Lubin ma skónčnje swojich kralow
Po horje pućowacy móža sej jeje mytos a woblubowanu serbsku baju pěši wotkryć
Mytos hory Lubin, kotraž z juha do tak mjenowaneje stolicy Serbow kiwa, je wot dawnych časow do kulturneho pomjatka Serbow zakótwjena. Sydom postawow serbskich kralow, wurězbowanych ze zornowca, přeproša nětko na pućowanje. Južnje sprjewineho města skići domjaca hora Budyšina Lubin za to wšitke móžnosće. Hora njeje turistow dotal runjewon wabiła. Tež přichodnje maja so pućowacy sami zastarać. Wšako njeje na horje hosćenca a nimaja tež wuhladnišćo, kaž maja je na Mnišoncu abo Čornoboze. Ćim hódniši je projekt, wuwity wot mandźelskeju Judit a Markus Heroldec z Bělšec, z kotrymž na serbske stawizny regiona skedźbnjataj. Judit Heroldowa pochadźa z kónčiny sewjernje Budyšina Markus Herold z Bělšec. Wonaj mataj třoch synow, kotrychž serbsce a němsce kubłataj.
Start při pomniku
Sadowcy a pčołki tworja jednotu
Hórčan Měrćin Domaška ze samodźěłanym mjedom a słódnymi płodami rady slědne huby zapleńča
„... wšitko zynči, brunči – woblětuje štom. Potom spěšnje zaso dom – tam pčołar hlada za prawom ...“ čitamy w basni „Nalětnje začuća“ čłonki Róžeńčanskeho kružka pisacych Katy Domašcyneje. Zo je wona loni 40 rjadkow rjaneje basnje napisała, k tomu drje pohnu ju dźěło mandźelskeho Měrćina.
Dźensa 69lětnemu Hórčanej wšak je, stare a zdźěla hižo njeznate sadowcy zachować runje tak wažne kaž njesprócniwa zaběra, pčołki plahować. Woboje wobhladuje jako njedźělomny cyłk. Wróćo zhladujo dopomina so rady na čas, jako je nanej maćerje, swojemu dźědej Mikławšej Hejdušce, znatemu sadarjej, hižo jako dwanaćelětny pomhał na wulkej sadowej zahrodźe štomy wobrězować. Na žnjach njeje so bojał stać na pjatnatej štelce wysokeho rěbla.
W Terpjom su zwěsćili: Zhromadne puće po kraju najlěpše
W Terpjom (Terpe) pola Grodka su so na ideale wjesneje zhromadnosće dopomnili a wobydlerske drustwo załožili. Ale što to je? Staršim čitarjam předewšěm na wsy je snano hišće wopřijeće Zjednoćenstwo wzajomneje burskeje pomocy (VdgB) za čas NDR znate. Wo nowym cyłku je so Jost Schmidtchen z Hansom-Joachimom Klammerom, předsydu Terpjanskeho wobydlerskeho drustwa, rozmołwjał.
Knježe Klammero, čehodla su Terpjenjo wobydlerske drustwo załožili?
We wsy mamy dosć problemow, kotrež maja so rozrisać. Nichtó pak so za nje zamołwity nječuje. Měnjachmy, zo móžemy tež za sebje samych zamołwići być, a załožichmy loni 24. měrca drustwo. Mjez třinaće załoženskimi čłonami ze wsy a wokoliny běchu wjesny předstejićer z mandźelskej, wosobiny z předewzaćow, archeologojo, w hórnistwje dźěłacy, poradźowar předewzaćow a wuměnkar. Wšitcy mysla do přichoda a so ze swojej wsu identifikuja.
Wo čo so staraće?
