Kalmykojo – europscy buddhisća a jich rěč

štwórtk, 23. oktobera 2025 spisane wot:

Kalmykska republika je dźěl Ruskeje, ležacy mjez Čornym a Kaspiskim morjom. Do tuteje stepoweje kónčiny su prjedownicy Mongolam přiwuznych Kalmykow w 17. lětstotku ze sewjerneje Chiny připućowali.

Moderne stawizny Kalmykskeje su ­tragiske. Dokelž su w času Druheje swětoweje wójny hač do tuteje kónčiny němske wójska dóšli, přikaza sowjetski dik­tator Stalin 1944 wšitkich Kalmykow do Sibirskeje přesydlić – jako kolektiwnu wjećbu za pozdatne „sobudźěło z njepřećelom“. Tohodla bu 93 000 wobydlerjow Kalmykskeje a 23 000 kalmykskich muži, zasadźenych tón čas we wójsku, namócnje wottransportowanych. Mnozy při tym žiwjenje přisadźichu. Hakle 1957 smědźachu so Kalmykojo zaso do domizny wróćić.

Kalmykska republika je 75 000 km2 wulka (štyri króć tak wulka kaž Sakska) – ma pak jenož 268 000 wobydlerjow (lědma štyri wosoby na kwadratny kilometer). Z nich je 63 procentow Kalmykow a 26 procentow Rusow; zbytk ludźi su mjeńše etnikumy.

Mjeńšiny su nadhódnota kraja

štwórtk, 23. oktobera 2025 spisane wot:

Celovec (SN/MiR). Na 35. Europski kongres ludowych skupinow su so zastupjerjo europskich narodnych mjeńšin w Celovecu zešli. Kongres je korutanske krajne knježerstwo přihotowało. Wčerawša fachowa wuměna w koncertnej žurli korutanskeho města steješe pod hesłom Dialog a kultura a bě přewšo płódna.

Mjez wobdźělnikami běše předsyda Domowiny Dawid Statnik jako zastupjer łužiskich Serbow. We wobłuku fachoweje wuměny wo temje „Přewrót časa – přichod myslić“ přednošowaše Statnik wo Serbach w Němskej. Wón zhladowaše na změny časa pola Serbow w zašłosći a přitomnosći. Zdobom dawaše dohlad do wuwića serbskeho luda w přichodźe.

Něhdźe sto ludźi je so wčera w Budyskim Dźiwadle na hrodźe na 4. Sakski dialog mjez generacijemi zešło. Sedmjoch­ z nich su ze Sakskim mytom generacijow­ počesćili.

Budyšin (SN/MiP). Lětuše zarjadowanje steješe pod hesłom „Wěda zwjazuje“. Z tym chcychu Socialna syć Łužica, kraj Sakska kaž tež Sakska agentura generacijow jako zarjadowarjo na wosebity dypk w generacije přesahowacym dźěle skedźbnić: Wěda z praktiskeho abo wědomostneho dźěła, wěda ze žiwjenskich nazhonjenjow je najskutkowniša, hdyž ju dźěliš – a to mjez sobučłowjekami kóždeje staroby. Fachowcy, nošerjo mandata abo nawodźa w socialnym wobłuku kaž tež angažowani wobydlerjo w komunach su wčera dopołdnja a na zažnym popoł­dnju wo tutej temje diskutowali a swoje nazhonjenja wuměnjeli.

Ruska přewjedźe wulki manewer

štwórtk, 23. oktobera 2025 spisane wot:

Moskwa (dpa/SN). Paralelnje k tuchwilu so wotměwacemu atomowemu zwučowanju Nato w Europje je tež Ruska wulki manewer nuklearnych jednotkow na wodźe, w powětře a na kraju zahajiła. To je planowane wojerske zwučowanje, wu­zběhny šef Krjemla Wladimir Putin. We wobłuku manewra su mjez druhim na swětnišćowej bazy w Plessezku w sewjernej Ruskej interkontinentalne rakety startowali. W Barentskim morju je atomowa nurjenska łódź raketu wottřěliła.

Čołm so podnurił – 40 mortwych

Tunis (dpa/SN). Před pobrjohom Tuneziskeje je zawčerawšim 40 migrantow wo žiwjenje přišło, jako so jich čołm zwróći. To rozprawja tuneziska powěsćernja TAP. Mjez mortwymi su tež žony a małe ­dźěći. 30 ćěkańcow móžachu na pomoc přichwatani pomocnicy wuchować. Wšitcy znjezboženi pochadźeja po prěnich dopóznaćach z krajow južnje Sahary. ­Njejasne dotal je, hdy je so čołm do­kładnje podnurił a zwotkel bě přijěł.

