyło.

Dźiwadło Zhorjelc-Žitawa z prapremjeru inscenacije „Alois Nebel“

K wopytej inscenacije „Alois Nebel“ měł čłowjek z ćahom do Žitawy jěć. Hišće ćahi ze Zhorjelca sem jězdźa. Tomu pak w awta lubowacej Sakskej po wšěm zdaću wěčnje tak njebudźe – potajkim radšo kóždužkuli skićacu so składnosć wužiwać. Kruch je „železniski blues z horow Jesenika“, a jenož hišće nakromne wobchadźenje z tymle něhdy hordym wobchadnym srědkom je jedna z jeho štučkow. Krajinowje snano najrjeńša železniska čara Hornjeje Łužicy pak je hišće z dalšeje přičiny prawy zazběh do dźiwadłoweje inscenacije. Přetož za Hagenwerderom hač do Hirsch­feldy wjedźe wona na tamny bok Nysy. Jako čaru 1875 twarjachu, njemóžachu sej dowumyslić, zo wona po lěće 1945 na něšto kilometrach hranicu do Pólskeje přeprěči a zo je dwórnišćo Wostrowc nadobo we wukraju.

Jaroslav Rudiš drje je tuchwilu najznaćiši a najbóle přełožowany čěski spisowaćel swojeje generacije. Rodźeny 1972 w sewjeročěskim Turnovje studowaše wón zdźěla w Berlinje a je hač do dźensnišeho mjez Čěskej a Němskej po puću. Tež w swojich twórbach zwjazuje wot časa debita „Nebe pod Berlínem“ přeco zaso stawizny wšědneho dnja a historiju wobeju krajow. Tak nawjazuje na 1938 namócnje přetorhnjenu mnohorěčnu literarnu tradiciju Čěskeje a přenjese ju do noweho srjedźoeuropskeho konteksta. Jeho aktualny roman „Národní třída“, kotryž so hłuboko do myslenja strachoćiweho a hněwneho Čecha zanurja, budźi tučasnje wjele kedźbnosće w Němskej. Rudiš je tež jako awtor scenarijow a dramatikar wuspěšny a skutkuje nimo toho hižo wjele lět we wšelakorych hudźbnych projektach.

Prěnjotnje wušła je grafiska nowela „Alois Nebel“ jako třidźělny rjad w lětach 2003 do 2005. Lěto pozdźišo wuńdźechu tři jednotliwe zwjazki w zhromadźenych spisach, kotrež zbudźichu wjele kedźbnosće. Přełožili su je lěta 2008 do pólšćiny, 2012 do němčiny a 2013 do francošćiny. Serbski přełožk hišće wusteji, by pak přejomny był. Teksty Rudiša bychu hladajo na młódšich čitarjow serbski knižny poskitk zawěsće wudospołnili.

Lěta 2011 je režiser Tomáš Luňák nowelu „Alois Nebel“ jako animaciski film zwoprawdźił. A tón bě na festiwalach po cyłym swěće jara wuspěšny. 2012 bě nominowany za Oscara w kategoriji „najlěpši cuzorěčny film“ a dósta w samsnym lěće Europske filmowe myto jako najlěpši animaciski pask.