Kak je parlička nowy błyšć dóstała
Minakałski hród po 24 lětach nimale dospołnje saněrowany
Tónraz mamy hnydom dwě ličbje dnja. Jedna je 80, tamna 78. Wšako ma Minakałski hród 80 stwow, a z nich je mějićel hrodu Hermann Fuchs 78 w minjenych 24 lětach saněrował. Zo móhł wopřimnyć, što to woznamjenja, měł so zajimc na kóždy pad na městnje rozhladować. Poprawom to tež scyła žadyn problem njeje, přetož knjez hrodu rady wopyt přijimuje. Lěpje pak je, hdyž so do toho přizjewiš.
Dokelž tuchwilu ze znatych přičin skerje móžno njeje Minakałski hród wopytać, podachu so Serbske Nowiny za swojich čitarjow do Minakała, w nadźiji, zo je to bórze tež zaso dalšim zajimcam móžno. Wšako tysac słowow tež wjac hač wobraz njepraja a wo hišće mjenje hač to, štož sy na swojej woči widźał.
Tola hdźe započeć? „W južnej wěži“, namjetuje Hermann Fuchs. Wšako je runje tón dźěl najstarši cyłeho hrodu a pochadźa z lěta 1322. Sewjerna wěža je wo tójšto młódša, ju su hakle 1720 natwarili. To drje sej njemysliš, hdyž před hrodom stejiš, ale je woprawdźe wěrno. K tomu pak pozdźišo wjace.
„To bě dospołnje iracionalne“
W Roholnju ma městnosć měra a spominanja ze stawizniskej pokazku ...
Luboznje hladane su rowy na Roholńskim (Riegeler) pohrjebnišću. Při wěži ze zwonom a ćěłowni dopomina swjaty křiž na stawizny městnosće. Widźeć je na nim lětoličba 1895, to bu wěža twarjena. „Spočatnje mějachmy jenož wěžu. Ćěłownju su hakle po Druhej swětowej wójnje přitwarili. Wobydlerjo natwarichu ju w mnohich dobrowólnych hodźinach z pomocu ‚narodneho natwarneho skutka‘“, powěda gmejnski a wjesny radźićel Hagen Aust. Starši wobydlerjo wědźachu tójšto wo stawiznach twara.
Přitwar jako mała ćěłownja nasta hakle w lětach 1963 do 1968. Twarski nawoda bě tehdy Richard Dutschmann. Zwón na wěžu běchu 1955 pójsnyli. K wažnym přiležnosćam zwonješe w prěnich lětach Emma Knote, pozdźišo Ralf Knote. Mjeztym wukonja nadawk nětko hižo dlěje hač 50 lět Heinz Dutschmann. Wón čini to stajnje, hdyž je wobydler wsy zemrěł, k pohrjebam. Štomowa aleja při pohrjebnišću a wodowy přizamk tam nastaštej spočatk 1950tych lět.
Nowej a prěnjej ediciji serbskeho hudźbneho herbstwa
„Dokónčił sym wulku baladu ‚Syrotka‘ ... Škoda nož, zo w Serbach to ženje słyšeć njebudźemy, nimamy prócowarjow dosć wuwučowanych a spěwarjow porjadnych a wutrajnych. Stajnje jednore pěsnički złožić njemóžu, dyrbimy tola tež něšto wyšeho měć, štož druzy z radosću witaja ...“ To pisaše Bjarnat Krawc Oće Wićazej 1934. Slědowacy čas hač dosrjedź pjećdźesatych lět wotpočowaše Krawcowe hudźbne zawostajenstwo w Praze schowane. Na to wróći so do Serbow, do Serbskeho kulturneho archiwa w Budyšinje, a tam ležo wosta.
Prěnja kročel za znapřećiwjenje struchłeho wěšćenja je so stała: Kompozicija bu tele dny wudata (z podpěru Załožby za serbski lud), a nakładnistwo LUMIR poskića za wuwjedźenje trěbny kwalitatiwny material. Na doskónčne zwoprawdźenje čaka wuspěšna prapremjera.