Ukraina dóstanje šwedske honjaki

Na Filipinach protestuja tele dny dźesaćitysacy ludźi přećiwo korupciji w zwisku ze statnje financowanymi projektami. W stolicy kupoweho stata Manila je so wčera po informacijach zarjadowarjow něhdźe 130 000 Filipinjanow zhromadźiło (na foće). Hida ­protestowacych měri so wosebje přećiwo filipinskemu prezidentej Ferdinandej Marcosej. Foto: pa/AP Photo/Aaron Favila

Nowe sankcije

štwórtk, 23. oktobera 2025 spisane wot:
Brüssel (dpa/SN). Staty EU su so krótko do swojeho wjerška dźensa, štwórtk, ­na daloko sahace přiwótřenje sankcijow přećiwo Ruskej dojednali. Tak mjez druhim planuja, dochody Ruskeje z předawanja płuna a wolija dale redukować. ­Tole zdźěli wjednistwo rady EU w Brüs­selu. Tohodla chcedźa hižo w lěće 2027 import běžiteho płuna (LNG) z Ruskeje dospołnje zakazać. Tole běchu poprawom hakle za 2028 planowali. Přidatnje wopřija pakćik sankcijow dalše chłostanja w finančnym sektoru a na polu wi­kowanja. Tež swobodu pućowanja ruskich diplomatow w EU chcedźa dale wobmjezować. Dołho trajacych protestow Słowakskeje přećiwo sankcijam dla móžachu so staty hakle wčera, srjedu, dojednać. Zo pakćik přiwozmu, je nětko jenož hišće formalita.

Mjenje dźěći

štwórtk, 23. oktobera 2025 spisane wot:
Kamjenc (dpa/SN). Ličba dźěćacych dnjowych přebywanišćow je loni w Sakskej woteběrała. Krajny zarjad za statistiku wo tym informuje, zo bě jich 1. měrca dohromady 2 069 zarjadnišćow, to je 43 mjenje hač lěto do toho, štož wotpo­wěduje spadej wo dwaj procentaj. Samsny čas je tež ličba přistajenych w zarjadnišćach wo 2,2 procentaj woteběrała. 1. měrca je potajkim 39 117 ludźi w dnjowych přebywanišćach dźěłało. Połojca z nich dźěłaše mjez 32 a 38,5 hodźinami. Tydźenski dźěłowy čas dalšich 30 procentow běše mjez 21 a 32 hodźinami. Ličba městnow za hladanje dźěći je samsny čas wo 742 stupała. Tak mějachu dohromady 378 159 městnow. 96,5 proc. wšěch dźěći mjez třomi a šěsć lětami ­wopytuje po informacijach zarjada dnjowe přebywanišćo.

Merz swoje wuprajenja skonkretizował

štwórtk, 23. oktobera 2025 spisane wot:

London/Berlin (dpa/SN). Zwjazkowy kancler Friedrich Merz (CDU) je po njepřestajnej kritice swoje młowojte wuprajenje w zwisku z migrantami skonkretizował. Na wčerawšim wopyće w Londonje wón wuzběhny, „zo trjebamy tež w přichodźe do Němskeje přichadźacych migrantow – a to wosebje za dźě­łowe wiki“. „Wšojedne zwotkal přińdu, kotru barbu kože maja a w kotrej ­generaciji su pola nas žiwi – jich nje­móžemy parować“, wón rjekny.

Merz pak tež wopisa, što jeho „w zjawnym měšćanskim wobrazu“ ­myli. Su to migranća bjez dowolnosće za přebywanje respektiwnje dźěło, kotřiž so po tudyšich zakonjach a před­pisach nimaja. „Jich dla so mnozy wobydlerjo w Němskej, ale tež w druhich krajach EU prosće boja, so w zjawnym rumje – na dwórnišćach abo w mě­šćanskich parkach – pohibować“, wón podšmórny a doda: „To su zdźěla cyłe měšćanske štwórće, w kotrychž su zastojnicy policije hladajo na wěstotu jara wužadani.“

Měrowe jednanja z blida?

štwórtk, 23. oktobera 2025 spisane wot:

Kreml dalši zajim za zeńdźenje signalizował – Trump je w nocy wotprajił

Moskwa/Washington (dpa/SN). Hinak hač mjezynarodne medije twjerdźa, ruske knježerstwo ze swojimi přihotami za zeńdźenje mjez ruskim prezidentom Wladimirom Putinom a US-ameriskim prezidentom Donaldom Trumpom pokročuje. „Dobre přihoty su wažne, wšako nochce nichtó swój čas brojić, ani Trump ani Putin“, tak cituja ruske powěsćernje nowinskeho rěčnika Krjemla Dmitrija Peskowa. „Zo smy zeńdźenje wotprajili, je prosće njewěrnosć“, wón wuzběhny.

Maćeršćina pomha

štwórtk, 23. oktobera 2025 spisane wot:
Často rozprawjamy tež w Serbskich Nowinach wo tym, zo je něhdźe něchtó na staršeho čłowjeka zazwonił, so jako wnučk XY w nuzy wudawał, wo pjenjezy prosył a w mnohich padach nic runjewon snadnu sumu dóstał. Před tajkim telefonatom je lědma štó škitany. Wopytowarjo wčerawšeho zarjadowanja Domowinskeje skupiny Pančicy-Kukow pak nětko wědźa, kak móža so derje wobarać, mjenujcy z maćeršćinu. Serbscy dźědojo a serbske wowki dźě ze swojimi wnučkami nadźijomnje serbsce rěča. A hdyž potom nadobo němski „wnučk“ zazwoni, žno dyrbjało to podhladne być a wšitke alarmowe ­zwony zwonić dać. W tym nastupanju bě wčerawši skupinski wječor ze serbskimaj wobydlerskimaj policistomaj runje tak ­zabawny kaž powučny. Tak mjenowany wnučkowy trik znajmjeńša tule hižo fungować njesměł, wšako maja starši ludźo ze swojej maćeršćinu dobry srědk wobaranja přećiwo kriminelnym njedočinkam. Marian Wjeńka

Chróšćan Šulerjo

nowostki LND