„Syrotka“
Wědomostnik hori soza serbske stawizny
Zetkanje z historikarjom dr. Friedrichom Pollackom
Při Smolerjec kniharni w Budyšinje wón na mnje čaka. Skónčnje so namaj w pandemijowym času zhromadna bjesada šlachći. 34lětny magister za stawizny a nawoda wotrjada kulturne wědomosće w Budyskim Serbskim instituće dr. Friedrich Pollack mje serbsce strowi. Serbšćinu wón, kaž zhonju, w swójskej iniciatiwje wuknje a wězo kóždužkuli składnosć wužiwa, so w tutej rěči dale wukmanjeć.
Młody muž němskeho pochada je so do přeslědźenja serbskich stawiznow a serbskeho žiwjenja w zjawnej towaršnosći zanurił. Na tym polu wón wědomostnje hižo jara wuspěšnje skutkuje. „Na polu stawiznow, ale tež za přitomnosć jewi so telko potenciala a bohatosće, zo mje tónle wobłuk přeco zaso zahorja“, wědomostnik wuswětla.
Nowy roman Sandry Gugić zwobraznja hněw a ćišinu, wuskosć a ...
Sandra Gugić powěda w loni wušłej knize „Zorn und Stille“ wo swójbje, kotraž so – tak wěmy hižo wot spočatka romana – cyle rozdwoji a so tež wjace hromadźe njenamaka. W srjedźišću steji fotografka Billy Bana, poprawom Biljana Banadinović. Samostatna wuměłča bě w starobje 17 lět doma wućahnyła a njeje so wot toho dnja wjace pola staršeju zjewiła. Chcyše sebi nowy swět wotkryć, bydleše w scenje domowych wobsedźerjow/wobserdźerkow a wuměłcow/wuměłčow w Berlinje a docpě wěstu znatosć jako fotografka. Po wuspěšnej wustajeńcy w Berlinje wustaji swoje fotografije tež we Wienje, swojim ródnym měsće.
Plapadu – serbska ornitologiska wosebitosć!
Na slědach mytiskeho pozadka wědomostneho projekta
Plapadu je mjeno projekta za předčitansku funkciju za hornjo- a delnjoserbšćinu we wjacerěčnych wokolinach, kotruž tuchwilu na Instituće za sorabistiku na Lipšćanskej uniwersiće wuwiwaja (). Serbske Nowiny su wo mjenowanym projekće hižo rozprawjeli. System je w pospytnej fazy a hodźi so tuchwilu jeno za wužiwarjow z programowanskimi znajomosćemi. Je planowane, jón bórze na stronje k dispoziciji stajić.Plapadu (Plyctolophus legens) je wotemrěta, prjedy we Łužicy endemiska družina ptačkow, najskerje ze swójby papagajow; snano pak jedna so tež wo konwergentne wuwiće. Wo tymle njewšědnym zwěrjeću mamy jenož mało informacijow. Tak namakamy ilustraciju w Edwarda Learowej knize „Illustrations of the Family of Psittacidae, or Parrots“ z lěta 1832 z titlom ,Plappertoo or Reading Parrot‘“. Bohužel pak pobrachuje plapadu w Prideauxa J. Selbyjowej „Natural History of Parrots“ (1836), tak zo je ilustracija, z kotrejež znajemy (dźensa zestarjene) łaćonske pomjenowanje, jenički nam zdźeržany wobraz.
„Stań so woda, mój přećelo“
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
W decembrje 2020 tčeše indisko-afriski avatar prof. Winka sam na małej paradiziskej kupje w Atlantiskim oceanje před sewjerozapadnej Afriku, a to dlěje hač pjeć měsacow. W sewjernej Europje su prěnje šćěpjenja pře koronu přewjedli, a dokelž běchu kraje přez lockdown zawrjene, jeho wuzamknychu! Hoberska to čłowjeska běda, wuskutkowana přez koronawirus a podpěrana wot najwšelakorišich politiskich, socialnych kaž tež indiwidualnych jednanjow.
